گردشگری، به‌عنوان یکی از صنایع پردرآمد، همچنان توانایی جذب میلیاردها سرمایه و ایجاد فرصت‌های شغلی را دارد اما درصورت عدم برنامه‌ریزی درست در راستای توسعه گردشگری پایدار، در کنار مزایای بی‌شمار، مشکلات و چالش‌هایی نیز به همراه دارد که باید به آن‌ها توجه شود. مشکلات مرتبط با ترافیک در صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از مسائل مهم و پیچیده در جامعه میزبان مطرح است. این مشکلات می‌توانند از جوانب مختلفی مانند زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی بروز کنند. 

 به طوری که معمولاً محورهای گردشگری در بیشتر مواقع با ورود گردشگران به شهرها با افزایش چشمگیر ترافیک مواجه شده حال آنکه این ترافیک می‌تواند به تراکم‌های روزانه، افزایش زمان سفر و عدم قابلیت حرکت در مسیرها منجر شود.

 علاوه بر این ترافیک گسترده در محورهای گردشگری می‌تواند به افزایش آلودگی هوا منجر شود چراکه خودروها، اتوبوس‌ها و سایر وسایل نقلیه ترافیکی معمولاً سوخت‌های فسیلی را مصرف می‌کنند که باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های هوا می‌شوند.

  از طرفی این امر در بروز مشکلات محیط زیستی نیز بی‌تأثیر نیست زیرا با افزایش ترافیک در این محورها سوخت‌های فسیلی ناشی از بالا بودن بار ترافیکی باعث آلودگی هوا، مصرف منابع طبیعی و تخریب محیط زیست می‌شوند.

 ازسوی دیگر ترافیک گردشگری معمولاً به طولانی‌تر شدن زمان سفر می‌انجامد که این مسئله می‌تواند بر تمامیت برنامه‌های گردشگران تأثیر منفی بگذارد. در عین حال اغلب در این محورها با مسئله کمبود پارکینگ مواجهیم که خود مشکلات بزرگی را برای گردشگران و محلیان ایجاد می‌کند.

 همه مسائل عنوان‌شده درخصوص محورهای گردشگری، مبتلابه همدان هم هست. از محور گنجنامه گرفته تا امامزاده محسن (ع) و محور سد اکباتان. 

 این بدان معنا است که امروز تردد در این محورها به یک مشکل بزرگ بدل شده به گونه‌ای که در روزهای تعطیل و اعیاد، نفس این محورها به لحاظ بار سنگین ترافیکی تنگ می‌شود حال آنکه طی یک دهه گذشته مباحثی همچون تعریض، ایجاد تونل، اتوبان، مسیر رفت و برگشت و غیره برای حل معضلات ترافیکی این محورها مطرح و برخی از آن‌ها نیز تاحدودی مثلاً در مسیر امامزاده محسن (ع)، به اجرا درآمده اما همچنان در انجام این طرح‌ها به‌دلیل ارتباط تنگاتنگ این محورها با مباحث زیست‌محیطی یعنی وجود باغات، کوهستان، منابع آبی همچون رودخانه و سد با مشکل مواجهیم؛ این در حالی است که هر روز در مقصد این محورهای گردشگری شاهد ایجاد زیرساخت جاذب گردشگر هستیم. برای مثال ایجاد پارک فرامنطقه‌ای اکباتان در محور سد اکباتان و یا پارک ولایت در مسیر امامزاده محسن (ع) و در عین حال ایجاد زیرساخت‌های رفاهی، رستوران و غیره در محور گنجنامه.

 بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با سرهنگ ابراهیم فارسی؛ رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی شهرستان همدان و نیز مهرداد تقی‌زاده؛ معاون وزیر سابق راه و شهرسازی و دانش‌آموخته دکترای حمل‌و‌نقل و ترافیک از آمریکا گفت‌‌‌‌‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید؛

 رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی شهرستان همدان با اشاره به محور گردشگری گنجنامه که در محدوده کاری تعریف شده اوست و به لحاظ ترافیکی با چند چالش مواجه است گفت: عرض معبر برای ما بسیار حائز اهمیت است، درخصوص این محور هرچه عرض معبر در گلوگاه‌ها به‌ویژه میدان گنجنامه بیشتر باشد یقیناً ترافیک روان‌تری را شاهد خواهیم بود.

  سرهنگ ابراهیم فارسی با تأکید بر لزوم تعریض میدان گنجنامه، اذعان کرد: در حال حاضر ترافیک و صفی که برای دور زدن در این میدان ایجاد می‌شود موجب پس‌زدگی ترافیک در این محور است. 

 وی با تأکید بر اینکه در بحث تعریض این محور بنا به مباحث زیست‌محیطی همچون همجواری آن با کوهستان، دره باغات و رودخانه یقیناً این موضوع با محدودیت‌هایی مواجه بوده و باید برای آن طرح و برنامه داشت افزود: با این وجود همانطور که پیشتر عنوان شد تغییر هندسی در میدان گنجنامه و تعریض در برخی نقاط یک ضرورت است؛ البته آرامسازی سرعت طی سال‌های اخیر از طریق راهکارهای ترافیکی تاحدودی خوب انجام شده است.

وی افزود: علاوه بر این نصب علائم ترافیکی و زیرساخت‌های روشنایی برای تردد شبانه این محور یک الزام است.

رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی شهرستان همدان با تأکید بر اینکه تصمیم‌سازی در خصوص طرح‌های عنوان‌شده برای این محور یعنی تعریض و جداسازی مسیر رفت و برگشت، نیازمند مطالعه از سوی شهرداری و راه و شهرسازی است تصریح کرد: یقیناً ایجاد مسیر رفت و برگشت در این محور به‌لحاظ ترافیکی بسیار کمک‌کننده است اما باید دید به لحاظ محیطی امکان اجرای آن فراهم شده یا خیر؟

 در ادامه دانش‌آموخته دکترای حمل‌و‌نقل و ترافیک با بیان اینکه همواره در توسعه معابر موضوعات مختلفی مطرح می‌شود اما این موضوع به اثبات رسیده که در ایران و کشورهایی که در آن قیمت سوخت به‌ازای هر لیتر بیش از یک دلار است، توسعه ظرفیت معابر منجر به خودرومحوری می‌شود، گفت: یعنی برخلاف تصور عموم، توسعه معبر ترافیک را روان نخواهد کرد بلکه منجر به افزایش آن خواهد شد.

 دکتر مهرداد تقی‌زاده  در پاسخ به این سؤال که در محورهای گردشگری که معمولاً افراد با خودروی شخصی و به‌صورت خانوادگی و با لوازم سفر در آن تردد می‌کنند، یقیناً ارتقای حمل‌و‌نقل عمومی کمک شایانی به بهبود شرایط نخواهد کرد پس برای ساماندهی ترافیک این محور چه باید کرد؟ گفت: در بسیاری از این محورها همچون محورهای گردشگری شهر همدان با مسائل زیست‌محیطی نیز مواجهیم؛ بنابراین توسعه معبر نه‌تنها منجر به افزایش بار ترافیکی مشابه معابر شهری می‌شود بلکه برای محیط پیرامونی طبیعی این محور نیز مسئله‌‌ساز شده، ساختار آن را دگرگون کرده و  انجام این کار با انتقاد مردم و متولیان مواجه می‌شود چراکه به همراه موضوعاتی همچون تعریض و ایجاد تونل و غیره شاهد تخریب‌های زیست‌محیطی خواهیم بود.

 وی ادامه داد: بنابراین لازم است حتماً راهکاری ارائه شود زیرا نمی‌توان مردم را در تنگنا قرار داد، بهترین راه حل که در کشورهای توریست‌پذیر نیز مورد پذیرش است اینکه در نقاط خاصی از شهر یا مرز شهر (لایه بیرونی) اتوبوس‌های گردشگری شکیل (در برخی از کشورها این اتوبوس‌ها حتی دارای سقف شیشه‌ای هستند تا امکان تماشایی مناظر برای مسافران فراهم شود) با در نظر گرفتن قیمت مناسب به‌عنوان کرایه، برخورداری از راهنمایی که جذابیت سفر را افزایش دهد و برنامه‌ریزی جهت توقف در نقاط بکر مورد علاقه مسافران به این محورها و مقاصد، داشته باشیم تا هرآنچه گردشگر با خودروی شخصی در محور  انجام می‌داد در این حمل‌و‌نقل عمومی نیز محقق شود.

این کارشناس ترافیک با ابراز اینکه این راهکار نه‌تنها منجر به کاهش ترافیک شده بلکه از مباحثی همچون تعریض و سایر طرح‌های‌های توسعه‌ای معبر جلوگیری می‌کند تشریح کرد: برای ایجاد انگیزه در کاربران (مردم)  در استفاده از این اتوبوس‌ها علاوه بر ارائه خدمات عنوان‌شده حتی ممکن است در برخی موارد مجبور شوید از کسانی که با خودروهای شخصی به اینگونه مناطق می‌آیند هزینه پارکینگ بالا دریافت کنید تا ترجیح مردم  به استفاده از این زیرساخت تعبیه‌شده باشد. 

تقی‌زاده با تأکید بر اینکه در برخی کشورها بنا به فراهم بودن شرایط مالی و ظرفیت منطقه حتی از قطارهای گردشگری (به شکلی خاص تزئین شده و حتی برای تداعی کردن تاریخ این منطقه از زغال  به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود) برای انتقال افراد استفاده می‌شود که نمونه آن را بنده در کشور انگلستان دیده‌ام، اذعان کرد: ممکن است برخی‌ها به این راهکار نقدی وارد کرده و آن را برای مدیریت شهری هزینه‌بر قلمداد کنند که در پاسخ به این نقد باید بگویم این کار باید توسط بخش خصوصی انجام شود یعنی به چند شرکت خصوصی محدود مجوزهایی اعطا کنیم تا بتوانند با فراهم کردن زیرساخت‌ها به‌صورت رقابتی در ارائه خدمات باکیفیت‌تر در این محورها با هدف تسهیلگری در تردد گردشگران خدمت‌رسانی کنند.

وی ادامه داد: این راهکار نه‌تنها برای شهرداری‌ها در محورهای گردشگری درون‌شهری و راه و شهرسازی در محورهای گردشگری خارج از شهر هزینه‌ای ندارد بلکه ممکن است به ازای اعطای مجوز به بخش خصوصی از آن به‌عنوان یک منبع درآمد نیز یاد کرد. 

 این معاون وزیر سابق راه و شهرسازی با بیان اینکه استفاده از این اتوبوس‌ها در بسیاری از مناطق گردشگری شهری ایران راهکار مناسبی برای ساماندهی مباحث ترافیکی است تشریح کرد: علاوه بر این فرهنگ استفاده از خودروی شخصی در سفر باید در کشور تغییر کند.

تقی‌زاده خاطرنشان کرد: البته در برخی از شهرهای توریستی ایران نیز تورهای یک‌روزه توسط بخش خصوصی با استفاده از اتوبوس‌های مجهز وجود دارد که نمونه آن را بنده به همراه خانواده در استان کرمان تجربه کرده‌ام.

 وی با تأکید بر اینکه امروز در دهان ما ایرانی‌ها سفر، مترادف با استفاده از خودروی شخصی است، تشریح کرد: تغییر این فرهنگ شدنی‌ است و اگر زیرساخت لازم فراهم باشد و در عین حال روی آن تبلیغ لازم  انجام شود، مردم حتماً از زیرساخت‌های عمومی بهره خواهند برد. 

این کارشناس گردشگری ادامه داد: علاوه بر این حتی این امکان وجود دارد که برای اتوبوس‌های گردشگری در مسیرهای با ترافیک سنگین جامپینگ‌کیو استفاده کرد یعنی با هماهنگی پلیس می‌توان در مسیر پرترافیک این اتوبوس‌ها را به سمت جلو هدایت کرد تا کمترین زمان در ترافیک به هدر برود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گردشگری نوعی محصول پیچیده مصرفی است که از فرایندی ناشی می‌شود که در آن، گردشگر از خدمات مختلفی برخوردار باشد زیرا در این حوزه تمامی زیرساخت‌های مختلف مقصد در قامت میزبان در نوعی تعامل باهم هستند که نهایتاً تجربه گردشگری را تعیین می‌کنند به طوری که فراهم بودن امکانات زیربنایی نقش مهمی در توسعه این صنعت در مناطق گردشگری ایفا می‌کنند.

در این بین چنانکه در مقدمه عنوان شد اگر در گذشته‌ای نه‌چندان دور مناطق گردشگری همدان تنها در پایان هفته یا ایام تعطیل به‌واسطه حضور مسافر و گردشگر شلوغ می‌شد، اما اکنون با راه‌اندازی زیرساخت‌های تفریحی و توسعه مبحث سفر، شاهد حضور مستمر مسافران است و به همین دلیل هم محور‌هایی همچون گنجنامه و عباس‌آباد و نیز محورهای طبیعی همچون امامزاده محسن (ع) و سد اکباتان از بار ترافیکی قابل توجهی برخوردار است.

اما مسئله این است که با وجود اینکه طی سال‌های اخیر حجم سرمایه‌گذاری خوبی در این مناطق در حوزه گردشگری صورت‌گرفته اما متناسب با آن، زیرساخت‌های منطقه به‌ویژه در حوزه راه رشد چندانی نداشته و این محورها در حال حاضر پاسخگوی این میزان تردد خودرو در شبانه‌روز نیست. شاهد مدعا اینکه در زمان اوج مسافرت‌ها، همیشه از بار ترافیکی نیمه‌سنگین و سنگین برخوردارند و تردد خودروها به‌سختی صورت می‌گیرد. 

البته در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در جهت ارائه راهکار ازسوی مسئولان در قامت مطالعات مختلف مطرح شده اما هریک از آن‌ها به دلایل مختلفی وارد فاز اجرایی نشده و مشکل همچون گذشته به قوت خود باقی است و حتی باغداران منطقه از این وضعیت بسیار ناراضی هستند و در پاره‌ای از مواقع حتی برخی تنش‌های اجتماعی را نیز شاهد هستیم.

بنابراین انتظار می‌رود هرچه زودتر بنا به تجربه موجود در سطح ملی و بین‌المللی باید برای ساماندهی این محورها چاره‌اندیشی  کرد.