صداوسیما در سال‌های گذشته برنامه‌های متعددی با موضوع کتاب روی آنتن رادیو یا تلویزیون برده است که یکی از پربیننده‌ترین آن‌ها «کتاب‌باز» است؛ برنامه‌ای که البته از سوی اغلب اهالی ادبیات و کارشناسان بیش از آنکه مجموعه‌ای تخصصی در حوزه کتاب باشد، برنامه‌ای از نوع انگیزشی و انرژی مثبت تلقی می‌شد.

با این همه «کتاب باز» پس از چند دوره پرفروغ، به صورت ناگهانی تعطیل شد و هیچ وقت پاسخ درستی درباره چرایی آن داده نشد. به بهانه سپری شدن هفته کتاب که همه برنامه‌های با هدف بردن کتاب به میان مردم طراحی می‌شود و بعضا اثرگذاری نصف و نیمه‌ای هم ندارد، رخدادهای مربوط به این برنامه را بار دیگر مرور می‌کنیم.

برنامه «کتاب‌باز» که از نیمه دهه 90 شمسی آغاز شد و تا پایان این دهه طی 6 فصل اصلی و دوسری ویژه‌برنامه ماه رمضان، روی آنتن شبکه نسیم رفت، در ابتدا سال 95 با حضور امیرحسین صدیق در مقام مجری به تولید و پخش رسید.

در فصل دوم سروش صحت که خود یکی از مهمانان قسمت‌های پایانی فصل اول «کتاب‌باز» بود، میزبانی این برنامه را به عهده گرفت و تا پایان، اجرای آن را بر عهده داشت. او که با اجرای فصول مختلف این برنامه به نماد «کتاب‌باز» تبدیل شد، با حضوری بی‌تکلف به گپ‌وگفت با مهمانان می‌پرداخت و از علایق و سلایق انتخاب کتاب، عادت‌های کتاب‌خوانی و نویسنده‌ها و شعرای محبوبشان می‌پرسید.

سروش صحت اگرچه پیش از این برنامه به عنوان بازیگر و پیش و پس از آن به عنوان نویسنده و کارگردان فعالیت کرد، ولی تا حد زیادی در ذهن مخاطبان تلویزیون که عامه مردم جامعه را تشکیل می‌دهند، به عنوان میزبان کتاب‌دوست «کتاب‌باز» ماند.

این برنامه همچنین در بخش‌های ثابت یا هفتگی با حضور چهره‌هایی مانند مجتبی شکوری، منصوره مصطفی‌زاده، رشید کاکاوند، احسان رضایی، اردشیر رستمی، مسعود فروتن، مسعود فراستی و... بهره می‌برد که در مسائل مختلف مرتبط با کتاب، با میزبان به گفت‌وگو می‌پرداختند و البته بعضی از آن‌ها با همین برنامه به مخاطبان معرفی شدند.

اتفاق جالب در این برنامه، حضور مهمانانی از همه طیف‌های فکری در آن بود که از محمدحسن روزی‌طلب، حسین قرایی، وحید یامین‌پور و علیرضا قزوه گرفته تا میلاد دخانچی، شهاب مرادی و حبیب احمدزاده را شامل می‌شد. چهره‌های مطرحی مانند عادل فردوسی‌پور، مهران مدیری، مجتبی جباری و پژمان جمشیدی نیز که به ندرت دعوت برنامه‌های گفت‌وگومحور را می‌پذیرفتند، در این برنامه حضور یافتند تا درباره کتاب حرف بزنند و نظر مخاطب عام را به آن جلب کنند.

«کتاب‌باز» در کنار عناوین متعدد دیگر تاریخ سازمان صداوسیما در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی قرار می‌گیرد که برخی همچون شب‌های هنر، هزاره شعر و... مخاطب خاص را درگیر و رضایتش را جلب می‌کردند، اما کتاب باز بیش از هر برنامه دیگری در این حوزه، توجه مخاطبان عام را به کتاب جلب کرد. هرچند بعدها برنامه‌هایی چون «کتاب خوب» با اجرای (ایرج نوذری) و «چارکتاب» (پاراگراف 4) هم به این جمع اضافه شدند و تلاش‌هایی در این زمینه داشتند. با این حال این محصول رسانه ملی (برنامه کتاب باز) که گفته می‌شد قرار است از پاییز 1400 به آنتن شبکه نسیم برگردد، با تحولات مدیریتی در تلویزیون به پایان رسید.

بعدها محمدرضا خوشرو مدیر شبکه نسیم از «تحول محتوایی» این برنامه سخن گفت و تأکید کرد: بررسی‌هایی اتفاق می‌افتد که بتوانیم برنامه را با کیفیت بیشتر و محتوای غنی‌تر تولید کنیم؛ اتفاقی که به واسطه همزمانی با تعطیلی برندهای دیگر تلویزیون، از همان ابتدا بیشتر رنگ و بوی تعطیلی برنامه را داشت.

در نهایت با وجود گذشت حدود دو سال و نیم از آخرین قسمت‌های «کتاب‌باز» این وعده عملی نشد و برنامه به آنتن تلویزیون بازنگشت. کسی هم پاسخ نداد که «کتاب‌باز» چرا واقعا تعطیل شد؟

تنها نتیجه موجود و حال حاضر این است که عملا ظرفیت تلویزیون در حوزه کتاب به اندازه گذشته استفاده نشد و نمی‌شود.

حال در شرایطی که مدیران صداوسیما به ساخت برنامه‌های پرمخاطب در این حوزه تمایل دارند، باید دید آیا بالاخره تلاش‌ها برای تولید جایگزینی در حد و اندازه‌های «کتاب‌باز» به ثمر خواهد نشست یا این برنامه همچنان به عنوان ترازی در برنامه‌سازیِ مرتبط با کتاب برای مخاطب عام در یادها خواهد ماند.