سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

انسان علاوه بر نیاز‌های روزانه، نیاز‌هایی دارد مانند تفریح و تفریحگاه و هیجان جایی که بتواند در آن خود را از استرس‌ها و نگرانی‌ها ناشی از زندگی شهری برهاند. در واقع در عصر جدید نیاز به مجموعه‌های رفاهی و تفریحی با شرایط کیفی مناسب مشهود است.

حال آنکه بازی یکی از شیرین‌ترین لذت‌های دوران کودکی است که بدون شک بهترین خاطرات انسان را هم می‌سازد. البته این روز‌ها دیگر بازی فقط مخصوص کودکان نیست، بسیاری از شهروندان برای گذران اوقات فراغت خود و فاصله گرفتن از کار و مشغله روزانه، به شهربازی‌ها مراجعه می‌کنند تا لذت و هیجان را در کنار خانواده و دوستان خود تجربه کنند اما واقعیت این است که در ایران به نسبت جمعیت سرانه فضاهای تفریحی در کلیه شهر‌ها رقم پایینی دارد و با وجود طرح‌های جامع برای گسترش فضاهای تفریحی از سال 1347 در تهران همچنان تغییرات نسبت به برنامه‌های در نظر گرفته‌شده کند بوده و سرانه تفریحاتی در مترمربع تغییرات محسوسی نداشته است.

این در حالی است که به گفته کارشناسان، مهندسان شهرساز در طرح‌های توسعه شهری طبق سرانه‌ها، فضاهایی را به فضای سبز و زمین بازی کودکان تخصیص می‌دهند ولی در موقع اجرا به دلایل مختلف طرح‌ها اجرا نمی‌شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل عدم حضور مؤثر متخصصان شهرسازی و علوم شهری در بدنه اجرایی شهرداری‌هاست، بدین‌ترتیب نهایت قدرت شهرسازان فقط روی کاغذ می‌ماند.

از سوی دیگر عدم تناسب بین فضاهای فرهنگی، هنری و مراکز تفریحی به‌ویژه برای کودکان و نوجوانان و جوانان از دیگر معضلات در این زمینه است به طوری که عدم وجود مکان‌های تفریحی مناسب به خصوص برای جوانان تنش‌های روانی را درجامعه افزایش خواهد داد در حالی که در کشور‌های پیشرفته توسعه تفریحات و شهربازی‌ها علاوه بر مسئله سرگرمی و تفریح و فراغت، برای جلوگیری از مشکلات جسمانی و ورانی مردم مورد توجه قرار گرفته است. مرکز تفریحی مدرن با تلفیق آموزش و بازی برای کودکان زمینه شکوفایی استعداد‌های آنان را فراهم کرده و مراکز این چنین تبدیل به مراکز استعدادیابی برای کشور‌ها شده‌اند.

اما متأسفانه در کشور ما به‌ویژه شهر همدان این‌گونه نیست به طوری که دو شهر بازی همدان تنها در چند دستگاه و تعداد بازی دیجیتال خلاصه شده است.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم با محمدرضا عراقچیان؛ عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

* آیا شهربازی تنها باید برای کودکان طراحی شود؟

شهر بازی تنها مخصوص کودکان نیست و همه اقشار متناسب با توان جسمی، جنسیت، سن و به تعبیری به اندازه نشاط و شادابی‌شان می‌توانند از شهر بازی استفاده کنند.

در حال حاضر بنا به تناسب سن برای افراد 40 سال و تا کودکان زیر 10 سال به‌صورت تخصصی شهربازی طراحی می‌شود. نکته این است که شهربازی متناسب با جنس و سن می‌تواند در مقیاس تغییر کند بدین معنا که شهربازی تنها مختص کودکان نیست بلکه برای اقشار قابلیت استفاده دارد.

*آیا می‌توان فضاهایی همچون پارک و یا فضاهای باز شهری را شهربازی تلقی کرد؟

هریک از این فضاها به طور جداگانه قابلیت تفکیک دارد و حتی این امکان نیز فراهم است که هرکدام بنا به سن و جنس افراد زیرساخت‌های لازم فراهم شود.

برای مثال میدان امام همدان یک فضای باز شهری است حال آنکه می‌توان فضای باز شهری را متناسب با انواع سنین و دو جنس زن و مرد تنظیم کرد.

اما شهربازی در مقیاس کوچک در گوشه یک پارک کودک هزارمتری با نصب چند دستگاه تاب و سرسره و ماشین‌آلات بازی تا شهربازی‌های چندهکتاری با انواع مختلف اسباب‌بازی هیجانی و خلاقانه را شامل می‌شود. پس اندازه شهر بازی همانطور که به لحاظ جنس و سن متفاوت است به لحاظ اندازه و وسعت نیز تنوع بسیاری را دارد.

بنابراین با توجه به مقیاس این پارک‌ها را می‌توان در قطع محلی، شهری، منطقه‌ای و کشوری طراحی کرد.

*اینکه ما در شهر همدان دو شهر بازی داریم که در آن تنها تعدادی اسباب بازی و بازی‌های یارانه‌ای در نظر گرفته شده آیا استاندارد شهر بازی را دارد؟

اینکه آیا با تعدادی اسباب بازی محدود استانداردها را عایت شده، با تعریف ما از شهر بازی دو موضوع جداگانه است. نخست اینکه 10 سال پیش اسباب‌بازی‌ها همه جسمی بودند اما طی سال‌های اخیر بخشی از آن‌ها به دیجیتال تبدیل شده‌اند بنابراین اسباب‌بازی متناسب با زمان، شرایط جسمی و سنی تغییر می‌کنند پس همه فضاها را می‌توان شهر بازی قلمداد کرد.

درواقع با نصب دستگاه و اسباب‌بازی‌های متفاوت می‌توانیم تعریف‌های مختلفی از شهر بازی ارائه کنیم که این موضوع با استاندارد بودن شهر بازی متفاوت است.

نکته بعدی اینکه صلاحیت تأیید و یا رد استاندارد بودن دستگاه‌ها تنها در دست سازمان استاندارد است بنابراین نه من کارشناس و نه شما خبرنگار و نه شهردار هیچ‌کدام نمی‌توانیم در این زمینه ابراز نظر کنیم.

در ایران استاندارادهای فراوانی راجع به مشخصات شهر بازی‌ها وجود دارد که ازجمله‌های می‌توان به ماده 6436/1 اشاره کرد که در سال 1384 نوشته شده و دیگری 35/46 که در سال 1373 تدوین شده است.

در زمینه تدوین این ضوابط سازمان استاندارد، وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی دخیل بوده و از جانمایی تا نظارت بر اسباب بازی‌ها را در تدوین این ضوابط در نظر گرفته‌اند.

*آیا فرهنگ و بوم و حوزه اجتماعی یک شهر در طراحی و نصب اسباب‌بازی‌ها به‌عنوان استاندارد خاص در نظر گرفته می‌شود؟

متأسفانه ما هر آنچه در حوزه شهر بازی داریم استانداردهای فیزیکی است حال آنکه می‌توان استانداردها را به چند دسته تقسیم کرد. یکسری استانداردهای فیزیکی مکانی داریم که از جانمایی تا نحوه طراحی، ابعاد، مساحت، شیب زمین و تعریف آن برای سنین مختلف، مصالح و مباحث مرتبط با ایمنی سازه ‌ای را شامل می‌شود.

یکسری از استانداردهای فیزیکی نیز که پیشتر به آن اشاره شد در خصوص استحکام و استاندارد قطعات، دستگاه و اسباب‌بازی ضابطه تعریف کرده زیرا ما در قطعات شهر بازی‌ها با دو نوع بار مواجهیم نخست بار استاتیکی و ثابت و دیگر بار دینامیکی. مثلاً فردی 70 کیلو وزن دارد اما وقتی از ارتفاع دو متری بر جسم وارد می‌شود بار 200 کیلویی وارد می‌کند.

علاوه بر این ما در شهر بازی با یکسری استانداردهای ارگونومیکی نیز مواجهیم که راجع به افراد، قد، تناسبات و اندام صحبت می‌کند یعنی بعد از گذشت استانداردهای سنی و جنسی، حال به استانداردهای ارگونومیکی یا همان مهندسی ابعاد انسانی می‌رسیم به طوری که برای این امر حتی رشته دانشگاهی نیز وجود دارد. درواقع همه ماشین‌آلات، دستگاه‌ها و اسباب‌بازی‌ها باید با افراد بهره‌بردار همخوانی داشته باشد.

ضریب اطمینان دستگاه نیز یکی دیگر از استانداردهایی است که در شهر بازی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد که در دستگاه‌ها با حرکت چرخشی از اهمیت بالاتری برخوردار است.

یکسری استانداردهای ریز همچون سهولت حرکت و استفاده برای اقشار مختلف و غیره نیز باید در تجهیزات شهر بازی مورد توجه قرار گیرد.

برای هر آنچه که تاکنون عنوان شد آیین‌نامه مشخص وجود دارد اما برای برخی موارد همچون استانداردهای بهداشتی، آیین‌نامه مشخصی تهیه و تدوین نشده مثلاً در آیین‌نامه استحکام‌ها قید شده امکان استفاده از چوب نیز وجود دارد اما کسی در خصوص احتمال آلوده شدن آن حرفی به میان نیاورده است.

مسئله این است که دو استاندارد دیگر نیز در شهر بازی نیاز است نخست استانداردهای فرهنگی است که تاکنون کسی اشاره به آن‌ها نکرده؛ بنابراین این سؤال مطرح می‌شود که آیا این شهر بازی‌ها که با دستگاه و اسباب‌بازی‌های وارداتی تجهیز می‌شوند، با فرهنگ و نوع تعاملات اجتماعی بین شهروندان ما همخوانی دارند یا خیر؟

موضوع این است که ما در ساختار کارشناسی کشور طراح اسباب‌بازی تربیت نکردیم تا بتوان از او خواست که متناسب با بوم، فرهنگ و اجتماع یک شهر اسباب‌بازی طراحی کند.

درواقع مسئله این است که شهربازی خود ابعاد فرهنگی دارد اما مورد غفلت واقع شده و کسی در خصوص میزان خشونتی که در بازی‌های یارانه‌ای و وارداتی برای کودک و نوجوان ما بار می‌آورد حرفی نمی‌زند حال آنکه در این زمینه کانون پرورشی و فکری کودکان و نوجوانان می‌تواند به‌صورت جدی ورود کند.

مسئله بعدی عدم توجه به استانداردهای عرفی است که متأسفانه در شهر بازی‌‌های ما مورد توجه نیست. مثلاً اینکه والدین بتوانند به راحتی در محیط شهر بازی حاضر شده و از نزدیک بازی کودکان خود را تماشا کنند یک عرف است بنابراین اگر این بستر فراهم نشده باشد ما به لحاظ استانداردهای عرفی در شهر بازی‌ها با مشکل مواجهیم.

* آیا شهر بازی‌های همدان پذیرای اقشار و سنین مختلف هستند؟

متأسفانه نه‌تنها در همدان بلکه در اغلب شهر‌ها این بستر فراهم نیست حال آنکه در این زمینه نیازمند ایجاد شهر بازی‌های تخصصی بنا به شرایط افراد، جنسیت و توانمندی‌های آن هستیم.

در دنیای شلوغ و پرکار امروز نیاز به تفریح و استراحت روحی یکی از مهم‌ترین نیازهای بشر شناخته می‌شود حال آنکه ساعتی را در کنار خانواده یا دوستان با اوقات خوش ‌گذراندن می‌تواند خستگی کار تمام هفته را از تن بیرون کند. برخی برای این زمان به سراغ سینما، برخی افراد به سراغ پیک‌نیک و فضای باز می‌روند و برخی افراد هم که عاشق هیجان هستند سری به خدمات تفریحی و پارک‌های آبی و شهربازی و باغ وحش می‌زنند؛ فضایی که کودکان می‌توانند ساعت‌ها در آن مشغول بازی و خوش‌گذرانی باشند و در کنار آن‌ها خانواده‌ها و بزرگسالان فقط تماشاگر نیستند و می‌توانند آدرنالین خون خود را با چند بازی مهیج بالا ببرند. اما مسئله این است که چنانکه گفته شد در شهرهای ایران این ظرفیت محدود و با نواقص بسیاری همراه است. از عدم توجه به استانداردهای فرهنگی و اجتماعی در به‌کار گیری دستگاه‌ها و ماشین‌آلات بازی گرفته تا فراهم نبودن استاندارهای عرفی و عدم هماهنگی فضای شهر بازی‌های با اقشار مختلف بهره‌بردار، زیرا در فرهنگ ایرانی- اسلامی اختصاص بخشی از فضا با رعایت استانداردهای مختلف فیزیکی به بانوان بنا به ملاحظات شرعی و اخلاقی، یک ضرورت است که متأسفانه در بیشتر موارد در شهربازی‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد.