کوهستان الوند، باغات دامنه آن و اراضی مرتعی اطراف این منطقه ییلاقی در چهار فصل سال به‌ویژه بهار و تابستان میزبان هزاران شهروند همدانی، گردشگر و کوهنوردی است که ترجیح می‌دهند بهترین و خاطره‌انگیزترین لحظات‌شان را در این منطقه کوهستانی دل‌انگیز با آب و هوای مطبوع بگذرانند و هنگامی که الوند را ترک می‌کنند زیباترین سوغات یعنی؛ روان آرام را برای خود می‌ربند اما یادگار بسیاری از این افراد برای این کوهستان در دل رشته کوه زاگرس، چیز دیگری است زباله، زباله، زباله!

البته این برخورد مختص کوهستان الوند نیست بلکه دفع و رهاسازی زباله در مناطق بکر و طبیعی در بین ما ایرانی به یک امر پرتکرار و عادی بدل شده که نمونه بارز آن را می‌توان در کنار رودخانه‌ها، جاده‌ها، جنگل‌ها و مناطق مرتعی به‌وضوح مشاهده کرد. این وضع آنقدر اسفناک است که به‌نظر می‌رسد تا چندی بعد زباله‌ها، اراضی ملی و طبیعی را ما را ببلعند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با دانش‌آموخته مهندسی محیط زیست و عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی اسماعیلی بیدهندی با بیان اینکه تخلیه، رهاسازی و دفع زباله در طبیعت باعث می‌شود حشرات و حیوانات موذی و غیرموذی مانند سگ‌ها به محل تخلیه و رها شدن این پسماند‌ها در طبیعت برای ارتزاق کردن نزدیک شده و زمانی که در لابه‌لای این پسماند‌ها برای پیدا کردن غذا پرسه می‌زنند بدنشان دچار آلودگی می‌شود و حتی در اثر تناول مواد غذایی که از دل پسماند‌ها بیرون می‌آورند دچار بیماری ‌شوند، گفت: زمانی که این حیوانات در چرخه غذایی مورد مصرف حیوانات دیگر قرار می‌گیرند و یا در ارتباط با انسان‌ها هستند بیماری و آلودگی را به حیوانات دیگر و یا انسان‌ها انتقاد داده و موجبات مخاطرات سلامتی را برای آن‌ها فراهم کنند.

وی عنوان کرد: این یک مسئله بسیار با اهمیت است، زیرا زمانی که زباله‌ها (اعم از پسماند‌های عادی، پسماند‌های ویژه مانند پسماند‌های بیمارستانی، عفونی، شیمیایی، سمی و...) به طور غیر اصولی در طبیعت رها می‌شوند و مدیریت اصولی وجود ندارد باعث می‌شود این زباله در پی یک بارش به‌دلیل داشتن رطوبت، یک فرآورده فرعی تولید کند. این عمل تحت تأثیر حرارت و فعل و انفعالات فیزیکی و شیمیایی که در درونش اتفاق می‌افتد، شیرابه تولید می‌کند.

این کارشناس مهندسی محیط زیست افزود: این شیرابه یک مایع به‌شدت آلوده و متعفن است که از دل این زباله خارج می‌شود که برای سلامتی بسیار خطرناک است و در صورتی که با منابع آب سطحی و زیرزمینی تماس پیدا کند می‌تواند موجبات بیماری‌های مختلف و حتی مرگ را برای انسان‌ها به همراه بیاورد، از سوی دیگر نیز حیواناتی که در معرض تماس با این شیرابه قرار می‌گیرند در معرض گرفتار شدن به انواع بیماری‌ها و معضلات سلامتی هستند و مرگشان هم دور از ذهن نیست.

بیدهندی ادامه داد: از طرفی این شیرابه ریشه درختان را از بین برده و در عین حال منجر به آلودگی خاک می‌شود.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که وقتی حیوانات مختلف در طبیعت و در مناطق دفع زباله پرسه می‌زنند، بعضاً امکان دارد گرفتار قطعه‌ای از این پسماند‌ها شوند یا پوزه و یا گردن حیوانات در این ضایعات گیر کند و نتوانند خود را رها کنند، به‌مرور زمان ناتوانی برای استفاده از آب و غذا باعث خواهد شد ناخواسته مرگ دردناکی را داشته باشند و صحنه‌های دلخراشی را رقم بزنند.

این عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران با بیان اینکه وقتی گردشگران و افراد محلی زباله‌های خود را در طبیعت رها می‌کنند، یک مخاطره خیلی جدی‌تر از آن با خود به همراه دارد و آن اینکه با این فرض که گردشگران و افرادی که برای طبیعت‌گردی به دل طبیعت می‌روند و به نقاط بکر پا می‌گذارند، باعث تحت تأثیر قرار دادن و گرفتار شدن طبیعت و حیات وحش به آلودگی‌هایی می‌شوند که در قالب زباله در طبیعت رها شده‌اند؛ بخشی از گرفتاری می‌تواند ناشی از آسیب رسیدن به آن‌ها باشد، اذعان کرد: حیوانی می‌آید و قصد استفاده از باقی مانده غذا را دارد اما این امکان وجود دارد که سر و گردن این حیوان در پلاستیک و یا قطعه فلزی رهاشده گیر کرده و نتواند خود را از این شرایط خلاص کند.

اسماعیلی بیدهندی تصریح کرد: گاهی اوقات زباله‌هایی که ما در طبیعت رها می‌شود پسماند‌هایی است که وقتی وارد بدن حیوان می‌شود می‌تواند معضلات بسیار زیادی را برای آن حیوان ایجاد کرده و در نهایت منجر به مرگ آن حیوان شود، مانند انواع پلاستیک‌ها، قطعات سخت غیر قابل تجزیه یا دیرتجزیه‌پذیری که ما در کنار تفریح خود آن‌ها را در قالب پسماند در طبیعت رها می‌کنیم.

وی ادامه داد: به طور کلی می‌توان به این نتیجه رسید که تخلیه هر نوع زباله‌ای با حجم کم یا زیاد، چه زباله به‌عنوان پسماند بهداشتی و خانگی در نظر گرفته شود، چه پسماند ویژه‌ای باشد که دارای خصوصیت سمی بودن و غیره است همه این موارد به نسبتی می‌تواند محیط زیست ما، حیات وحش و حیوانات را تحت تأثیر اثرات سوء خود قرار دهد؛ در صورتی که این اثرات سوء در مواجهه با حیوانات و گونه‌های در حال انقراض باشد می‌تواند این ثروت ملی ما را نابود کند.

* باغ باید توسط مالک پاک‌سازی شود

وی با تأکید بر اینکه در حوزه زباله‌های رهاشده در باغ‌ها یقیناً جمع‌آوری و پاک‌سازی آن با مالکان و نظارت بر حسن اجرای این مسئولیت در مناطق روستایی، با دهیاری‌ها است، اظهار کرد: در عرصه‌‌های طبیعی نیز این سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری است که این مسئولیت برعهده‌ دارد.

این استادیار دانشگاه افزود: مسئله این است که وسعت این اراضی و تکثر آن‌ها به گونه‌ای است که یقیناً نظارت تنها از عهده یک سازمان برنمی‌آید.

اسماعیلی بیدهندی با اشاره به اینکه یقیناً سازمان منابع طبیعی با نظارت سازمان محیط زیست نمی‌تواند بر همه عرصه‌ها نظارت داشته باشد، تشریح کرد: مهم‌ترین راهکار پیش رو، فرهنگ‌سازی برای مردم به‌ویژه جوامع محلی است که در این مناطق در بستر اکوتوریسم کسب درآمد می‌کنند.

وی با بیان اینکه به گردشگر نیز باید این آگاهی داده شود که نباید زباله خود را در طبیعت رها کند و در صورت ریختن مکلف به جمع‌آوری است، گفت: موفقیت در این بخش به این موضوع بازمی‌گردد که محل جمع‌آوری برای این افراد فراهم باشد یعنی سطل زباله و یا مکان‌هایی مخصوص برای استقرار یا کمپ زدن وجود داشته باشد تا بتوان تسهیلات لازم برای دخیره موقت پسماند را درآن محل به اجرا درآورد.

وی با بیان اینکه یقیناً در این زمینه قوانین و مقررات لازم در حوزه تکلیفی سازمان منابعی و نظارتی بر سازمان حفاظت از محیط زیست از طریق اعمال قانون بهسازی و حفاظت از طبیعت وجود دارد، تصریح کرد: مشکلی در این زمینه مطرح است اینکه عرصه‌ای که برای مدیریت در اختیار سازمان‌ها قرار گرفته به‌مراتب فراتر و گسترده‌تر از نیروی انسانی است که توان نظارت را دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: به‌دلیل گستردگی شرایط جغرافیایی کشور، امکان نظارت فردمحور بر همه عرصه‌ها وجود ندارد بنابراین باید از تجهیزات و فناوری‌های جدید همچون پهباد‌های نظارتی و مدیریت در این عرصه‌ها استفاده کرد.

اسماعیلی بیدهندی، با تأکید بر اینکه یکی دیگر از دلایلی که بازدارندگی قوانین را پایین آورده میزان جریمه‌هاست، تشریح کرد: درواقع پیگیری قضائی و برخورد با متخلفان به‌دلیل سبک بودن جرائم، بازدارندگی لازم را دارد تا از آن به‌عنوان سدی برای جلوگیری از تکرار تخلف بهره برد بنابراین باید فکری برای این ضعف قانونی کرد.

وی افزود: تأکید می‌کنم حتی در صورت فراهم کردن نیرو و قوانین بازدارنده اگر فرهنگ‌سازی لازم انجام نشود این زیرساخت‌ها کارساز نخواهد بود زیرا در کشورهای خارجی این فرهنگ‌سازی و قوانین بازدارنده است که در این مقوله نیز مؤثر واقع می‌شود.