در روزهای نه‌چندان دور، شاید یک تا دو دهه قبل زنبیل‌های حصیری بافته شده از نی و ساک‌های رنگی با طرح‌های مختلف مخصوص مادرها در هر خانه‌ای بود، یادم می‌آید یکی از این ساک‌ها با طرح طاووس که با دانه‌های ریز رنگی چسبیده شده به نوعی پارچه در خانه ما بود و مادرم برای خرید از آن استفاده می‌کرد، از این مدل ساک را در طرح‌های مختلف دیده بودم، هر بار که قصد خرید از سوپرمارکت، میوه‌فروشی و نانوایی داشتیم باید از این ساک استفاده می‌کردیم و هر جنس خریداری‌شده را در آن جای می‌دادیم، مانند امروز نبود که برای هر جنسی یک کیسه پلاستیکی استفاده شود و الآن دنیا را کیسه‌های پلاستیکی فرا گرفته است.

162 سال پیش یعنی سال 1862 که نخستین جرقه تولید پلاستیک در دنیا زده شد به فکر کسی هم نمی‌رسید که زمانی این محصول به معضلی برای کره زمین تبدیل شود، در واقع پلاستیک با سرعت جایگاهش را در زندگی بشر باز کرد به طوری که به هر گوشه‌ای نگاه کنی تکه‌ای از پلاستیک را می‌بینی، در انواع لوازم صوتی، الکترونیکی، میز و کمد از پلاستیک استفاده شده است، امروزه کار به جایی رسیده که هنگام رفتن به منزل حتماً در دستانمان کیسه پلاستیکی است که انواع مایحتاج خود را خریداری و در آن جای داده‌ایم در حالی که عمر مفید هر کیسه پلاستیکی در ایران فقط 12 دقیقه است یعنی فقط از مغازه تا منزل دوام دارد و بعد از آن به پسماند تبدیل می‌شود.

برخی آمارها نشان می‌دهد سالانه حدود 300 میلیون تُن پلاستیک در جهان تولید می‌شود، در ایران نیز آمارها نشان می‌دهد این عدد بیش از 170 هزار تن در سال است که رقم بالایی است و همین باعث شده تا بر اساس آمارهای جهانی ایران جزو 20 کشور اول دنیا در تولید زباله‌های ‌پلاستیکی باشد، آمارها نشان می‌دهد که هر ایرانی روزانه به طور متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند، از طرفی روزانه 56 تا 5٧ هزار تن پسماند در کشور تولید می‌شود که از این میزان ١١ تا ١٢ درصد از این پسماند پلاستیک است.

این وضعیت برای بیشتر کشورهای دنیا صدق می‌کند و دولتمردان آن نگران این حجم پلاستیکی هستند که به‌صورت پسماند وارد طبیعت می‌شود، بر این اساس برای نخستین‌بار در سال 1969 موضوع زمین پاک مطرح شد و بعد از آن در 22 آوریل سال 1970 روز زمین پاک جشن گرفته شد، در واقع در سال 1969 گیلورد نلسون، سناتور ایالات متحده از ویسکانسین با مشاهده خسارت ناشی از نشت نفت در سانتا باربارا کالیفرنیا احساس کرد که مردم نیاز دارند تا نسبت به محیط زیست خود آگاه‌تر شوند و تلاش کنند تا از سیاره زمین محافظت کنند. او پیشنهاد کرد روز 22 آوریل را روز زمین نامگذاری کنند به این امید که این روزی برای آموزش بیشتر مردم در حوزه حفاظت از محیط زیست باشد.

بعد از آن به مرور روز زمین پاک به یک پدیده جهانی تبدیل شد و این روز هرساله در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود، با توجه به اهمیت موضوع هر سال به فراخور شرایط و معضلات موجود برای این روز یک شعار در نظر گرفته می‌شود که شعار امسال روز جهانی زمین پاک زمین در مقابل پلاستیک تعیین شده؛ در ایران یک هفته به‌عنوان هفته زمین پاک (سه تا 9 اردیبهشت‌ماه) در نظر گرفته شده و شعار ملی امسال برای این هفته هم مشارکت مردم، ایران در برابر پلاستیک، نجات زمین نامگذاری شده است.

یکی از منابع انتشار کیسه‌های پلاستیکی در ایران فروشگاه‌های زنجیره‌ای، میادین میوه و تره‌بار و حتی خوار و بار فروشی‌های خرد است البته سهم هر کدام از آن‌ها در این زمینه متفاوت است، بر اساس اعلام اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، اکنون 137 شرکت با 10 هزار فروشگاه عضو این اتحادیه هستند که 15 درصد سهم بازار را دارند یعنی 85 درصد سهم بازار دست خرده فروشی‌ها و سوپرمارکت‌ها است بنابراین سهم آن‌ها در توزیع و تولید پسماند پلاستیک قابل اغماض است.

سالانه ٢١ تن کیسه پلاستیکی فقط در میادین میوه و تره‌بار شهر تهران استفاده می‌شود این در حالی است که قانون محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی در کشور تصویب و آیین‌نامه اجرایی آن آبان‌ماه 1401 تهیه و ابلاغ شد که بر اساس ماده سه آن توزیع کیسه‌های پلاستیکی ممنوع شده اما مسئله این است که این قانون اجرا نمی‌شود، در این راستا سال جاری سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اجرای ماده سه این قانون که بر عدم توزیع کیسه‌های پلاستیکی تأکید دارد، اقدام به برگزاری جلساتی با نمایندگان فروشگاه‌های زنجیره‌ای کرد و از آن‌ها خواست تا نظرات و راهکارهای خود را در راستای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی مطرح کنند.

مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین‌باره گفت: توزیع نکردن پلاستیک رایگان در کشور قانون است اما اینکه چرا اجرا نمی‌شود باید فکری برای آن کرد، البته می‌توان برای اجرای آن راه‌های تشویقی در نظر گرفت و در این راستا می‌توانیم در روز زمین پاک فروشگاه‌های زنجیره‌ای را که کاهش مصرف پلاستیک را آغاز کردند به‌عنوان فروشگاه سبز معرفی کنیم.

مهدی خادم‌ثامنی افزود: محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی یک قانون است و به وزارت صمت هم ابلاغ شده و در قبال آن تکلیف اجرایی دارند، اما با توجه به برخی شرایط شاید نمی‌توان انتظار داشت که بتوانند آنرا کامل و به یکباره اجرا کنند اما پیشنهاد ما این است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ در هفته زمین پاک به‌صورت موقت اجرای آن را آغاز کنند.

وی تأکید کرد: می‌توان با این کار و یک سری اقدامات فرهنگی مردم را آگاه کرد که اجرای این قانون جزو مسئولیت‌های اجتماعی است و باید به آن عمل کنند و برای این کار می‌توان هم برای مردم و هم فروشگاه‌های زنجیره‌ای مشوق در نظر گرفت.

مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: حتی سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند به سمت نشان مسئولیت‌های اجتماعی برود و هر فروشگاهی که این قانون را اجرا کند به‌عنوان فروشگاه سبز این نشان را دریافت کند، البته در این راستا فروشگاه‌های آنلاین هم مستثنی نیستند و باید همکاری کنند.

ثامنی با اشاره به اینکه سالانه ٢١ تن کیسه پلاستیکی فقط در میادین میوه و تره‌بار شهر تهران استفاده می‌شود و رقم بسیار بالایی است افزود: امروزه پلاستیک به معضلی اجتماعی و جهانی تبدیل شده که نه‌تنها اکوسیستم‌های آبی و خاکی را آلوده می‌کند، بلکه تهدیدی برای سلامت انسان است، آمارها نشان می‌دهد که در چند دهه گذشته عملکرد خوبی نسبت به حفظ محیط‌ زیست نداشتیم و باعث تخریب جنگل‌ها و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری زیادی شدیم علاوه بر این منبع زیستی آب و خاک را هم آلوده کردیم.

وی تأکید کرد: کشورهای پیشرو تلاش می‌کنند تخریب محیط زیست را کاهش دهند اما در ایران روز به‌روز آلودگی بیشتر می‌شود، روزانه 56 تا 5٧ هزار تن پسماند در کشور تولید می‌شود که از این میزان ١١ تا ١٢ درصد پسماند پلاستیک است که مستقیم و غیر مستقیم منابع آب و خاک را آلوده می‌کند که باید برای کاهش آن نسبت به اجرای قانون محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی اقدام کنیم که هفته زمین پاک (هفته نخست اردیبهشت) می‌تواند فرصت خوبی برای این کار باشد.

همچنین رئیس اداره فروشگاه‌های زنجیره‌ای وزارت صنعت معدن تجارت در نشست بررسی شیوه‌نامه ماده سه قانون محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی که به میزبانی سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شده بود گفت: بر اساس ماده سه آیین‌نامه اجرایی محدودیت استفاده و توزیع کیسه‌های پلاستیکی، توزیع کیسه‌های پلاستیکی در کشور ممنوع است.

کریم مجرب افزود: ما به‌دنبال توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای هستیم و به‌نظر می‌رسد اقداماتی مانند کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی می‌تواند به توسعه این فروشگاه‌ها کمک کند.

در این نشست همچنین مدیرکل دفتر محیط کار و محیط زیست وزارت صنعت معدن تجارت گفت: مسئله پلاستیک در بسیاری از کشورها حتی آن‌هایی که پیشرفته هم نیستند موضوع مهمی محسوب می‌شود؛ بنابراین ما هم در کشور باید تلاش کنیم مصرف کیسه‌های پلاستیکی را کاهش دهیم و یا آن‌هایی که مصرف می‌شوند دوباره بازیافت و به چرخه مصرف برگردند.

کتایون نعمت‌پور افزود: این کار باید از یک جایی آغاز شود که قطعاً روز زمین پاک (٣ اردیبهشت) و مناسبت‌های محیط زیستی خردادماه می‌تواند فرصت مناسبی برای شروع باشد، می‌توان در این فاصله هم مشکلات اجرایی را شناسایی و نسبت به رفع آن‌ها اقدام کرد.

وی تأکید کرد: قطعاً این کار نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و باید در این مسیر حرکت کنیم.