روان‌شناسی خانواده علمی است که با مطالعه و تحقیق در زمینه مشکلات و معضلات موجود در خانواده و با تأکید بر روابط و برخوردهای اجتماعی افراد خانواده، با ارائه راهکارهای مناسب به حل مسائل و مشکلات کمک می‌کند.
خانواده، اولین نهاد اجتماعی است که شالوده حیات اجتماعی محسوب می‌شود که علاوه بر وظیفه فرزندپروری، وظایف مختلفی همچون تولید اقتصادی، آموزش رفتار و فرهنگ‌پذیری را نیز برعهده دارد. درصورتی‌که خانواده مختل گردد مشکلات زیادی در اعضای خانواده به وجود می‌آید و دامنه این مشکلات در جامعه نیز تأثیرگذار است. به همین دلیل امروزه روان‌شناسی خانواده دارای اهمیت بسیاری می‌باشد.
افرادی که فارغ‌التحصیل رشته روان‌شناسی هستند به عنوان مشاور خانواده و ازدواج، روان‌شناس مدرسه یا محقق در زمینه معضلات و مشکلات جامعه مشغول به کار می‌شوند.
 اهمیت روان‌شناسی خانواده
خانواده یک واحد اجتماعی کوچک است که با ازدواج افراد با یکدیگر شکل می‌گیرد. با تولد فرزندان، وظایف آموزش، تربیت و رفع نیازهای اقتصادی آنها بر عهده والدین است. خانواده یک نهاد واسطه‌ای است که نقش انتقال هنجارهای جامعه را به فرزندان برعهده دارد.
در حقیقت خانواده موقعیت اجتماعی فرد را تعیین می‌کند؛ بنابراین موقعیت خانواده تأثیر چشمگیری در موقعیت فرد در اجتماع دارد. به طور کلی می‌توان اهمیت روان‌شناسی خانواده را در موارد زیر جستجو نمود.
تأثیر بر سایر اعضاء مهم‌ترین عامل در رفتارهای فرد در اجتماع، تجارب دوران کودکی فرد در خانواده می‌باشد. کودکان در جریان اجتماعی شدن عواطفی مانند محبت، صمیمیت و گرمی، گذشت و فداکاری، دشمنی و کینه‌توزی، نفرت و خشم، حسادت و... را در کنار والدین، خواهران و برادران خود تجربه می‌کنند.
اعضای خانواده به قدری در هم تأثیرگذار هستند که در صورت بروز مشکل در یکی از اعضای خانواده، تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر اعضای دیگر خانواده می‌گذارد. در واقع اعضای خانواده مثل زنجیر به هم پیوسته هستند.
درمان اختلالات و مشکلات فردی: به دلیل اهمیت و جایگاه خانواده و نفوذ و تأثیر اعضای خانواده بر یکدیگر، گاهی روان‌شناسان برای درمان اختلالات روانی نیاز دارند تا همه اعضای خانواده را از نزدیک ببینند تا بتوانند در روند درمان فرد از آنها کمک بگیرند.
رفع مشکل با استفاده از کمک‌ها و راهنمایی‌های روان‌شناس خانواده می‌توان دید دقیق‌تری نسبت به مشکلات و معضلات داشت و با ارائه راهکارهای مناسب و علمی از طرف روان‌شناس می‌توان مسائل به وجود آمده در خانواده را رفع نمود.
 مطالعات مربوط به خانواده
مطالعات مربوط به خانواده حوزه‌های مختلفی مانند ازدواج، تشکیل خانواده، تعامل‌های زناشویی، روابط والدین با فرزندان، اختلافات خانوادگی، طلاق و... را در برمی‌گیرد. هر یک از این حوزه‌ها دارای ابعادی وسیعی می‌باشند. این ابعاد عبارت‌اند از:
خانواده یک نهاد پیچیده و چندوجهی است. این بدان معنا است که افراد خانواده تأثیر متقابلی بر رفتار یکدیگر دارند و این تأثیرات به هیچ وجه قابل جداسازی نمی‌باشد.
خانواده یک نهاد پویا است. یعنی در طول زمان تعریف‌های متفاوتی را می‌توان از خانواده داشت؛ زیرا خانواده با گذر زمان دچار تحول می‌گردد؛ بنابراین تعمیم نتایج مطالعات دیروز برای خانواده‌های امروزی کار اشتباهی است. پس برای کارآمد و قابل استناد بودن مطالعات باید همواره با تحولات خانواده در طول زمان، متحول شد.
تعریف و نگرشی که از خانواده در جوامع مختلف وجود دارد با یکدیگر متفاوت هستند؛ مثلاً نوع ازدواج، روابط زناشویی، شیوه‌های تربیت فرزندان و... در فرهنگ شرقی و به‌ویژه فرهنگ کشور ما با فرهنگ‌های غربی کاملاً متفاوت است.
 روان‌شناسی خانواده چه کمکی به افراد می‌کند؟
1. روان‌شناسی خانواده قدرت مسئولیت‌پذیری افراد را بیشتر می‌کند و به آنها می‌آموزد تا خودشان را در قبال کارهایی که کنترل آنها در دستشان است مسئول بدانند نه همه مسائل خانواده.
2. باعث افزایش اعتمادبه‌نفس افراد می‌گردد. روان‌شناسی خانواده از شما یک انسان قوی می‌سازد تا بتوانید ریشه مشکلات خانواده‌تان را پیدا کنید.
3. روان‌شناس خانواده به شما کمک می‌کند تا درک درستی از زندگی داشته باشید و سعی نکنید که همه مسائل را کنترل نمایید.
4. روان‌شناسی خانواده، آرامش درونی در فرد ایجاد می‌کند و باعث می‌شود فرد یک زندگی رضایت‌بخش برای خود و افراد خانواده ایجاد نماید.
 کاربرد روان‌شناسی خانواده
روان‌شناس خانواده بیشتر با زوج‌ها، اشخاص، خانواده‌ها و سیستم اجتماعی در ارتباط است. روان‌شناسان متخصص در حوزه خانواده مواردی مانند مشکلات سلامت روانی و روابط میان فرد با دیگران و آسیب‌شناسی افراد و خانواده‌ها را بررسی می‌کنند و در صورت نیاز با ارائه راهکارهایی به آنها کمک می‌نمایند.
همچنین مشکلات خانوادگی، مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان، تنش‌های موجود در خانواده، چالش‌های تربیتی فرزندان، استرس خانواده و... را مورد بررسی و درمان قرار می‌دهند. به طور کلی روان‌شناس خانواده می‌تواند این موارد را در خانواده بررسی نماید: بررسی‌کردن مسائل و مشکلات خانواده، ارائه راه‌حل مناسب برای حل مشکلات خانواده‌ها، بالابردن بهداشت و سلامت روانی خانواده و بهبود در کیفیت روابط خانوادگی و ارائه راهکارهای آن.
 چه زمانی به مشاور خانواده نیازمندیم؟
به گزارش وب گاه بیتوته، هیچ خانواده‌ای به‌دور از مشکل، استرس و یا درگیری نیست. مسئله اصلی فهمیدن نیازهای فردی اعضای خانواده و هم‌جهت بودن همه افراد خانواده برای رسیدن به موفقیت و پیشرفت است. مشاوره خانواده می‌تواند به شما برای رسیدن به یک خانواده موفق کمک نماید. در ادامه به چند دلیل که نشان‌دهنده نیاز خانواده به مشاوره می‌باشد می‌پردازیم.
خانواده تلفیقی (ناتنی): زمانی که دو واحد خانواده جدا قصد دارند که با هم یکی شوند؛ یعنی یک نفر با فرزندانش می‌خواهد با شخص دیگری ازدواج نماید. هدایت این نوع خانواده کمی مشکل است، بخصوص هنگامی که والدین دیگری از روابط قبلی وجود دارند که در سرنوشت فرزندان دخیل می‌باشند. مشاوره خانواده می‌تواند به شما کمک نماید تا یک واحد خانواده هماهنگ به وجود بیاورید که در آن همه اعضا احساس کنند که صدایشان شنیده می‌شوند و از یکدیگر راضی باشند.
خانواده گسسته: در نظر داشته باشید هر چه استفاده ما از تلفن و دنیای مجازی بیشتر باشد به همان نسبت ارتباط کمتری با افراد خانواده خواهیم داشت. مشاوره خانواده می‌تواند به خانواده‌هایی که به طور مؤثر با یکدیگر ارتباط برقرار نمی‌کنند کمک نماید تا از وسایل الکترونیکی جدا شده و زمان بیشتری را با یکدیگر سپری کنند.
تنهایی: زمانی که یکی از افراد خانواده ترجیح می‌دهد ساعات زیادی را در تنهایی سپری کند؛ مثلاً به جای اینکه برای خوردن شام در کنار خانواده باشد، دوست دارد در اتاق خود بماند و یا با دوستان و خویشاوندان معاشرت نمی‌کند، این می‌تواند سرآغاز ایجاد یک مشکل اساسی مانند افسردگی باشد. مشاوره خانواده می‌تواند با بررسی عوامل کناره‌گیری فرد از دیگران، به شما در ارتباط مجدد با یکدیگر کمک نماید.
اعتیاد: اعتیاد می‌تواند هر کسی از خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. سوء مصرف الکل و مواد مخدر را به‌سختی می‌توان حل و فصل نمود، بخصوص زمانی که مصرف مواد مخدر در خانواده بی‌سابقه باشد. مشاور خانواده می‌تواند به کمک اعضای خانواده در این بحران به فرد بیمار کمک نماید تا دوباره بتوانید سلامت روانی خود را به دست آورد و مشکل اعتیاد را در خود ریشه‌کن نماید.
رازنگه‌دار: داشتن راز و چیزهایی که دوست دارید برای خودتان حفظشان کنید تا حدودی طبیعی است؛ اما اگر متوجه شدید که به طور مکرر چیزهایی را از همسرتان مخفی نگه می‌دارید، بدانید که این رفتار پنهانی و فریبنده می‌تواند به رابطه زناشویی شما صدمه بزند. مشاور خانواده می‌تواند به شما کمک نماید تا علت اصلی فاصله ایجاد شده بین شما و همسرتان کشف گردد و باعث ترمیم این شکاف ارتباطی می‌شود.
بی‌میلی جنسی: بهتر است برای حفظ صمیمیت هفته‌ای یک بار ارتباط جنسی بین زوجین برقرار شود؛ زیرا زمان بیشتر از یک هفته باعث ایجاد فاصله، مانع برقراری ارتباط و عدم صداقت می‌شود. دلایلی زیادی مانند مصرف دارو، به هم خوردن تعادل هورمونی و... باعث کاهش میل جنسی می‌گردد؛ ولی برخی مواقع این مسئله ناشی از مشکلاتی در درون رابطه مانند درگیری ارتباطی، عدم صمیمیت، افسردگی و... است. نداشتن میل جنسی باعث مشاجره و نزاع در خانواده می‌شود. مشاوره خانواده می‌تواند کلید ارتباط مجدد عاطفی و جسمی شما با همسرتان شود.