حرمت خود یا عزت نفس (self - esteem) بالا یکی از راه کارهایی است که کودک به وسیله آن به مقابله با چالش‌های دنیای پیرامون خود می‌پردازد. کودکانی که در مورد خودشان احساس خوبی دارند، در حل تعارض‌ها و مقابله با فشارهای منفی نیز راحت تر برخورد خواهند کرد. آن‌ها به راحتی می‌خندند و به خوبی از زندگی لذت می‌برند. این کودکان، واقع بین و در کل، افرادی خوش بین هستند.
در مقابل، در کودکانی که دارای سطح عزت نفس پایینی هستند، چالش‌ها می‌توانند منابع اصلی ناکامی‌ها و اضطراب آن‌ها باشند. کودکانی که نسبت به خودشان احساس ضعیفی دارند، سخت تر به حل مشکلات و یافتن راه حل‌های مناسب می‌رسند. در حالی که از افکار خود انتقاد گرانه ای چون: «من نمی توانم هیچ کاری را درست انجام دهد،» یا «من خوب نیستم» آزرده شده و رنج می‌بردند، ممکن است فردای منفعل، منزوی و افسرده باشند. چنان که در رویارویی با یک چالش جدید سریع ترین عکس العملشان: «من نمی توانم» است.
 عزت نفس چیست؟
عزت نفس یا حرمت خود مجموعه‌ای از عقاید و احساسات است که ما درباره خودمان داریم که به آن «ادراک از خود» نیز گفته می‌شود. به عبارت دیگر درجه ارزیابی فرد از خود، توانایی ها، شایستگی‌ها و میزان ارزشی که شخصی، برای خود قائل است.
چگونگی تعریف ما از خودمان بر انگیزش ها، گرایش‌ها و رفتار ما نفوذ می‌کند و همچنین بر تعدیل هیجانی ما نیز اثر می‌گذارد. الگوهای عزت نفس در اوایل زندگی شکل می‌گیرد. برای مثال زمانی که یک نوزاد یا یک کودک نوپا به بازیچه خود می‌رسد، احساس دست یافتن را تجربه می‌کند که این احساس، عزت نفس او را تصدیق می‌نماید. آموختن این که بعد از شکست‌های متوالی ناامید نشدن و برگشتن به کوششی دوباره و در نهایت ماهر شدن در دست گرفتن قاشق و به دهان گذاشتن آن هربار که کودک چیزی می‌خورد به او این نگرش را که «می تواند» می‌آموزد. مفهوم موفقیت به دنبال تداوم و پایداری شکل می‌گیرد.
زمانی که یک کودک تلاش می‌کند، شکست می‌خورد، دوباره تلاش می‌کند، دوباره شکست می‌خورد و نهایتا بالاخره پیروز می‌شود، او در این هنگام عقیده اش در مورد قابلیت‌های خود پیشرفت می‌کند و رشد می‌یابد. در همین زمان او یک خود پنداشت بر مبنای تقابل هایش با دیگران شکل می‌دهد.
عزت نفس همچنین این گونه نیز تعریف می‌شود: «مجموعه ای از احساسات از قابلیت‌ها و احساسات دوست داشته شدن.» کودکی که با یک پیروزی شاد است ولی احساس دوست داشته شدن نمی کند ممکن است در نهایت عزت نفس پایینی داشته باشد.
همچنین کودکی که احساس دوست داشته شدن می‌کند ولی نسبت به توانایی‌های خود تردید دارد و اطمینان حاصل نکرده نیز ممکن است در نهایت عزت نفس پایینی داشته باشد. عزت نفس سالم زمانی شکل می‌گیرد که تعادل درستی بین این دو احساس به وجود می‌آید.
سطوح عزت نفس در کودک به موازات رشد او در حال نوسان است. بسیاری از اوقات این تغییرات و موفقیت‌ها در اثر تجربیات و ادراک‌های جدید کودک است. این موضوع به والدین کمک می‌کند که نشان‌های عزت نفس سالم و ناسالم را در کودک خود بیابند.
 کودکی که عزت نفس پایین دارد:
1. ممکن است که تمایلی به آزمون موضوعات تازه نداشته باشد. همچنین این کودک اغلب در مورد خودش منفی صحبت می‌کند جملاتی شبیه: من یک احمق هستم یا من هیچ گاه انجام این کار را یاد نخواهم گرفت.
2. این گونه کودکان سطح سازش پایین در رویارویی با فرد دیگری برای تخریب، یا منع کردن و یا منتظر ماندن نشان می‌دهند.
3. کودکان با عزت نفس پایین نسبت به خودشان منتقد هستند و به آسانی افسرده می‌شوند. در کل یک حس بدبینی در آن‌ها وجود دارد.
 کودکی که عزت نفس سالمی دارد:
1. از تعامل با دیگران لذت می‌برد.
2. در مجامع عمومی راحت است و از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی استقبال می‌کند.
3. به هنگام رخ دادن چالش ها، در برخورد با آن‌ها برای یافتن راه حل مناسب توانمند است.
4. شکایت‌های خود از امور را بدون تحقیر خود و یا دیگران ابراز می‌کند. برای مثال به جای گفتن: «من یک احمق هستم»، می‌گوید: «من این موضوع را نمی فهمم»
5. او توانایی‌ها و ضعف‌های خود را می‌شناسد و آن‌ها را می‌پذیرد و دارای نوعی حس خوشبینی است.
 والدین چه می‌توانند بکنند؟
بر اساس پایشی که مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم انجام داده است، اینکه چگونه والدین می‌توانند به پرورش یک عزت نفس سالم کمک کنند یکی از مهمترین پرسشهای تربیتی کودکان است؛ در اینجا چند پیشنهاد که می‌تواند کمک خوبی باشد ارائه می‌شود:
ـ بنگرید چه می‌گویید:
کودکان نسبت به گفته‌های والدین بسیار حساس هستند. به یاد داشته باشید که کودک خود را نه تنها هنگامی که کاری را به خوبی انجام می‌دهد بلکه زمانی که تلاش می‌کند، او را ستایش و تشویق نمایید، البته راستگو باشید. برای مثال اگر کودک شما یک تیم فوتبال ترتیب نمی دهد، به جای این که بگویید: «خب در آینده تلاش بیشتری خواهی کرد و این تیم را ترتیب می‌دهی،» باید بگویید: «خب تو یک تیم فوتبال ترتیب ندادی ولی به خاطر تلاشی که برای انجام آن از خود نشان دادی من واقعاً به تو افتخار می‌کنم».
(به جای پاداش دادن به نتیجه، به تلاش و اجرا و تکمیل کار کودک پاداش و بها بدهید).
- نقش یک الگوی مثبت را داشته باشید:
اگر شما نسبت به خودتان خشونت زیاد داشته باشید، نسبت به توانایی‌ها و محدودیت هایتان بدبین و غیر واقع بین باشید، ممکن است کودکتان در نهایت آینه شما باشد. عزت نفس خود را پرورش دهید تا کودکتان الگوی خوبی در اختیار داشته باشد.
ـ عقاید و افکار نادرست کودکتان را شناخته و اصلاح کنید:
این مهم است که والدین افکار غیر منطقی کودک را نسبت به خودش بشناسند، همچنین افکار و عقاید او نسبت به کمال، رشد و جذابیت ها، توانای‌ها و چیزهای دیگر. به کودک خود کمک کنید که در ارزیابی از خودش منطقی تر و دقیق تر عمل کند. ادراک نادرست از خود ممکن است ریشه بگیرد و به صورت یک واقعیت برای کودک جا بیفتد.
برای مثال کودکی که در مدرسه خوب عمل می‌کند ولی در درس ریاضی مشکل دارد ممکن است بگوید: «من نمی توانم ریاضی یاد بگیرم، من دانش‌آموز بدی هستم». نه تنها این یک تعمیم غلط است بلکه یک عقیده است که کودک را برای شکست آماده می‌سازد. کودک خود را تشویق کنید تا درک روشنی از موقعیت داشته باشد. یک پاسخ یاری دهنده می‌تواند این باشد که: «تو یک دانش‌آموز خوب هستی، تو در مدرسه خیلی خوب هستی، فقط در درس ریاضی باید وقت بیشتری صرف کنی، چه طور است با هم روی آن کار کنیم.»
ـ با کودک خود مهربان و خود انگیخته باشید:
محبت شما در بالا بردن سطح عزت نفس کودکتان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. کودک خود را در آغوش بگیرید. به کودکتان بگویید به او افتخار می‌کنید. در ظرف خوراکی که برای مدرسه او می‌گذارید یک یاد داشت محبت آمیز قرار دهید مثلا روی آن بنویسید: «من فکر می‌کنم تو محشری، تو فوق العاده هستی»! هر چند بار یک بار و با صداقت او را ستایش کنید بدون آن که در این کار افراط و اغراق نمایید. کودکان می‌توانند آن چه را که از دل بر می‌آید تشخیص دهند.
ـ باز خورد مثبت و درست بدهید:
یک جمله معمول مثل: «تو همیشه در انجام کارها زیاده روی می‌کنی» باعث می‌شود کودک در مورد خودش فکر کند که هیچ کنترل در ابزارها و ظهور احساساتش ندارد. جمله بهتر این است که: «تو واقعا برادرت رو دوست داری و من از این که او را نزدی و بر سرش فریاد نکشیدی از تو تقدیر می‌کنم.» این تشویق به کودک کمک می‌کند انتخاب درستی داشته باشد.
ـ محیط امن تربیتی را در خانه به وجود آورید:
کودکی که در خانه احساس امنیت نمی کند و از ترس سوء استفاده از او رنج می‌برد و در هراس است از عزت نفس پایینی برخوردار است. کودکی که پدر و مادرش مدام در حال بحث، جدل و خشونت هستند، افسرده و منزوی می‌شود. همیشه به یاد داشته باشید که به کودک خود احترام بگذارید.
خانه را به بهشتی امن برای افراد خانواده تبدیل کنید؛ مراقب مسائل سوء استفاده توسط دیگران، مشکلات مدرسه، مسأله با همسالان و دیگر عوامل بالقوه که ممکن است بر روی عزت نفس کودک شما تأثیر گذاشته باشد، باشید. نسبت به این مسائل حساس باشید و سریع رسیدگی کنید.
ـ به کودکتان کمک کنید تا در تجارب مفید مشارکت داشته باشد:
فعالیت‌هایی که همکاری را بیشتر از رقابت تشویق می‌نماید به ویژه در پرورش عزت نفس نقش مهم دارند. برای مثال دیدن برنامه‌هایی که کودکان بزرگتر کودکان کوچکتر را راهنمایی می‌کنند یا کودک بزرگتر به کودک کوچکتر خواندن می‌آموزد برای هر دوی آن‌ها شگفت انگیز و جالب است.
ـ یافتن کمک‌های حرفه‌ای:
چنان چه شما فکر کردید که کودکتان از عزت نفس پایینی برخوردار است می‌توانید به کمک‌های حرفه‌ای مراجعه نمایید. مشاوران کودک و خانواده می‌توانند در تشخیص امور زیربنایی که در این زمینه نقش دارند شما را یاری دهند.
درمان می‌تواند راهی برای تشخیص دیدگاه‌های کودک در مورد خودش باشد. همچنین می‌تواند به کودک این توان را بدهد که ابتدا نسبت به خود واقع بین باشد، سپس آنچه را در مورد خود می‌پذیرد درست است. با کمکی اندک به کودک می‌توان عزت نفس سالم را در او پرورش داد تا زندگی پر از شادی داشته باشد.
 چند راهکار ساده برای تقویت عزت نفس کودکان
1. در برخورد با کودکان و نوجوانان ملایم و منطقی باشید.
2. اجازه ابراز وجود را به کودکان خویش بدهید و به نظریات آن‌ها احترام بگذارید.
3. از مقایسه کردن کودکانتان با هم یا با دیگران جداً بپرهیزید.
4. هیچ گاه نظریات خویش را به کودکان تحمیل نکنید. (تا حد امکان نظریه خود را ساده و عینی ـ قابل لمس و درک برای کودک ـ توضیح دهید).
5. همواره سعی کنید توانمندی‌های کودکان و نوجوانان را مد نظر قرار دهید نه ضعف‌ها و ناتوانایی‌های آنان را.
6. به کودکان خود در حد توانایی هایشان مسئولیت دهید.
7. تجارب موفقیت آمیز کودک و نوجوان را افزایش دهید تا از این طریق عزت نفس بالایی در آنان شکل گیرد.
8. فرزند خود را محکم، مستدل و منضبط بار آورید. سعی کنید عصبانیت، شما را از حالت اعتدال خارج نکند. اگر او بدانند که شما آدم منصفی هستید، احترام و محبتی را که نسبت به شما دارد، از دست نخواهید داد. حتی کوچکترین بچه عدالت را بخوبی حس می‌کند.
9. به کودک خویش در حد لزوم اجازه فعالیت و بازی دهید.
10. مهارت‌های اجتماعی کودک و نوجوان کمرو و دارای عزت نفس پایین را تقویت کنید.
11. همیشه در برخورد با کودک حالت پذیرندگی، و نه طرد کنندگی، داشته باشید.
12. با همسر خویش، جبهه متحد تشکیل دهید. هرگز با فرزند خود علیه همسرتان متحد نشوید. این عمل ممکن است در فرزندتان (و نیز در خود شما) کشمکشهای عاطفی ایجاد کند. چنین عملی موجب برانگیختگی احساسات مخرب چون: گناه، حقارت، شرمندگی و نا امنی خواهد شد.
13. از بیش از حد وابسته کردن کودک به خودتان بپرهیزید.
14. کودک یا نوجوان خود را با الگوهای رفتاری مطلوب آشنا کنید.
15. کودکان خویش را هیچ گاه با موضوعات خرافی (دیو، پری، غول،...) نترسانید.
16. توجه داشته باشید که محبت به یک کودک موجب بی توجهی به کودک دیگر نشود.
17. هر چه را که دل کوچک فرزند شما می‌خواهد در اختیار او مگذارید. به او فرصت دهید تا ارزش به دست آوردن و لذت استحقاق داشتن را درک کند. بالاترین رضایت خاطر را به او اعطا کنید ـ و آن لذتی است که از انجام کارهای بزرگ شخصی به وی دست می‌دهد.
18. نسبت به احساسات و عواطف کودکان یا نوجوانان خود بی تفاوت نباشید، آن‌ها را به گرمی بپذیرید و تا حد امکان آن‌ها را یاری کنید.
19. تحمل کودک یا نوجوان را برای مواجه شدن با ناکامی‌های احتمالی افزایش دهید.
20. با کودکان خود مثل یک دوست صمیمی برخورد کنید.
21. توجه داشته باشید که مشاجرات لفظی در خانه (میان پدر و مادر) در روحیه یا رفتار کودک و نوجوان منعکس می‌شود.
22. به سرگرمی‌ها و تفریحات مناسب در زندگی کودکان اهمیت دهید و نسبت به آن بی تفاوت نباشید.
23. محبت شما نسبت به فرزندتان به صورت تظاهرات سطحی ابراز نشود. خالص ترین و سالم ترین محبت در تلاشی که به طور روزمره برای اعطای اعتماد به نفس و استقلال به فرزندتان به عمل می‌آورید، جلوه گر می‌شود.
24. در محبت کردن به کودکان راه افراط یا تفریط (زیاد یا کم) را در پیش نگیرید، محبت متوسط توأم با صمیمیت، اثر فراوان‌تری دارد.
25. به فرزندتان احساسی بدهید که بداند دوست داشتنی و قابل احترام است، اما هرگز با او «نوزاد وار» رفتار نکنید.
26. توقعات کودک را در حد معقول و درست برآورده سازید.
27. هیچ گاه کودکان را با القاب نامناسب صدا نزنید و از مسخره کردن آن‌ها جدا بپرهیزید.
28. در پرورش استعداد‌های بالقوه کودکتان جدیت به خرج دهید.
29. سرانجام برای آن که کودکی با عزت نفس بالا پرورش دهیم، باید خود دارای عزت نفس شایان توجهی باشید.
مربیان و معلمان بدانند برای بالا بردن سطح عزت نفس دانش‌آموزان، معلمان و مربیان باید این دو نکته را در نظر بگیرند:
الف) در شرایط آموزشی، بر فعالیت دانش‌آموزان در یاد گیری تأکید شود نه بر پیشرفت آنان؛ زیرا تأکید بر فعالیت یادگیری، به جای تأکید بر درستی و نادرستی پاسخ، برانگیزنده کوشش‌های دانش‌آموزان است.
ب) رقابت میان دانش‌آموزان برای کسب نمره کاهش یابد. تحقیقات نشان داده است در موقعیت‌های آموزشی که میان دانش‌آموزان رقابت وجود دارد، حتی دانش‌آموزانی که عزت نفس بالایی دارند با شکست روبرو می‌شوند و به دنبال آن انتقاد از خود در آن‌ها افزایش می‌یابد.