با افزایش جمعیت شهری، شهرها با نوعی دوگانگی روبه‌رو هستند از سویی رشد افقی شهرها اثرات زیست‌محیطی مخربی دارد و از سوی دیگر رشد عمودی به کاهش کیفیت زندگی افراد و بروز انواع مشکلات روحی منجر می‌شود.
این دوگانگی مدیران شهری را با یک معمای پیچیده مواجه کرده و آن اینکه باید مدیران شهری به نحوی برنامه‌ریزی کنند که بتوانند با حفظ وضعیت موجود خود و مداخلات حداقلی، افراد بیشتری را در خود جای داده و درعین حال اطمینان حاصل کنند که زندگی شهروندان جدید از کیفیت لازم برخوردار است.
بنابراین پرداختن به موضوع فضای عمومی امروزه در شهرها با ادعای پایداری یک الزام است که متاسفانه بنا به دلایلی در اغلب شهرها از سوی مدیریت شهری مغفول واقع شده براین اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا دراین زمینه گفت‌و‌گویی را با سهراب مشهودی صاحبنظر حوزه شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری و دبیرگروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دبیرگروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران با بیان اینکه در طراحی شهرها با یک مجموعه استاندارد‌ها در بخش‌های مختلف مواجه هستیم،گفت: این استانداردها در قالب یکسری کاربری‌ها الزامی تعریف می‌شوند.
سهراب مشهودی با تاکید براینکه کاربری‌های فرهنگی، خدمات و بهداشتی و عمومی از جمله این کاربری‌ها فضاهای عمومی درشهرها هستند، ابرازکرد: مسئله اینجاست که درحال حاضر تنها کاربری‌های عمومی دارای تعریف در شهرسازی، شامل پارک‌ها، میادین و بخش‌های عمومی از معابر شهری را شامل می‌شوند.
این صاحب‌ نظر حوزه شهرسازی با اشاره به اینکه متاسفانه دیگر چیزی که در شهرسازی قدیمی ایران و حتی درغرب به عنوان فضای عمومی با کارکردهای اجتماعی و فرهنگی وجود داشت در شهرسازی امروز تعریف ندارد گفت: بنابراین آنچه از سوی شهرداری دراین خصوص انجام می‌شود کار مضاعفی است که در ساختار قانونی وظیفه‌ای دراین حوزه ندارد.
مشهودی با بیان اینکه تنها الزامی که برای شهرداری درشرح خدمات به عنوان فضای عمومی پیش‌بینی شده در حد میدان و معبر است،تصریح کرد:دیگر در طراحی شهر و شهرسازی همچون شهرسازی قدیم تعاریفی همچون میدان نقش جهان اصفهان که نمونه بارزی از فضای عمومی با کارکردها متفاوت و مختلف است وجود ندارد.
وی با تاکید براینکه متاسفانه در شهرسازی جدید خبر از گذرها،تقاطع و چمن محلات به عنوان فضای عمومی با کارکرد‌های اجتماعی و فرهنگی وجود ندارد افزود: فضای عمومی فضایی است که عموم شهروندان از هر قشر، سن، نژاد و صنفی حق ورود و حضور در آن را بدون هیچ گونه محدودیتی دارا باشند حال آنکه در عدم تعریف این ساختار در ضوابط شهرسازی و نیز شرح خدمات شهرداری‌ها با تسلط اتومبیل بر شهرها متخصصین برنامه‌ریزی شهری تاکنون آن‌طور که باید به ارزش و اهمیت این فضاها در شکل‌دهی به جامعه شهری نپرداخته‌اند.
این شهرساز پیشکسوت با اشاره به اینکه امروز اتومبیل‌ها جای فضاهای عمومی را گرفته‌اند،افزود: برای مثال شاید در شهرهایی همچون تهران در میدان آزادی چمن وجود داشته باشد اما وجود و تسلط خود اتومبیل حتی امکان بهره‌مندی از آن را از شهروندان سلب کرده است.
این شهرساز پیشکسوت با اشاره به اینکه پروژه‌هایی همچون پروژه‌های پیاده‌راه‌سازی برخی خیابان‌ها در همدان و تهران در مسیر تحقق فضای عمومی است،تشریح کرد: بخشی که فضای‌های عمومی نام دارد، فضاهایی است که همه گروه‌های مردمی در آن دیده می‌شوند و به معنایی دیگر افراد امکان استفاده از این فضا را دارند که این اماکن در سطح شهر تنوع گسترده‌ای دارد مثل خیابان‌ها، میادین، فلکه‌های کوچک و بزرگ مقیاس که از جمله فضاهای عمومی شهر به حساب می‌آید و مالکیت آن‌ها در اختیار عموم مردم است. اگر بخواهیم فضای عمومی را معادل فضای شهری در نظر بگیریم این برداشت و تعریف معنای بجا و مناسبی نیست همچون گذشته نیست یعنی فضاهای عمومی اگرچه فضاهایی هستند که مالکیت آن‌ها عمومی است و متعلق به همه اقشار مردم است، اما به این معنی نیست که فضاهای عمومی می‌تواند اتفاقات و حیات اجتماعی را به طور کلی در خود جای دهند.
مشهودی درپاسخ به این سوال که فضاهای شهری چه فوایدی برای شهر دارد ابراز کرد: همگی ناگزیر هستیم که در شهرهایمان فضاهای عمومی بسیاری داشته باشیم به این دلیل که همه ابعاد شبکه ارتباطی که در محلات شهرها وجود دارد در دسته‌بندی فضاهای عمومی قرار می‌گیرد، اما اگر بخواهیم در ارتباط با فواید بهره‌مند بودن از فضاهای عمومی صحبت کنیم شاید بهتر باشد این تعریف را با جمله فواید وجود فضاهای شهری تغییر دهیم چون عملاً بین فضای شهری و فضای عمومی در شهر تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه فضاهای عمومی در واقع یک جز جدایی‌ناپذیر و ناگزیری است که به اجبار باید در شهرهایمان داشته باشیم اما این که چقدر بتوانیم این فضاهای عمومی را به فضای شهری نزدیک کنیم در آن لحظه می‌توانیم درباره ارتباط وجود و فواید آن برای زیست شهری صحبت کنیم افزود:هرچه سطح فضاهای شهری( به معنای محل تبادلات اجتماعی نه فقط تردد ) در شهر بیشتر باشد به این معناست که همان فضاهای عمومی که شهروندان امکان تعاملات اجتماعی، اتفاقات و رویدادهای زندگی خود را در مقیاس بزرگ شهری دارند که این عوامل باعث می‌شود ارتباطات اجتماعی که میان افراد است به این سمت سوق پیدا کند که تعلق خاطر شهروندان را به محیط اطراف زندگی خود بالاتر ببرد همچنین از نظر روانشناختی و روحی و روانی تأثیر بسیار زیادی را روی شهروندان می‌گذارد در واقع چنین شهری با داشتن شهروندان پویا به توسعه خواهد رسید.
این شهرساز پیشکسوت ادامه داد: البته داشتن فضای عمومی صرفاً به این معنا نیست که این مکان، مناسب حضور شهروندان باشد واگر فضای عمومی قابلیت حضورپذیری مناسبی را داشته باشد فضا شهری شکل می‌گیرد بلکه وقتی فضای عمومی به فضاهای شهری مبدل می‌شود که با داشتن استانداردهای مورد توجه خود نزدیک است و در نهایت می‌تواند به تمامی مواردی که یک فضای شهری برای زیست شهروندان نیاز است دست یابد.
مع الوصف با توجه به آنچه گفته شد فضای شهری به ترکیبی اطلاق می‌شود که از فعالیت‌ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری تجاری و مانند آن و عناصر و اجزای شهری به صورتی آراسته، هماهنگ و واجد نظم و زیبایی و به طبع با ارزشهای بصری تشکیل می‌شود و از نظر فیزیکی دارای شاکله‌ای محصورکننده باشد به عبارتی فضای شهری جزئی از یک شهر است که به عنوان عرصه عمومی تجلیگاه فعالیتهای شهری است و در این میان شهروندان به عنوان فعالان عرصه عمومی و کاربران فضاهای شهری در این بستر به تعامل و کنش مشغول اند طبیعی است رضایتمندی آنان از این فضاها بر تعاملات اجتماعی آنها تأثیرگذار خواهد بود، فضاهای عمومی شهری از دیرباز تاکنون بستر کالبدی تعاملات اجتماعی مردم بوده اند. هر چند ویژگی‌های کمی و کیفی فضاهای شهری طی زمان و در اثر عوامل گوناگون تغییر کرده است، اما همواره شهروندان و سایر استفاده کنندگان از شهر به چنین فضاهایی نیازمند بوده و هستند حال آنکه گرچه در شهری همدان فضاهای همچون پیاده‌راه به عنوان فضای شهری شکل گرفته اما یقینا به لحاظ ساختار و عملکرد با فضای کارکردی فضاهای شهری فاصله دارد و حتی درآن فضای زیرساختی نیز حسی از هویت شهر را در شهروندان بیدار نمی‌کند بنابراین گرچه انجام این پروژه یقینا یک امر ستودنی است اما همچنان به لحاظ بصری، هویتی و درعین حال کارکردی با استانداردها فاصله دارد.

طاهره ترابی مهوش