سپهرغرب، گروه خبر: سقز یکی از شهرهای قدیمی کردستان است، در مورد تاریخ ساخت این شهر روایت‌های گوناگونی وجود دارد تا جایی که تاریخ ساخت آن را به هزاره هفتم قبل از میلاد نسبت می‌دهند. عده‌ای از مورخین با استناد به آثار باستانی زیویه معتقدند که این شهر در نخستین اتحاد ماد با نام ایزیرتا نامیده شده و پایتخت مادها بوده است.

شهرستان سقز در شمال‌غربی و در فاصله 187 کیلومتری مرکز استان کردستان قرار دارد این شهر از شمال به آذربایجان‌غربی و شهر بوکان، از غرب به بانه، از جنوب به مریوان و از شرق به دیواندره محدود شده است، سقز روی دو تپه طویل که رودخانه کوچک سرپوشیده‌ای به نام چم ‌ولیخان آن‌ها را از هم جدا کرده بنا شده است.

ارتفاع سقز از سطح اقیانوس یک‌هزار و 476 متر است و مساحت شهرستان نیز در حدود چهار هزار و 518 کیلومتر مربع است. این شهرستان دارای دو شهر سقز و صاحب و 309 روستا در چهار بخش مرکزی، زیویه، سرشیو و امام است. در مورد تاریخ ساخت این شهر روایت‌های گوناگونی وجود دارد تا جایی که تاریخ ساخت آن را به هزاره هفتم قبل از میلاد نسبت می‌دهند.

عده‌ای از مورخین با استناد به آثار باستانی زیویه معتقدند که این شهر در نخستین اتحاد ماد با نام ایزیرتا نامیده شده و پایتخت مادها بوده است و توسط مادها استحکاماتی در آن ساخته شده است که زیویه و آرماییت «قپلانتو» از آن جمله هستند.

گروهی از مورخین نیز معتقدند که بعد از هجوم «سارکن دوم» پادشاه آشور به سرزمین ماد که منجر به گریز مادها به سوی همدان شده سکاها به سقز آمدند و آن را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. نام امروز این شهر از قوم سکه سکا اسکیت ساکز سکز به یادگار مانده است.در زمانی که حکومت‌های محلی در مناطق مختلف ایران حاکمیت می‌کردند در شهرستان سقز نیز حکومت اردلان‌ها برای مدتی مدید ادامه داشت.

  سقز مرکز مواصلاتی دنیای قدیم

به احتمال زیاد نام امروزه سقز از نام قوم سکا، اسکیت و سکز به یادگار مانده است. شهر سقز در سرزمین اقوام مانایی، مادی، بر سر راه کاروان همدان به آذربایجان و دیار بکر و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به‌دلیل موقعیت چهارراهی از مراکز مواصلاتی دنیای قدیم بود.

سقز از نظر جمعیت نیز دومین شهر پرجمعیت استان بعد از سنندج است و دارای مردمانی فرهنگ‌دوست است تا جایی که هر ساله چندین جشنواره مانند جشنواره موسیقی کردی و جشنواره کردی به‌صورت ثابت در این شهرستان برگزار می‌شود.

شهرستان سقز دارای آثار تاریخی با اهمیتی است که متأسفانه بیشتر آن‌ها در طول زمان براثر بلایای طبیعی و هجوم اقوام مجاور و ویران‌ کردن آن‌ها در زیر خاک مدفون مانده‌اند. قلعه (کاخ‌دژ) باستانی زیویه و قلعه قپلانتو از آثار تاریخی با ارزش است که بر اعتبار و اهمیت آثار تاریخی این منطقه افزوده‌ است.بازار مرزی بسطام نیز به‌عنوان یکی از سه مرکز اصلی مبادلات تجاری استان در 63 کیلومتری جنوب شهر سقز در مسیر جاده مریوان قرار گرفته و از اهمیت بازرگانی خاصی در استان برخوردار است.

دریاچه سد شهید کاظمی یکی دیگر از جاذبه‌های شهرستان سقز است که در 62 کیلومتری شمال شهر و بین شهرستان‌های سقز و بوکان قرار گرفته است، طول متوسط آن 6 کیلومتر و حجم مخزن آن 48 میلیون مترمکعب است.آب دریاچه از رودهای خورخوره، سیمینه‌رود، زرینه‌رود و چم سقز تامین می‌شود.

  قلعه باستانی زیویه

قلعه (کاخ دژ) باستانی زیویه بر روی یکی از کوه‌های نسبتاً مرتفع در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود 700 سال پیش از میلاد در دوره حکومت اقوام ماد و مانایی ساخته شده است.

زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص‌ترین و با ارزش‌ترین مکان‌های دوره تاریخی محسوب می‌شود؛ طی چند فصل کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمده است. ساختمان باشکوه این قلعه در سه طبقه یکی از عجایب معماری باستان است که با استحکامی بی‌نظیر بر بالای کوه و بر روی غار وسیع و تماشایی زیویه در ارتفاع یک‌هزار و 835 متری از سطح دریا ‌بنا شده است.

دیوارهای بنا با سنگ‌های مخصوص تراشیده شده و دیوار خشتی بر روی پی‌ها با مقیاس‌های دقیق هندسی و معادلات ریاضی ساخته شده است.ساختمان سه طبقه به شکل ساختمان‌های مهندسی‌ساز امروزی است و دارای پنجره و راهروهای متعدد و خیلی بزرگ، ایوان یا بالکنی زیبا و جالب، 12 سرستون سنگی با چند ستون سنگی و دو دروازه سنگی حجاری شده بسیار بزرگ است.گنج زیویه برای نخستین بار در سال 1947 میلادی 1326 هجری خورشیدی به صورت تصادفی توسط کشاورزان آن سامان کشف شد. آثار گنج زیویه نشان می‌دهد که سوارکاران سکایی در این ناحیه سکونت داشته‌اند، در حالی که آثاری از تشکیلات سیاسی و کارگاه‌های هنری تصویری به دست نمی‌آید. ازجمله آثار شاخص که در سال‌های اخیر در حفاری‌های علمی به دست آمد، می‌توان به قطعات و لوحه‌های عاج منقوشی اشاره کرد که با نقش‌های الهه و خدایان اساطیری، جنگ و شکار و... تزئین یافته‌اند که با همت هنرمندان شاغل در میراث استان طرح آن بزرگ‌نمایی و بر دیواره‌ای در پارک امیریه سنندج ایجاد شده است.

  تاراج تاریخ

در حال حاضر بسیاری از آثار گران‌بها و ارزنده این محوطه باستانی زینت‌بخش بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گالری‌ها و موزه‌های دنیا چون لوور در فرانسه، بریتانیا در انگلستان، رمیتاژ در لنینگراد و غیره است و تنها تعداد معدودی اشیا طلایی، نقره‌ای و سفالی در اختیار سازمان میراث فرهنگی کردستان قرار گرفته است.از نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کردستان سفالینه‌های به‌دست آمده و دیگر آثار کشف شده از این قلعه باستانی نشان می‌دهد که از اواسط قرن هشتم قبل از میلاد تا اوایل دوره هخامنشی، زندگی در این قلعه وجود داشته و با به سلطنت رسیدن داریوش هخامنشی و تهاجم وی به سرزمین مادها زندگی در این قلعه به پایان رسیده است.

  مسجد دومناره

مسجد دو مناره از مساجد تاریخی و جاهای دیدنی سقز به شمار می‌رود و در سال 1380 مسجد دومناره سقز با شماره ثبت 2600 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در ابتدای ورود مناره‌های جذاب مسجد، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. همچنین تزیینات خوش‌رنگ مسجد در عین سادگی، چشم‌نواز هستند.

تاریخ دقیق از ساخت این مسجد وجود ندارد؛ اهالی زمان ساخت آن را به شیخ حسن مولان‌آباد از علمای سابق مذهبی منطقه نسبت می‌دهند که احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد این مسجد دارای شبستانی به چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است که در ضلع جنوب‌غربی، ایوان ستون‌دار ساخته شده و در بالای آن نیز دو مناره قرار دارد و به همین دلیل به مسجد دو مناره شهرت پیدا کرده است.

مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت و خام، ملات گل، سنگ‌های لاشه، چوب و... است در تزیینات مناره از کاشی‌ها و آجرکاری‌های معقلی استفاده شده است. احتمالاً حوض‌خانه مسجد که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است قدیمی‌تر از مسجد کنونی و متعلق به دوران صفویه است در دیوارهای مسجد از کاشی‌های صابونکی با طرح سرو کار، استاد علی اصفهانی استفاده شده است.

با توجه به روایت‌های محلی، قدمت مسجد به زمان شیخ حسن مولان آباد برمی‌گردد. شیخ حسن مولان‌آباد از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور دوره افشاریه بود. نادرشاه افشار هنگام مسافرت به بغداد از منطقه سقز گذر کرد. شیخ حسن مولان‌آباد برای اهالی شهر سقز مسجدی را درخواست و نادر شاه افشار نیز فرمان احداث این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز صادر کرد. هم‌اکنون این مسجد در بین بعضی از اهالی این منطقه، به مسجد شیخ حسن مولان آباد معروف است.

درباره این واقعه آمده است که در این سفر نادرشاه دو عصای مرصع و سفره‌ای نقاشی شده زیبای چرمی را به شیخ حسن هدیه می‌دهد. این وسایل امروزه در روستای مولان‌آباد، محل آرامگاه شیخ نگهداری می‌شود. همچنین یک جلد قرآن مجید خطی در مقبره شیخ حسن قرار دارد و تاریخ آن به اواخر دوران افشار برمی‌گردد.کاشی‌کاری‌های مسجد دو مناره سقز نیز شباهت زیادی به کاشی‌کاری‌های اواخر افشاریه و اوایل زندیه دارد.

با توجه به این توضیحات به‌طور یقین می‌توان گفت مسجد به دوره افشاریه مربوط است و در دوران‌های بعدی بازسازی شده و مرمت‌های جزئی در آن شکل گرفته است.در سوم شهریور ماه سال 1391 خاشاک بام مسجد توسط کارگران میراث فرهنگی سوزانده شد و چون آتش به‌طور کامل خاموش نشده بود، بام مسجد طعمه حریق شد. پس از مدتی از شروع آتش‌سوزی، ایوان چوبی نیز در آتش به‌کلی سوخت و از بین رفت.

  بازارچه مرزی سیف سقز

بازارچه سیف سقز محوطه‌ای است واقع در 60 کیلومتری جاده سقز مریوان که از سال 77 فعالیت خود را در زمینه صادرات و واردات شروع کرده است.بازارچه سیف در زمینی به مساحت یک‌ هکتار در نقطه صفر مرزی از طرف ایران به روستای بسطام و آخرین روستای منتهی به آن از طرف عراق میشیاو و یا همان دره شیلیر قرار گرفته است.

احداث این بازارچه یکی از مهم‌ترین اقدامات برای ایجاد اشتغال در منطقه طی سال‌های اخیر بوده است و علیرغم کمبودها و محدودیت‌های فراوان رفاهی و خدماتی روند گسترش مبادلات در این بازارچه و استقبال تجار و پیله‌وران از آن قابل توجه است.

امروزه در کنار جاذبه‌های گردشگری و تاریخی سقز انتخاب این شهرستان به عنوان شهرستان ویژه و توجه خاص مسئولان به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و توسعه‌ای در آن بستر را برای حضور بیش از پیش گردشگران و مسافران به ویژه در ایام تعطیلات نوروزی و تابستانی به این دیار افزایش داده است.