به همین مناسبت در گفت‌وگو با دکتر میثم فرج‌اللهی، سرپرست مرکز فناوری‌های راهبردی معاونت علمی ریاست جمهوری به بررسی الزامات جهش جدید در حرکت علمی کشور پرداخته شده است.

* یکی از نکاتی که رهبر انقلاب امروز خطاب به جامعه علمی و نخبگان بیان کردند احتیاج به یک خیز و حرکت جدید بود. دلیل نیاز کشور به جهش جدید علمی و مبتکرانه چیست؟

 

شاید در قرن‌های گذشته یا حتی مثلاً 50 سال گذشته 100 سال گذشته، فاصله و اختلاف علمی و فناوری بین کشورها صرفاً در مقالات و کتاب‌ها و آزمایشگاه‌ها خودش را نشان می‌داد اما در 100 سال گذشته می‌بینیم که این اختلاف علمی و فناوری علاوه بر این مسائل خود را در اقتصاد و فرهنگ و مسائل امنیتی و امنیت غذایی نیز نشان می‌دهد و همه اینها یک ابزار اعمال فشاری بر کشورهای دیگر شده است.

 

همان‌طور که رهبر انقلاب هم مکرراً به حدیث «العلم سلطان» اشاره میکنند، واقعاً علم و فناوری به عنوان ابزار قدرت و اعمال نفوذ و حتی استعمار و استکبار دارد خود را نشان می‌دهد. لذا علم و فناوری ابزاری برای اعمال نظریات، جنگ‌های تمدنی و مبارزه‌های تمدنی شده است.

 

ما قبل از انقلاب اسلامی در دوره قاجار و پهلوی از لحاظ علم و فناوری به شدت عقب نگه داشته شدیم. حتی بعد از انقلاب هم با وجود اینکه خیلی خوب سرعت گرفتیم ولی همچنان با دنیای علم و فناوری و کشورهای پیشرفته فاصله داریم. آنها در دوره‌های طولانی استعمار و چپاول، پول‌های زیادی به دست آوردند. از ابزارهای متعدد علم و فناوری استفاده کردند، بهینه‌سازی‌های زیادی انجام دادند، لذا توانسته‌اند که رشد خیلی خوبی در عرصه علم و فناوری پیدا کنند. ما هرچقدر هم تلاش بکنیم شاید بتوانیم به سرعت آنها برسیم ولی همچنان این فاصله در علم و فناوری بین ما وجود دارد و باید آن‌را پُر کنیم.

 

اگر ما به همین روند ادامه دهیم احتمالاً نتوانیم این فاصله اختلاف علم و فناوری را پُر کنیم بلکه احتمالاً فاصله ما بیشتر خواهد شد و این اتفاق باعث می‌شود در مسائل اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی ابزاری در دست دشمن برای فشار به ما باشد. اگر با همین روش‌های متداول بخواهیم پیش برویم قطعاً نمی‌توانیم این فاصله را روز به روز کم کنیم. برای اینکه بتوانیم این فاصله را کم کنیم و حتی از قافله علم جلو بزنیم و در این مبارزه تمدنی حرفی برای گفتن داشته باشیم و نه تنها بقا داشته باشیم، بتوانیم توسعه پیدا کنیم و کشورهای بیشتری را با خودمان همراه کنیم، ناگزیر هستیم از روش‌های نوآورانه و مبتکرانه برای توسعه علم و فناوری استفاده کنیم. نیازمند به جهش هستیم در علم و فناوری، نیازمند استفاده از راه‌های میان‌بُر هستیم. معمولاً راه‌های میان‌بُر راه‌های سخت‌تری است، اما نیازمند به طی کردن راه‌های سخت هستیم. باید ابتکار و خلاقیت به خرج دهیم و راه‌های جدیدی را برای توسعه علم و فناوری کشف کنیم، وگرنه این فاصله ما نه تنها کم نخواهد شد بلکه روز به روز زیاد تر خواهد شد.

 

رهبر انقلاب تذکر دادند که در دوره گذشته ما متأسفانه غرّه شدیم. شاید اگر همان رشد را حفظ می‌کردیم الان وضعیت بهتری داشتیم. اما متأسفانه نتوانستیم رشد را حفظ کنیم بخصوص در عرصه فناوری و تبدیل فناوری به ثروت عملکرد خیلی خیلی خوبی را نداشتیم. پس در دوره جدید و در گام دوم انقلاب اسلامی باید با جهش بیشتر، با روش‌های مبتکرانه این اختلاف را کم کنیم و بتوانیم نفوذ فناوری در اقتصاد دانش‌بنیان را با روش‌های مبتکرانه پیش ببریم.

 

* ضرورت این اقدام چیست؟

 

در بحث‌هایم اشاره کردم توجه موضوع علم بسیار ضروری است. چرا؟ چون الان اختلاف علم و فناوری و فاصله طبقاتیِ بین ما و دانشمندان دنیا، صرفاً اختلاف بین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی را ایجاد نکرده؛ بلکه این اختلاف باعث فشارهای سیاسی، فشارهای اقتصادی، فشارهای امنیتی، فشارهای امنیت غذایی شده است. حتی در عرصه فرهنگی هم اختلاف فاصله بین علم و فناوری باعث شده که دشمن بتواند به راحتی بر ما فشارهای زیادی را بیاورد. این اختلاف یک ابزار اعمال قدرت است و ما باید این ابزار قدرت را از دست دشمن بگیریم. علاوه بر آن باید بتوانیم یک ابزار قدرتی داشته باشیم که بتوانیم ما بر آنها اعمال فشار کنیم. در مبارزه تمدن اسلامی با تمدن غرب؛ این ابزار به خوبی در دست ما نیست. ما باید بتوانیم به سرعت ابزار اعمال قدرت را که، علم و فناوری است در دست بگیریم.

 

* چرا تکیه صرف به مقالات علمی نمی تواند زمینه ارتقای اساتید و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها باشد و چرا این کار منطقی نیست؟

 

موضوع مهم دیگری که امروز مورد تأکید رهبر انقلاب قرار گرفت، ارتقای اساتید در بحث مقالات است. مقاله، موضوعی نیست که ما آن را کنار بگذاریم. بالاخره برخی اساتید توانمندی خوبی در ارائه مقالات دارند و در مرز دانش کار می‌کنند. باید مقالات فاخر و پُر استناد بدهیم که دنیا بداند که کشور جمهوری اسلامی در عرصه علمی دارد واقعاً خوب عمل می‌کند. اما اینکه مقاله را یک موضوع وتویی کنیم یعنی بگوییم همه اساتید باید از این الگو پیروی کنند، همه اساتید باید امتیاز مشخصی در مقاله داشته باشند، این موضوع، به چند دلیل درست نیست.

 

اولاً این اتفاق نشان می‌دهد هیئت ممیزه و هیئت داوری ما توانایی تشخیص ارتقای اساتید را ندارد. یعنی ما نمی‌توانیم به استاد بگوییم شما ارتقا پیدا کرده‌ای و از مرحله استادیاری رفته‌اید دانشیاری شده‌اید. باید بفرستیم مجلات خارجی این داوری را برای ما انجام دهند!

 

دوم اینکه خیلی از اساتید می‌توانند وارد صنعت شوند و مشکلات کشور را حل کنند. می‌توانند از علمشان ثروت‌زایی کنند، شرکت‌های دانش‌بنیان تشکیل دهند و مسائل و موضوعات فناوران کشور را حل کنند. اما خیلی وقت‌ها این موضوعات به انتشار مقاله منجر نمی‌شود.

 

اگر بخواهیم همه اساتید را با یک خط‌کش ارزیابی کنیم کار درستی نیست. لذا این موضوع وتویی کردن مقاله برای ارتقای علمیبنظرم اصلاً منطقی نیست. باید هر استاد را متناسب با استعدادش ارزیابی کرد. ممکن است فردی، استاد فناوری باشد، استاد صنعتی باشد، اما از هیچ‌کدام از کارهای صنعتی‌اش مقاله در نیاید ولی پایان نامه‌های خوبی استخراج شود. لذا موضوع وتویی کردن مقاله برای ارتقای علمی واقعاً موضوع منطقی نیست و باید اصلاح شود.

 

اما واقعاً باید موضوعات جایگزین برای ارتقا پیشنهاد شود، اینکه صرفاً بگوییم مقاله را حذف کنید و جایگزین نداشته باشیم حرف درستی نیست. ما باید بتوانیم مقاله را از حالت وتویی خارج کنیم و گزینه‌های جایگزین خوبی قرار دهیم. مثلاً حل مسئله کشور، پایان‌نامه‌های کاربردی، وجود شرکت‌های دانش‌بنیان، فعالیت در شرکت‌های بزرگ دانش‌بنیان، یا کار فاخر صنعتی در کشور و بتوانیم جایگزین کنیم این موضوعات را در زمینه ارتقا و این شاخص مقاله را که خارجی دارند ما را ارزیابی می‌کنند یک و دو اینکه استاد ما بجای اینکه برود به حل مسئله‌های اساسی کشور بپردازد که ممکن است مقاله نشود مجبور است در اتاقش بنشیند، در اتاق را ببندد، شبیه سازی کند و موضوعاتی که خارجی‌ها دارند طی میکنند را دنبال کند و حتی موضوعاتی که اصلا به هیچ درد کشور نمی خورد، کار کند. چرا؟ چون مجبور است مقاله بدهد و مجبور است امتیاز بگیرد که این را حتما باید اصلاح کرد.