به منظور بررسی تحولی که معمار کبیر انقلاب در نگاه به مسئله مهدویت و انتظار منجی(عج) ایجاد کردند با حجت الاسلام والمسلمین «امیرمحسن عرفان»، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی و مولف آثاری همچون «مواجه ائمه(ع) با مدعیان دروغین مهدویت؛ گونه شناسی، سبک شناسی، و شاخصه شناسی» و «رسانه و مهدویت» گفتگو کرده‌ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود:
حجت الاسلام عرفان درباره نگاه امام خمینی (ره) به مسئله مهدویت و انتظار فرج، اظهار کرد: یکی از مهمترین ویژگی‌های اندیشه‌ای امام خمینی (ره) در رویکرد به مهدویت، مسئله آفرینی در مقیاس تمدنی است یعنی مرحوم امام فراتر از نوآوری، ابداع نظریه و خلق پدیده فکری تاره در این حوزه، درصدد بودند آموزه مهدویت را در مقایس تمدنی مورد تبیین قرار دهند. ادبیات مرحوم امام در این باره، گره زدن مباحث نظری با عرصه عمل و عینیت‌های محیطی است لذا توامانی تمدن و انتظار منجی را در نگرگاه تمدنی ایشان می‌بینیم.
 تلقی منظومه‌ای و نظام‌وار از مهدویت و انتظار
عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی ادامه داد: در همین راستا یعنی مسئله‌آفرینی باید گفت اساس نگرش مرحوم امام به مهدویت و انتظار، تلقی منظومه ای و نظام‌وار است یعنی تجزیه و تحلیل آموزه مهدویت در نسبت با دیگر آموزه‌های دینی و تبیین کل جامعه به عنوان مجموعه‌ای پویا و هدفمند از مبانی تفکیک ناپذیر اندیشه امام خمینی(ره) در حوزه مهدویت محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: امام خمینی (ره) درصدد طراحی و تدوین نظام معرفت دینی و الگوهای عینی برای تحقق جامعه زمینه ساز ظهور بودند، مبتنی بر منظومه فکری حضرت امام طراحی یک قالب اجتماعی برای نیل به اهداف در زمینه سازی ظهور بسیار مهم است، ایشان تاکید داشتند زمینه سازی ظهور حضرت بقیه الله الاعظم(عج) باید بر مبادی تصوری و تصدیقی مورد قبول اسلام بنا شود؛ محتوای جامعه منتظر باید از منابع معرفتی موردقبول اسلام تغذیه کند و در راستای غایات مدنظر دین باشد.
مولف «مواجهه ائمه (ع) با مدعیان دروغین مهدویت» در ادامه بیان کرد: مرحوم امام معتقد بودند که دین در عصر غیبت در تببین نیازهای مادی و دنیایی بشر ساکت نیست و بخش مهمی از اهداف پیامبر(ص) و ائمه(ع) تامین سعادت دنیای بشر است اسلام دین کامل و خاتم است لذا در روزگار غیبت هم باید کاملیت و خاتمیت اسلام دیده شود، طراحی ولایت فقیه در روزگار غیبت و بسط ولایت اجتماعی فقیه در این عصر در این راستا انجام شده است.
وی افزود: بنابر دیدگاه امام خمینی (ره)، جامع و کامل بودن دین به معنای شمول آن بر قوانین و اصول کلی در تأمین نیازهای دنیوی و اخروی است، کامل بودن دین به معنای ارائه راهکارهای کلی است و در روزگار غیبت فقیه نمی تواند عنصر کامل و جامع و خاتمیت دین را حداقلی دنبال کند!
 چهار سطح انتظار
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در دید تمدنی امام خمینی(ره) مقوله انتظار چهار سطح تحلیل دارد، گفت: نخست سطح تحلیل فردی و اینکه رضایت امام عصر(عج) باید بر رفتار یک منتظر حاکم باشد، دوم سطح اجتماعی اینکه مودت و اخوت در جامعه اسلامی مبتنی بر رضایت امام(ع) حاکم باشد، سوم تحلیل سیاسی یعنی تشکیل حکومت و دولت برای زمینه‌سازی ظهور و نهایتاً تحلیل فرهنگی بدین معنا است که باید با ضدفرهنگ‌ها مقابله داشته باشیم.
وی اضافه کرد: مرحوم امام و دیدگاه تمدنی ایشان چون سهم کلانی برای اراده انسان در حوادث زندگی فردی و تمدنی قائل است تفسیری هم که از آموزه انتظار ارائه می‌کنند مبتنی بر نظریه فلسفه تاریخ است، در دیدگاه ایشان حرکت انسان و تاریخ رفتار تخلف ناپذیر نیست بلکه انسان در سرنوشت اجتماعی خویش نقش‌آفرین است البته سهم اراده‌ها یکسان نیست، برخی اراده‌ها محوری اند مثل اراده پیامبران و ائمه علیهم السلام در جبهه حق و فراعنه در جبهه باطل و برخی اراده‌ها محوری نیستند همچون اراده توده مردم.
حجت‌الاسلام عرفان ابراز کرد: امام خمینی(ره) تاکید دارند برای رسیدن به جامع متکامل عصر ظهور اراده‌ها موثر هستند چنان که خدای متعال در آیه 11 سوره مبارکه رعد می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ».
مولف «رسانه و مهدویت» تأکید کرد: در نگاه امام خمینی(ره) تقلیل انتظار به آمادگی فردی و جبری بودن حکومت جهانی حضرت بقیه الله(عج)، از آسیب‌های جدی متوجه اندیشه انتظار و مهدویت است که سبب سلطه تمدنی غرب و جبهه باطل می‌شود.
 چهار دورنمای انتظار
وی با بیان اینکه بنابر منظومه فکری امام، انتظار در دورنمای خود حداقل چهار ویژگی دارد، اظهار کرد: نخست عدم اکتفا به واقعیت موجود، یعنی آنچه در جهان اسلام محقق می‌شود مورد رضای امام زمان(عج) نیست؛ دوم برخورداری از فراواقعیات موجود یعنی حکومت جهانی مهدوی؛ سوم نمی شود از واقعیت موجود به واقعیت مطلوب رسید بلکه اراده انسان‌ها دخیل است و چهارم تاکید بر تکاپو و جستجوی انسان‌ها برای یافتن ابزارهایی که واقعیت موجود را به سمت واقعیت مطلوب سوق می‌دهد.
حجت الاسلام عرفان ابراز کرد: طراحی الگوی ولایت اجتماعی فقیه در عصر غیبت، رهبری جنبش اجتماعی ایرانیان و پیروزی انقلاب در همین بستر تفسیر می‌شود که از واقعیت موجود به واقعیات مطلوب در آینده رسید.
وی تأکید کرد: بنابر نگاه مرحوم امام انتظار یعنی تحول خواهی، انقلاب زایی و انقلاب گستری؛ هر حرکت و تحولی مطلوب نیست در نگاه ایشان تحول و تحرکی در عصر غیبت امام زمان(عج) مطلوب است که زمینه ساز ظهور حضرت بقیه الله االاعظم(عج) شود.
 ظهور فراطبیعی و بریده از اوضاع جاری عالم نیست
حجت الاسلام عرفان افزود: امام خمینی(ره) معتقد است اگرچه ظهور رخداد بی نظیر تاریخی است اما ظهور یک پدیده فراطبیعی و بریده از اوضاع جاری در این عالم نیست؛ رخداد ظهور برای تحقق حاکمیت همه جانبه اسلام مربوط به جامعه انسانی است و طبیعتا چنین رخدادی بسترها و مقدمات خاص خود را می‌طلبد تا اینها محقق نشود آن تحول عظیم به وجود نمی آید!
عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی ادامه داد: اگر نهضت و انقلابی از نظر مکتب و ایدئولوژی در حد بالا باشد اما از نظر بلوغ و پذیرش اجتماعی توانا نباشد، تاثیرش موقت است و به نتیجه عمیق نمی رسد لذا برای حکومت جهانی حضرت حجت(عج) باید زمینه سازی و نیروسازی و منابع انسانی را مدیریت کرد.
وی تأکید کرد: در دید امام راحل، حضرت ولیعصر(عج) برای اصلاح اجتماعی محدود در زمانی خاص نیستند، وظیفه امام زمان(عج) جهانی و در همه ابعاد است و همه بشریت را در پرتوی نورافکن عدل قرار می‌دهند؛ این نهضت بزرگ علاوه بر قدرت خدادادی و ولایت تکوینی امام، نیازمند فضای مهیا است تا محقق شود. تحولات جاری در عرصه بین الملل و امواج وسیع اسلام خواهی و بیداری اسلامی در جهان موید این واقعیت است.
 ارتباط دوسویه انقلاب و ظهور
حجت الاسلام عرفان با بیان اینکه تاکید امام راحل بر این است که انقلاب اسلامی مقدمه ای است برای ظهور حضرت ولیعصر(عج)، گفت: و اینکه انقلاب اسلامی به سیطره و ظلم جهان‌خواران خاتمه می‌دهد و راه را برای ظهور منجی موعود(عج هموار می‌کند. در سخنان امام خمینی(ره) شواهد ارتباط دوسویه بین انقلاب و ظهور موجود است تاکید بر عقلانیت دینی در تفسیر آموزه انتظار و نگرش نظام‌وار و تلقی جامع به آموزه انتظار از شاخصه‌های رویکردی مرحوم امام است.
وی در ادامه بیان کرد: مبتنی بر منظومه فکری ایشان باید بر لزوم تغییر باور داشت و در مرحله دوم برای تغییر اقدام عملی انجام داد، تا تغییر نهایی رخ دهد. یقیناً اراده الهی در تحقق تمدن عظیم اسلامی دخیل است و حضرت باری‌تعالی اینگونه اراده کرده تا مردم از حیث اجتماعی چیزی را نطلبند او شرایط تحققش را مهیا نکند!
حجت الاسلام عرفان اضافه کرد: نوع نگاه مرحوم امام در مواجهه با کسانی که آموزه مهدویت و انتظار را حداقلی تفسیر و تبیین می‌کنند در مواجهه با اندیشه ای است که انسان را موجودی محکوم به جبر می‌داند و اراده انسان را دخیل در حوادث اجتماعی، تمدنی و فرهنگی نمی داند.
وی تصریح کرد: نوع نگاه امام خمینی(ره) در مواجهه با اندیشه ای است که نص گرای افراطی است و با رویکرد اخباری‌گری روایات مهدویت را تبیین و تحلیل می‌کند، ایشان در تقابل با کسانی هستند که اساسا الگوهای اجتماعی را در حیات منتظران ارائه نمی کنند! منظومه فکر امام خمینی(ره) در مواجهه با کسانی است که تفسیر اجتماعی تمدنی از انتظار و آموزه مهدویت ارائه نمی کنند!
 آسیب‌های انتظار حداقلی!
این استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: مرحوم امام انتظار حداقلی، انفعال برابر رویدادهای آخرالزمانی، عدم مسئولیت پذیری و گوشه نشینی را از مهمترین آسیب‌های انتظار حداقلی در جامعه می‌دانند. باید به یاد داشت برداشت منفعلانه و انزواگرایانه از انتظار، از عوامل رکود و انزوای شیعه در طول تاریخ بوده است لذا انتظار منفی و تعطیلی حکومت مشروع در دوره ای طولانی در برهه ای از تاریخ بر انتظار صحیح سایه افکنده است. تجربه تاریخی این نگاه، شیعه را به این ذهنیت رسانده بود که تنها دو مدل حکومت وجود دارد یکی حکومت امام معصوم و دیگر حاکم جائر؛ امام خمینی(ره) همه کلیشه‌ها در این تفسیر تاریخی از حکومت در امامیه را از بین بردند!
این مولف آثار مهدوی درباره برونداد تلقی امام خمینی(ره) نسبت به مهدویت و انتظار، بیان کرد: دور شدن از نگرش توصیفی محض و تفسیر حداقلی از آموزه مهدویت؛ تحول خواهی و انقلاب گستری و بسط اصلاحات اجتماعی برای رسیدن به حکومت جهانی مهدی موعود(عج)؛ زمینه سازی ظهور و اقدام عملی در جهت تغییر کلان تمدنی در عصر غیبت؛ پذیرش حکومت دینی در عصر غیبت و ارائه روش‌ها و الگوهای کاربردی برای اصول و ارزش‌های مهدوی در جامعه ازجمله رهاوردهای این نوع نگاه است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تعمیق ارتباط میان فرهنگی در جهان اسلام برای زمینه سازی ظهور؛ ابطال مدرنیته اسلامی به مثابه چشم انداز تمدنی در عصر غیبت؛ مواجهه فعال و پویا با ضدفرهنگ‌ها در عرصه باورداشت مهدویت نظیر انجمن حجتیه و ارائه مسیر حرکت برای نیل به اهداف در جامعه منتظر نیز در ذیل برونداد نگاه امام راحل به مهدویت و انتظار جای می‌گیرد.