ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ تحمیلی نقش مهم و مؤثری در دفاع از کشور و مقابله با ارتش متجاوز داشت. این سازمان کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بسیج مستضعفین، نیروهای مردمی و سایر نهادها و دستگاه‌ها توانست در حوزه‌های رزم زمینی، هوایی و دریایی عملیات‌های آفندی و پدافندی اجرا کند، همچنین بسیاری از شهدای شناخته‌شده و معروف دوران دفاع مقدس برآمده از ارتش هستند که در دوران دفاع مقدس و حوادث و اتفاقات قبل و بعد از جنگ به شهادت رسیدند.
سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش متولی حفظ آثار و اسنادِ ارتش در جنگ و معرفی نقش نیروهای چهارگانه ارتش در دفاع مقدس و شهدای این نیروها به جامعه است، به همین منظور گفتگویی با امیر سرتیپ‌دوم فولادی رئیس این سازمان داشتیم. گفتگوی ما از مسئولیت‌ها و مأموریت‌های این سازمان آغاز شد و به اسناد ارتش شاهنشاهی و اغتشاشات اخیر نیز رسید. این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
 سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش تاکنون چه مجموعه اقدامات و فعالیت‌هایی برای معرفی نقش نیروهای ارتش در دوران دفاع مقدس انجام داده است؟
در سطح ملی، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس داریم و در نهادهایی که در دفاع مقدس نقش داشتند همچون ارتش، سپاه و فرماندهی انتظامی سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس وجود دارد. ماموریت و رسالت این سازمان از عنوانش مشخص است. اقداماتی که این سازمان انجام می‌دهد، در راستای جلوگیری از فراموشی و تحریف دفاع مقدس است.
ارتش همانند دیگر نهادها و ارگان‌ها درخصوص دفاع مقدس احساس تکلیف می‌کند. به خصوص اینکه این نهاد در دوران جنگ تحمیلی نقش محوری را برعهده داشت. ارتش تا آنجایی که توانسته با اتکا به ظرفیت‌های درونی خودش و استفاده شاید نه چندان گسترده از ظرفیت‌های برون سازمانی در حوزه‌های تالیف و ترجمه کتاب، نهضت خاطره‌گویی، تولید محتواهای متعدد و متناوب اعم از مکتوب و دیجیتال، تولید فیلم و مستند فعالیت‌ها و اقداماتی انجام داده است.
البته رضایت نسبی از اقداماتی که تاکنون انجام گرفته، وجود ندارد؛ می‌گویند کارهایی که شده به نسبت آن اقداماتی که در دوران جنگ صورت گرفته یک به صدها و هزاران است. این حرف درست است. ارتش جمهوری اسلامی ایران دوران دفاع مقدس را برحسب ماموریت و مسئولیتی که داشت، پشت سر گذاشت و انتظار است سایر دستگاه‌های فرهنگی کشور به کمک این نهاد برای انعکاس عملکرد ارتش در دوران جنگ تحمیلی بیایند.
 آیا برنامه‌ای دارید که با نهادها و سازمان‌های مختلف که می‌توانند به شما کمک کنند، همکاری‌هایی داشته باشید؟
ما از هرگونه تعامل، همکاری و هم‌افزایی حُسن استفاده و استقبال را می‌بریم. فراخوان‌های زیادی دادیم. به سازمان‌های مختلفی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد شهید و امور ایثارگران و وزارت کشور هم مراجعه کردیم. به تمام موسسه‌هایی که در حوزه نشر و چاپ کتاب هم فعال هستند، مراجعه کردیم. اعلام آمادگی کردیم تا بتوانیم مکتوبات‌مان را به صورت مشترک منتشر کنیم؛ حتی اگر بخواهند با لوگوی خودشان هم منتشر کنند، همراه هستیم.
اعتباراتی که به این منظور اختصاص می‌یابد، کفایت نمی‌کند. ما در چهل و دومین سالگرد دفاع مقدس، 42 کتاب آماده انتشار داریم که اگر سازمانی آماده باشد، می‌توانیم برای چاپ در اختیارش قرار بدهیم. معتقدیم به همان اندازه که تالیف ارزش دارد، رساندن کتاب به دست مخاطب هم ارزش دارد. اگر کتابی نوشته شود و به دست مخاطبش نرسد، با ننوشتنش تفاوت چندانی ندارد و ممکن است فقط به عنوان سند در مجموعه حفظ شود.
 نیروی دریایی ارتش در سال‌های گذشته و در دوره‌ای که امیر سیاری فرمانده آن بود، همکاری‌هایی با انتشارات سوره مهر داشت که منجر به چاپ کتاب‌های مختلف و متعددی همچون دایره المعارف نقش نیروی دریایی ارتش در دفاع مقدس و خاطرات فرماندهان و پیشکسوتان این نیرو همچون آقایان صمدی، کیوان شکوهی، سرنوشت، اخگر و... شد. آیا برنامه‌ای دارید که چنین کاری را ادامه بدهید یا مشابه چنین کاری را با دیگر انتشارات انجام بدهید؟
اتفاقاً به انتشارات سوره مهر مراجعه و اعلام کردیم که سایر نیروها هم آماده هستند تا چنین همکاری داشته باشند. در مورد نیروی دریایی انتشارات سوره مهر نویسندگانی در اختیار نیرو قرار داد، نیرو نیز پیشکسوتانی مشخص کرد و با هر نویسنده مرتبط کرد. هر نویسنده با برگزاری جلساتی، خاطرات را مکتوب و آماده‌سازی کرد. کتاب‌ها را هم انتشارات سوره مهر منتشر و در تیراژ نسبی تکثیر کرد.
اکنون با حوزه هنری تعاملاتی داریم و نهضت خاطره‌گویی فصلی به صورت مشترک اجرا می‌شود. در هر فصل میهمان یکی از نیروهای ارتش هستند. پیشکسوتان ارتش حضور می‌یابند و خاطرات‌شان را بیان می‌کنند. امیدواریم همکاری‌ها در حوزه تالیف کتاب نیز گسترش یابد و همچون گذشته فعال باشیم.
  ارتش شهدای شاخص متعددی دارد که زندگی هر کدام می‌تواند سوژه ساخت فیلم باشد، البته شخصیت برخی از این شهدا همچون شهید منصور ستاری در فیلم سینمایی «منصور» به تصویر کشیده شده است. ارتش در ساخت این فیلم‌ها چه نقشی دارد و چه همکاری با سازندگان و کارگردانان دارد؟ همچنین چه برنامه‌ای دارید تا زندگی سایر شهدا را در همکاری با سازندگان فیلم و سریال به تصویر بکشید؟
شهدای شاخص فراوانی در ارتش داریم. 2 وزیر دفاع ارتشی شهید داریم؛ شهیدان فکوری و نامجوی. 2 رئیس ستاد ارتش شهید داریم؛ شهیدان قرنی و فلاحی. 2 فرمانده نیروی شهید داریم؛ شهیدان صیاد شیرازی و ستاری. 2 جانشین نیروی شهید داریم؛ شهیدان بابایی و منفردنیاکی.
در هر ماه از دوران دفاع مقدس و حوادث کردستان، به‌طور میانگین 10 فرمانده به شهادت رسیدند. یک‌هزار و 184 دانشجو و دانش‌آموخته دانشگاه افسری امام علی(ع) به شهادت رسیدند، به همین دلیل فرمانده معظم کل قوا، نشان فداکاری به این دانشگاه اعطا کردند و این نقطه برجسته‌ای است.
 گویا سازمان صداوسیما در حال ساخت سریالی با موضوع این شهید است.
بله، منتهی چون جنبه‌های بسیار زیادی در زندگی شهید صیاد شیرازی برای انعکاس و آگاهی نسل امروز و فردا وجود دارد، شاید آن چیزی که باید تولید بشود، صورت نگیرد.
در خصوص همکاری با سازندگان باید گفت که سال گذشته نشستی با تهیه‌کنندگان و کارگردانان برگزار کردیم. ما در ارتش سوژه‌های بکر و نابی داریم. اما شاید مشکل اصلی، اعتبارات باشد. پشتیبان‌های مالی کمتر از این سوژه‌ها استقبال می‌کنند.
ارتش آمادگی دارد برای ساخت فیلم و سریال در رابطه با شهدای این سازمان همکاری داشته باشد. تجهیزات جنگی و فضاهای مورد نیاز برای ساخت فیلم و سریال در ارتش موجود است. شاید نتوانیم به سازندگان کمک نقدی کنیم، اما تجهیزات و امکانات‌مان را می‌توانیم در اختیار قرار بدهیم. همچنین اسناد بکری داریم که ممکن است در هیچ یک از سازمان‌ها وجود نداشته باشد و این‌ها را می‌توانیم در اختیار سازندگان فیلم و سریال قرار بدهیم. به هر حال در ارتش بستر و ظرفیت مهیاست. انتظار داریم سازمان‌های فرهنگی، هنری و سینمایی همچون صدا و سیما، وازت فرهنگ، بنیادهای سینمایی، سازمان تبلیغات اسلامی و... پای کار بیایند و کمک کنند. اگر این‌ها پای کار نیایند و ارتش بخواهد با اتکا به اعتبارات خودش ورود پیدا کند، موفقیت چندانی به دست نمی‌آورد.
مأموریت اصلی ارتش که حفاظت از مرزهای جمهوری اسلامی ایران است، بر هر چیزی اولویت دارد. شاید یکی از دلایلی هم که در این حوزه به خوبی کار نشده است، این می‌باشد که ارتش مشغول انجام مسئولیت‌های سازمانی خودش است. کشور با تهدیدات متعددی روبروست. ماموریت اصلی ارتش رصد این تهدیدات و کسب آمادگی برای مقابله با آن‌هاست.
 علاوه بر اینکه در تهران موزه دفاع مقدس وجود دارد که به عنوان یک موزه ملی شناخته می‌شود، در مراکز استان‌ها و برخی از شهرها نیز موزه داریم یا در حال احداث است. ارتش در تهیه محتوای این موزه‌ها چه نقشی دارد؟ ضمن اینکه ارتش در حوزه راهیان نور نیز مسئولیت‌هایی دارد و عهده‌دار یادمان‌هایی است. بفرمایید که مسئولیت‌های شما در راهیان نور چیست و مدیریت چه یادمان‌هایی به شما واگذار شده است؟
موزه‌ها براساس سناریوهایی طراحی شده‌اند. سازمان‌ها و نهادها در هر استان باید متناسب با هر سناریو به برجسته‌سازی نقش خود در دوران دفاع مقدس بپردازند. برای هر کدام از سناریوها که به ما ارسال شده است، تجهیزات لازم در حوزه‌های رزم زمینی، دریایی، هوایی و پدافندی در اختیار قرار داده‌ایم. البته موزه‌ها کامل نیستند و به مرور تکمیل می‌شوند.
 شما در هر نیرو و یگان نیز موزه‌هایی دارید که اسناد و تجهیزات قابل توجهی در آن موزه‌ها وجود دارد.
بله. در تهران در کاخ سعدآباد و در دانشگاه فرماندهی و ستاد (دافوس) ارتش موزه‌هایی داریم. در بندرانزلی، شیراز و بندرعباس نیز موزه‌هایی داریم. مقرر شده در هفت یگان مرزی که در دوران دفاع مقدس درگیر بودند نیز موزه‌ای ایجاد شود که البته به آن‌ها موزه گفته نمی‌شود و «نمایشگاه دفاع مقدس» است. در آن نمایشگاه‌ها به عملکرد هر یگان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته می‌شود. در برخی از یگان‌های دیگر هم به صورت ابتکاری نمایشگاه‌هایی ایجاد شده است.
در رابطه با راهیان نور هم بفرمایید که مدیریت چه یادمان‌هایی را به‌عهده دارید؟
ما در ارتش قرارگاه مرکزی راهیان نور داریم که از سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مستقل است و زیرنظر این سازمان نمی‌باشد. فعالیت‌هایی که در آن قرارگاه صورت می‌گیرد در زمینه ایجاد و نگهداری یادمان‌هاست. ارتش مدیریت 7 یادمان را برعهده دارد. این یادمان‌ها عبارتند از شهدای تمرچین، شهید شیرودی در دشت ذهاب، شهید کشوری در غرب کشور و دهلاویه، رمضان و چذابه در جنوب. یک یادمان نیز در دشت ذوالفقاری از سوی ارتش در حال تکمیل است. یک نمایشگاه در پایگاه دریایی خرمشهر هم داریم که زائران راهیان‌نور از آن بازدید می‌کنند. در سال آینده پادگان حمید نیز آماده خواهد شد تا از سوی زائران مورد بازدید قرار بگیرد.
 خاطرات و تاریخ شفاهی برخی از فرماندهان ارتش در قالب کتاب‌هایی منتشر شده است، اما از خاطرات بسیاری از فرماندهان و پیشکسوتان ارتش در جنگ تحمیلی کتابی منتشر نشده است. آیا برنامه‌ای برای ثبت تاریخ شفاهی فرماندهان جنگ ارتش دارید؟
کار به صورت غیرمتمرکز پیش می‌رود و کمتر به چشم می‌آید. شهید صیاد شیرازی در سال 1373 با اجازه رهبر معظم انقلاب، هیئت معارف جنگ راه‌اندازی کرد که پس از شهادتش به نام وی نامگذاری شد. اکنون این هیئت با ریاست امیر آراسته مشغول انجام فعالیت است. سال گذشته دویستمین کتاب این هیئت رونمایی شد. در کتاب‌های هیئت به تشریح و تبیین عملیات‌ها، خاطرات فرماندهان و پیشکسوتان دفاع مقدس و توصیف شهدای ارتش پرداخته شده است. به طور مثال جلسات تاریخ شفاهی امیر مفید نیز در این هیئت در حال برگزاری است.
این کار در نیروی زمینی نیز در حال انجام است و در مرکز اسناد دفاعی و پژوهشی این نیرو صورت می‌گیرد. حدود 100 هزار برگ سند و خاطره در آن مرکز وجود دارد. در نیروی هوایی نیز این موضوع به طور جدی دنبال می‌شود و خاطرات پیشکسوتان‌شان در حال ثبت و ضبط است. در نیروهای دریایی و هوایی، سازمان حفظ آثار و عقیدتی‌ها نیز این کار انجام می‌گیرد. ما در سطح نیروها و قرارگاه‌های منطقه‌ای نیز مدیریت حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس داریم که در آنجا نیز جلسات تاریخ شفاهی برگزار می‌شود.
  ارتش اسناد بسیار زیادی در رابطه با دفاع مقدس دارد، اما این اسناد کمتر دیده و شنیده شده است. چه تعداد سند از دوران دفاع مقدس دارید و آیا اسناد، نقشه‌ها، صورتجلسات و صوت جلسات مربوط به اجرای عملیات‌های مختلف همچون مروارید و حمله به اچ-3 را دارید؟
ارتش یک مرکز اسناد مرکزی دارد که زیرنظر سازمان عقیدتی سیاسی است. در هر نیرو نیز یک مرکز اسناد داریم. نیروی دریایی عملکرد خودش در دفاع مقدس را در اطلسی منتشر کرده است. نیروی زمینی نیز شناسنامه 424 عملیاتش را در اطلس نبردهای زمینی منتشر کرده است. در نیروی زمینی 96 جلد کتاب منتشر شده که هر جلد آن اختصاص به یک ماه از جنگ دارد که شامل اسناد است؛ بدون هیچ‌گونه توضیح جانبی.
در مرکز مطالعات راهبردی نیروی هوایی هم اسناد مربوط به عملیات‌های کمان 99، حمله اچ-3، انتقام و... وجود دارد. اسناد تمام پروازهایی که در دوران دفاع مقدس انجام شده نیز در آنجا وجود دارد. در نیروی پدافند هوایی نیز موزه‌ای ایجاد شده و چند نفر از پیشکسوتان به سرپرستی امیر جوکار آنجا حضور دارند و ثبت و جمع‌آوری اسناد انجام می‌دهند.
  من در آن موزه دیدم که صوت مکالمات خلبانان جنگنده‌های عراقی را نیز دارید.
بله. همه نیروها اسناد مختلفی دارند. ارتش از یکی دو سال گذشته به دنبال این است تا مرکز اسناد متمرکز و پیشرفته‌ای بسازد. امیدواریم این مرکز هرچه زودتر شکل بگیرد.
  بخشی از اسناد ارتش مربوط به دوره پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است که اسناد مهمی هستند؛ همچون اسناد مشارکت ارتش در جنگ ظفار و خریدهای تسلیحاتی ارتش توسط تیمسار طوفانیان. متولی این اسناد چه نهادی است و چرا این اسناد منتشر نمی‌شوند؟
این اسناد در اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش است و جزو اسناد طبقه‌بندی است. تمامی اسناد از بدو تشکیل ارتش تاکنون در مرکز اسناد آن سازمان نگهداری می‌شود.
 با وجود گذشت چهل ـ پنجاه سال و تغییر حکومت، همچنان طبقه‌بندی هستند؟
بله. تاکنون به‌صورت رسمی اجازه انتشار داده نشده است، شاید انتشار این اسناد را مصلحت نمی‌دانند. چندی پیش یکی از تهیه‌کنندگان برای ساخت مستندی در رابطه با نقش ارتش در جنگ ظفار مراجعه کرد و به‌دنبال اسناد آن بود، اما چون در اختیار ما نبود، نتوانستیم کاری انجام بدهیم.
  امیدواریم که این اسناد در آینده نزدیک منتشر شود. سؤال بعدی بنده در رابطه با ایثارگران ارتشی است. ایثارگران گلایه دارند که به فراموشی سپرده شده‌اند. علی‌رغم اینکه این موضوع مرتبط با سازمان ایثارگران ارتش و صندوق بازنشستگان نیروهای مسلح است، اما آیا سازمان حفظ آثار ارتش هم در این خصوص برنامه‌ای دارد؟
ما در سازمان رسیدگی به خانواده‌های شهدای سرباز را در اولویت کارهای‌مان قرار دادیم. به این دلیل که در چهل سال گذشته کمتر به این خانواده‌ها توجه شده است. خدمت هر کدام از خانواده‌ها که می‌رویم گلایه‌هایی دارند که به حق است. بسیاری از شهدا و ایثارگران ارتش، یگان‌های خدمتی و اعزامی‌شان از شهر محل سکونت‌شان کیلومترها فاصله داشته است. از این رو یکی از دلایل غربت شهدا و ایثارگران ارتش این موضوع است.
اما اکنون تدبیری اندیشیده شده تا به صورت دوره‌ای با خانواده‌های شهدا و ایثارگران دیداری صورت بگیرد و خواسته‌هایشان پیگیری شود. به طور مثال در کنگره شهدای قم که در آستانه برگزاری آن هستیم، تعداد شهدای ارتش را بین 4 نیرو و ستاد ارتش تقسیم کرده‌ایم تا ضمن برگزاری یادواره‌ای برای آن شهدا، با خانواده‌هایشان نیز دیدار شود و از آن‌ها تجلیل به عمل آید. در سال آینده هم که کنگره شهدا در تهران برگزار خواهد شد، همین کار را انجام خواهیم داد. به هر حال ما خودمان را شرمنده خانواده‌های شهدا، جانبازان، ایثارگران و پیشکسوتان می‌دانیم.
 ارتش علاوه بر دفاع مقدس در عرصه‌های گوناگون دیگری نیز نقش‌آفرینی کرده است که به‌طور مثال می‌توان به نقش ارتش در مقابله با داعش اشاره کرد. ارتش علاوه بر اینکه تعدادی مستشار از نیروی زمینی به سوریه اعزام کرد که برخی از آن‌ها هم به شهادت رسیدند و نیروی هوایی هم توان پروازی خود را در اختیار جبهه مقاومت قرار داد، در برهه‌ای که داعش به مرزهای ما نزدیک شد با آن‌ها درگیر شد و از مرزها دفاع کرد. آیا اسناد این فعالیت‌ها نیز جمع‌آوری شده است؟
بله جمع‌آوری شده است. ارتش در دوران دفاع مقدس حق استفاده از دوربین عکاسی و فیلم‌برداری و ضبط جلسات به کلی سری فرماندهان را نداشت. اما در جبهه مقاومت، اسناد را به خوبی جمع‌آوری و جلسات تاریخ شفاهی هم برگزار کردیم. بنا به مصالحی تاکنون زمان مناسبی برای انتشار این‌ها فراهم نشده است؛ اگرچه فرمانده معظم کل قوا در دو سه دیداری که با فرماندهان نیروها داشتند، به بخشی از این اقدامات اشاره کردند.
سردار شهید سلیمانی نیز در نیروی هوایی حضور یافتند و از آن‌هایی که در دفاع از حرم نقش داشتند، تجلیل کردند. ایشان در آنجا فرمودند که اگر نیروی هوایی و نقشی که خلبانان آن در سوریه ایفا کردند، نبود توفیقاتی را که به دست آوردیم هم نبود.
 فرمانده وقت نیروی هوایی هم از رهبری نشان نصر دریافت کردند.
بله. نیروی زمینی ارتش نیز 8 شهید مدافع حرم دارد. صدها رزمنده از این نیرو در جبهه مقاومت حضور یافتند و تجهیزات مناسبی را در آنجا به کار گرفتند. ان‌شاءالله در وقت مناسب آنچه که لازم باشد به استحضار ملت بزرگ ایران رسانده خواهد شد.
 یکی از شهدای اغتشاشات اخیر از نیروهای ارتش بود، ایشان چگونه به شهادت رسید؟
شهید مسلم جاویدی‌مهر جمعی تیپ قوچان و از جانبازان بود.
 چگونه جانباز شده بود؟
ایشان در پاک‌سازی میادین مین جانباز شد. یکی از فعالیت‌های ارتش پس از دوران جنگ تحمیلی پاک‌سازی بیش از دو و نیم میلیون هکتار از زمین‌های جنوب و غرب کشور از مین بود که بیش از 4 میلیون گلوله و مین عمل‌نکرده از این زمین‌ها جمع‌آوری شد. اگر این زمین‌ها پاک‌سازی نمی‌شد، امروز کشت و کشاورزی صورت نمی‌گرفت. 250 نفر از نیروهای ارتش در پاک‌سازی میادین مین به شهادت رسیدند و 750 نفر جانباز شدند.
این شهید در صیانت از مرزهای شرق کشور نقش مؤثری داشت. در جبهه مردم‌یاری ارتش نیز فعال بود و متأسفانه در حوادث اخیر به شهادت رسید.
 در پایان اگر نکته‌ای یا صحبتی دارید، بفرمایید.
جا دارد از 48 هزار و 43 شهید ارتش یاد کنم. این شهدا در دوران دفاع مقدس، مقابله با تجزیه‌طلبان و اتفاقات پس از جنگ جان خود را فدا کردند.
دو ساعت بعد از شروع جنگ، 8 فروند جنگنده از پایگاه هوایی بوشهر برخاستند و پایگاه‌های از قبل تعیین‌شده در عراق را بمباران کردند. فردای آن روز نیز 140 فروند جنگنده در قالب عملیات «کمان99» به عراق حمله کردند. طبق اسنادی که جمع‌آوری شده است در چهل روز اول جنگ، هر روز حدود 10 فروند جنگنده به اهدافی در عراق حمله کرده‌اند.
نیروی هوایی ارتش پیش از آغاز جنگ طرحی با عنوان «البرز» داشت. این طرح براساس اخبار و اطلاعات تدوین شده بود، پروازها نیز براساس این طرح از پیش تهیه‌شده صورت گرفت. در سه ماه نخست جنگ، 88 خلبان شهید شدند. در طول هشت سال جنگ نیز 214 خلبان به شهادت رسیدند، همچنین 56 خلبان آزاده و 54 خلبان مفقودالجسد داریم.
نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس توانست تهدیدِ جنگ را به فرصت تبدیل کند. نیروی هوایی صددرصد وابسته بود و تجهیزاتش از آن سو وارد کشور می‌شد، آموزش‌ها از آن سو ارائه می‌شد، در داخل هم اجازه تعمیرات داده نمی‌شد. بخش اعظمی از مستشاران در نیروی هوایی بودند که با پیروزی انقلاب رفتند. اولین سازمانی که در کشور تحریم شد، ارتش بود. بیشترین نیرویی هم که متحمل فشار شد، نیروی هوایی بود، چون وابستگی بیشتری داشت، قطعات نبود، بخشی از قراردادها توسط دولت موقت و عناصرش به‌صورت یک‌طرفه لغو شده بود.
در چنین شرایطی نیروی هوایی با جنگ روبه‌رو شد، اما با اتکا به دانش و نیروهای داخلی توانست تهدید را به فرصت تبدیل کند، ابتدا با تعمیرات هواپیما، سپس با بازسازی و آماده‌سازی (اورهال) آن‌ها، در ادامه با راه‌اندازی نهضت قطعه‌سازی نیروی هوایی را سرپا نگه داشتند. جهاد خودکفایی اولین بار در این نیرو به وجود آمد. حدود سه دهه از پایان جنگ می‌گذرد، اما آن جنگنده‌ها با بازسازی همچنان پرواز می‌کنند. نیروی هوایی ارتش اکنون به جایی رسیده است که خودش می‌تواند خودش را اداره کند.
  ارتش اقتصاد را زنده نگه‌داشت
نیروی دریایی ارتش در 67 روز نخست جنگ طومار نیروی دریایی عراق را در هم پیچید. ارتش از دسترسی نیروی دریایی عراق به آب‌های آزاد به‌کلی جلوگیری کرد. صادرات و واردات با اسکورت 10 هزار کشتی توسط نیروی دریایی فعال بود. کشور ما در آن دوره وابسته بود، گندم هم وارد می‌شد، اقتصادمان نیز با صادرات نفت زنده بود. در 2 هزار و 888 روز جنگ، در جزیره خارک 2 هزار و 880 بار وضعیت قرمز شد. نیروهای دریایی، هوایی و پدافند هوایی تلاش کردند صادرات ادامه داشته باشد و قطع نشود.
نیروی پدافند هوایی که البته در دوران دفاع مقدس در دل نیروی هوایی بود، توانست فرودگاه‌های کشور را باز نگه دارد، توانست امنیت پرواز را برای 2 میلیون هواپیمای غیرنظامی ایجاد کند. این نیرو نیز در حفظ اقتصاد کشور نقش داشت. در دوران جنگ تحمیلی بیش از 700 جنگنده دشمن ساقط شد، این 700 جنگنده به‌اندازه 3 نیروی هوایی است.
  تمامی عملیات‌های سپاه از سوی ارتش پشتیبانی شد
نیروی زمینی ارتش در دوران دفاع مقدس 424 عملیات آفندی و پدافندی و مستقل و مشترک انجام داد. در عملیات‌هایی هم که سپاه به‌صورت مستقل انجام داد، نیروهای زمینی، هوایی و پدافند هوایی پشتیبانی کردند. هیچ عملیاتی نیست که سپاه انجام داده باشد و از سوی ارتش پشتیبانی نشده باشد.
هوانیروز جزو اولین نیروهایی بود که وارد جنگ شد و جزو آخرین نیروهایی بود که از جنگ خارج شد. نقش هوانیروز در عملیات مرصاد فوق‌العاده است، ضمن اینکه این نیرو در همه عرصه‌های لازم حضور داشته و دارد. در انتخابات‌ها و بحران‌های طبیعی همچون سیل، زلزله و... هوانیروز نقش دارد.
هوانیروز پیش از انقلاب با 10 هزار مستشار اداره می‌شد. مستشارها گفتند "ما می‌رویم و هرچه التماس کنید برنمی‌گردیم"، اما این نیرو با اتکا به جوانان توانست پرنده‌ها را حفظ کند و فعال نگه دارد، حتی بسیاری از پرنده‌ها بهینه شدند و در صنایع الغدیر اصفهان برد موشک‌ها و گلوله‌های بالگردها افزایش یافت و این پرنده‌ها به دوربین‌های دید در شب مجهز شدند، وجوه عملیاتی بالگردها ارتقا یافته است.