خیز بلند روابط ایران و قزاقستان، در سی امین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور، در 29 خرداد 1401 در سفر قاسم ژومرت توکایف، رئیس جمهوری قزاقستان، به تهران برداشته شد، سفری که در آن روسای جمهور به طور مفصل، در خصوص وضعیت و چشم انداز توسعه روابط به گفت وگو پرداختند.

در جریان این سفر، همچنین توجه طرفین به تحکیم همکاری‌های تجاری - اقتصادی در عرصه‌های ترانزیت، لجستیک، صنعت و کشاورزی و همچنین، توسعه روابط فرهنگی و انسانی معطوف شد.

با توجه به رویکرد دولت سیزدهم، مبنی بر سیاست همسایگی و تقویت روابط با کشورهای منطقه، سفر توکایف، نقطه عطفی در توسعه روابط قزاقستان - ایران در تمامی عرصه‌های همکاری‌های دو جانبه بود.

روابط سیاسی ایران و قزاقستان از همان روزهایی که این کشور به استقلال رسید، برپایه صلح و دوستی بنیان شد. ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و نمایندگی سیاسی خود را در آن کشور بازگشایی کرد و طی 30 سال گذشته روابط دو کشور رو به پیشرفت بوده و تعاملات و مناسبات خوبی با آستانه صورت گرفته و تاکنون 133 سند دولتی میان دو کشور به امضا رسیده و ایران همواره نشان داده که امنیت، ثبات و آرامش قزاقستان برایش اهمیت ویژه دارد.

***روابط ایران و قزاقستان خوب ولی ناکافی...

سفر رئیس جمهور قزاقستان به تهران، در ادامه گسترش روابط دیپلماتیک دولت سیزدهم گام مهمی برای رشد و شکوفایی کشورمان در حوزه‌های مختلف محسوب شد و روابط دو کشور در دولت مردمی که برپایه سیاست خارجی متوازن بنا شده، قوت و شدت گرفت؛ در این سفر علاوه بر امضای 9 تفاهم نامه همکاری در زمینه‌های مختلف، نشست مشترک هیئت‌های عالی دو کشور با حضور روسای جمهور انجام شد و ترانزیت تمام ریلی نخستین قطار کانتینری قزاقستان از کریدور ایران، با صدور دستور روسای جمهور ایران و قزاقستان از طریق ویدئوکنفرانس آغاز شد.

این نخستین دیدار روسای جمهور دو کشور نبود، نخستین دیدار آیت الله رئیسی، با قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان در حاشیه نشست سران سازمان همکاری‌های شانگهای در شهر دوشنبه و در 26 شهریور 1400 صورت گرفت. آیت الله رئیسی سال گذشته در میزبانی از همتای قزاق خود تصریح کرد که در 30 سال گذشته روابط خوبی با کشور دوست و برادر قزاقستان داشتیم که این سطح از روابط لازم بوده اما کافی نبوده است.

***افزایش 50 درصدی تعاملات ایران و قزاقستان در دولت رئیسی؛ ارتقاء سطح تعاملات تا سقف 3 میلیارد دلار

رئیس جمهور کشورمان در دیدار دو جانبه خود با همتای قزاقستانی خود در تهران در تهران با اشاره به افزایش 50 درصدی روابط تجاری دو کشور در دولت سیزدهم گفته بود: ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری دو کشور این امکان را دارد که در گام اول حجم مبادلات تجاری از سطح فعلی تا 3 میلیارد دلار افزایش یابد. در حوزه کشاورزی، صنعتی، حمل و نقل و ترانزیت، انرژی، نفت و گاز همکاری‌های گسترده‌ای می‌تواند بین دو کشور شکل گیرد.

از دیگر توافقات سفر توکایف به تهران، لغو روادید 14 روزه از سوی رییس جمهور قزاقستان بود که از 17 تیرماه 1401 به مرحله اجرا درآمد. در عمل متقابل نیز لغو روادید ایران برای اتباع قزاقستانی از تاریخ 20 آبان 1401 اجرایی شد.

قزاقستان در سال 1401 همانند سال‌های گذشته به قطعنامه علیه وضعیت حقوق بشر در کشورمان در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد رای منفی داد و این کشور همواره در سازمان‌های بین‌المللی از ایران حمایت کرده است.

قزاقستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که شاید نسبت به سایرین ثروتمندتر هم باشد. با اینکه از نظر جغرافیایی جزو کشورهای بسته است آمادگی خوبی برای همکاری گسترده با ایران دارد تا بتواند از این طریق به دریا وصل شده و کالاهای خود را صادر کند.

***افزایش صادرات به قزاقستان در دولت سیزدهم

صادرات ایران به قزاقستان در 12 ماهه 1401، به میزان 195 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته یعنی نسبت به دولت قبل، حدود 5درصد افزایش داشته است. همچنین ارزش واردات ایران از قزاقستان در 12 ماهه 1401، 124 میلیون دلار بود که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل با افزایش حدود 70درصدی مواجه شده است.

بر اساس آمار منتشر شده توسط کمیته آمار قزاقستان ارزش مبادلات تجاری میان ایران و قزاقستان در سال 2022 به مبلغ 528 میلیون دلار بوده که از این میان سهم صادرات ایران حدود 210 میلیون دلار و سهم واردات از قزاقستان 318 میلیون دلار بوده است. صادرات کشورمان 27 درصد و مجموع مبادلات تجاری دو کشور 20 درصد افزایش داشته است.

***مهم‌ترین محصولات تجاری و زمینه‌های توسعه همکاری‌های اقتصادی

مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به قزاقستان شامل مواد لبنی، خشکبار، سایر سبزیجات، انواع میوه، گوجه فرنگی، پیاز، کلم و خیار و سایر خوراکی‌ها بوده و مصالح ساختمانی، انواع پلیمر، ماشین آلات، قطعات و لوازم اتصال، رنگ و مواد شیمیایی، ظروف شیشه‌ای و فلزات در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند و در مقابل نیز گندم و آرد و مشتقات آن، جو و سایر محصولات کشاورزی عمده محصولات وارداتی ایران از سرزمین قزاق‌ها بوده است.

البته روابط اقتصادی دو کشور به حوزه تجارت محدود نمی شود؛ توانمندی ایران در صنایع دارویی، مواد غذایی و پتروشیمی، ساختمان سازی و کشاورزی، صدور خدمات فنی و مهندسی نقاط قوت ایران در تجارت با قزاقستان است. توسعه همکاری‌ها در حوزه کشاورزی، مواد غذایی و کشت فراسرزمینی حائز اهمیت زیرا در تامین غلات از قزاقستان سابقه همکاری بین دو کشور از گذشته وجود دارد. همچنین شرکت‌های قزاقستانی در خصوص صادرات گوشت گرم گوسفندی به کشورمان اعلام آمادگی کرده‌اند. با توجه به این که در قزاقستان واگذاری زمین به افراد غیر قزاقستانی ممنوع است، می‌توان با ایجاد ساز وکاری برای ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران، همکاری در زمینه کشت فراسرزمینی را توسعه داد.

در حوزه همکاری در حمل و نقل و به طور خاص در حوزه هوایی باید یادآور شد که اکنون یک پرواز هفتگی در مسیر هوایی تهران-آلماتی و همچنین تعداد 2 پرواز هفتگی در مسیر گرگان-آکتائو و بالعکس برقرار است و در حوزه ریلی نیز در خرداد ماه 1401 تفاهم‌نامه‌ای بین شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و شرکت سهامی راه‌آهن قزاقستان به امضا رسید که بر اساس آن نخستین قطار کانتینری حاوی محموله گوگرد در 29 خرداد ماه 1401 از مبداء قزاقستان و با عبور از مسیر ترانزیتی کشورمان به مقصد ترکیه اعزام شد.

فعال‌سازی شاخه جنوبی کریدور شرق-غرب و احیای قطارهای کانتینری در مسیر چین به کشورمان و در ادامه به ترکیه و اروپا از طریق مرزهای سرخس و اینچه‌برون با مساله کمبود واگن مواجه است که نیاز به همکاری طرف قزاقی دارد.

در زمینه حمل و نقل دریایی، با توجه به اقدامات انجام شده از سوی شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در خصوص سفارش خرید 2 فروند کشتی رو-رو به منظور بهره‌برداری در دریای خزر، انتظار می‌رود ظرف مدت 2 سال آینده امکان ایجاد خطوط کشتیرانی رو-رو مشترک بین شرکت‌های ایرانی و قزاقی فراهم شود زیرا طبق اعلام طرف قزاقستانی در سال 2022 میلادی 1.5 میلیون تن بار از بندر آکتائو به بنادر ایرانی حمل شده است.

قزاقستان بزرگترین کشور محصور در خشکی است و سرریز ترانزیتی زیادی دارد که ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کند. 11 کریدور ترانزیتی بین‌المللی از خاک قزاقستان می‌گذرد که شامل 5 کریدور ریلی و 6 کریدور خودرویی است.

به دنبال تحریم‌های روسیه، قزاقستان در پی راه‌های جایگزین برای ترانزیت کالاهای خود است و در حال مذاکره با کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه برای توسعه مسیر ترانس خزر است. به گفته معاون نخست وزیر و وزیر تجارت و همگرایی قزاقستان در سفر خود در تاریخ 1 و 2 خرداد 1401 به تهران، مسیر ایران به عنوان یکی از مسیرهای جایگزین مورد توجه قزاقستان است.

در حاشیه هجدهمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور در آستانه در بهمن ماه 1401، هدف‌گذاری ترانزیت 4 میلیون تن بار در سال بین ایران و قزاقستان از سوی کشورمان مطرح و تاکید شد به دلیل ارتباطات نزدیکی که قزاقستان با کشور چین در رابطه با حمل و نقل دارد، امکان ترانزیت هرچه بیشتر کالاهای چینی به اروپا از طریق و مسیر عبوری از ایران فراهم شود.

***تکمیل حلقه‌های مفقوده ریلی و اتصال پسکرانه‌های بندری با خطوط ریلی از الزمات توسعه روابط ایران و قزاقستان است.

در حالی که قزاقستان جزء 15 صادر کننده بزرگ زغال سنگ در جهان است، در "سند استراتژی جامع توسعه جمهوری قزاقستان تا سال 2050" متعهد شده است تا سال 2050 تمام نیروگاه‌های زغال سنگ را از رده خارج کند. برای دستیابی به کربن‌زدایی قزاقستان در 40 سال پیش رو باید بیش از 650 میلیون دلار در فناوری‌های کم‌کربن سرمایه‌گذاری کند. هرچند که برنامه اصلی قزاقستان ساخت نیروگاه هسته‌ای با کمک روسیه است ولی در این میان پیش از هرچیز باید در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کند. قزاقستان قصد دارد تا سال 2030 میزان انرژی‌های تجدیدپذیر را به 5 برابر افزایش دهد. در سال 2020 در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر 25 پروژه با ظرفیت 600 مگاوات در کشور قزاقستان به بهره‌برداری رسید.

مطابق اعلام طرف قزاق اکنون 83 شرکت ایرانی در این کشور در حوزه‌های مختلف صنعتی، معدنی و اقتصادی فعالند.

***وضعیت برگزاری کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی

تاکنون هجده اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، تجاری، علمی و فرهنگی بین اران و جمهوری قزاقستان برگزار شده است. مسئولیت برگزاری اجلاس کمیسیون مشترک در سال 1394 از وزارت راه و شهرسازی به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شد. هجدهمین اجلاس کمیسیون مشترک در 5-6 بهمن ماه 1401 در شهر آستانه برگزار شد.

سریک ژومانگارین معاون نخست‌وزیر و وزیر تجارت و همگرایی این کشور رئیس قزاقی کمیسیون مشترک اقتصادی میان دو کشور است.

قزاقستان با توجه به نگاه ویژه ای که به ایران دارد، پس از سفر توکایف به تهران و امضای چندین توافقنامه و معاهده، بنا دارد هیئت عالی رتبه ای را همراه با علی‌خان اسماعیلف نخست وزیر خود برای بررسی آخرین وضعیت مناسبات فیمابین با هدف اجرایی کردن توافقات روسای جمهور دو کشور، در خصوص راهکارهای گسترش همه جانبه روابط دوجانبه اقتصادی، سیاسی و تجاری، عازم‌ تهران کند.

به گفته معاون سیاسی دفتر رییس جمهور، این هیئت امروز - چهارشنبه - برای برنامه ریزی و هماهنگی برای ارتقاء سطح همکاری‌های تهران – آستانه در حوزه حمل و نقل، صادرات، خدمات فنی و مهندسی، ترانزیت، همکاری در حوزه انرژی و مناسبات بانکی عازم‌ تهران شده است.

قزاقستان در میان کشورهای آسیای میانه، بزرگترین قدرت اقتصادی و سیاسی به شمار می‌رود و در عین حال بزرگترین شریک ایران در زمینه‌های اقتصادی، تجاری و سیاسی در این منطقه است و یکی از مهم ترین دلایل تلاش‌های ایران برای حفظ و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با قزاقستان همکاری‌های سیاسی دوجانبه، حضور مشترک درکریدورها و مسیرهای ترانزیتی بین‌المللی، روابط تجاری روبه رشد، موقعیت جغرافیایی و نزدیکی دو کشور و روابط حسنه قزاقستان و چین به عنوان هم پیمان و دوست ایران است.