کشاورزی دانش‌بنیان را نه‌تنها می‌توان مسیری برای افزایش تولید و بهره‌وری در راستای تأمین امنیت غذایی دانست، بلکه کارشناسان آن‌را ابزاری برای شفاف‌سازی و سالم‌سازی از هر نوع فساد در این بخش به‌حساب می‌آورند.

ارتقای امنیت غذایی با کشاورزی هوشمند

کشاورزی هوشمند را می‌توان همان کشاورزی دانش‌بنیان در نظر گرفت. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ از ۲۸۱ شرکت به ۳۹۴ شرکت در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ افزایش یافته‌اند. درصد رشد این شرکت‌ها ۴۰ درصد است که در صورت حمایت‌های دولتی و وزارت جهاد کشاورزی از دستاوردهای این شرکت‌ها به شکل درست، نه‌تنها بخش کشاورزی به منبع ارزآور اقتصاد تبدیل می‌شود، بلکه ثبات قیمتی و غیرقیمتی در محصولات به‌ویژه کالاهای اساسی نیز ایجاد می‌شود.

مسائل و مشکلات اقتصادی چند سال اخیر در کشور سبب نااطمینانی و ناامنی اقتصادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و کاهش انگیزه‌ی تحقیق و سرمایه‌گذاری در این صنعت شده است.

در راستای برقراری امنیت غذایی- اقتصادی از طریق کشاورزی دانش‌بنیان و هوشمند، پیشنهاداتی ازجمله جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات پایه به‌عنوان اساس بخش کشاورزی دانش‌بنیان، توسعه انواع حمایت‌های دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان، نظارت بر شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی از سوی سازمان‌های نظارتی و بی‌طرف در راستای حفظ اقتدار ملی، تخصیص منابع سرمایه‌گذار در بخش کشاورزی و تخصیص تسهیلات بلندمدت به این بخش ارائه می‌شود.

تعریف دانش‌بنیان در ایران

بر اساس ماده یک قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مصوب ۱۳۸۹، این شرکت‌ها به‌صورت ذیل تعریف شده‌اند: شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت‌ها یا مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به‌منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده‌ فراوان به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوطه تشکیل می‌شوند.

همانگونه که اشاره شد، آیین‌نامه تشخیص صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان بر اساس رویکرد(خروجی‌محور) شکل گرفته، به‌گونه‌ای که در بند ۵ ماده ۱ آن، مؤسسات دانش‌بنیان بر مبنای تولید کالا یا خدمات تعریف شده‌اند. در این آیین‌نامه ویژگی کالاهای دانش‌بنیان به این شکل تشریح شده است: ۱- در حوزه فناوری‌های بالا و متوسط به بالاست؛ ۲- دارای پیچیدگی فنی بوده و تولید و تداوم آن نیاز به تحقیق و توسعه دارد؛ ۳- عمده ارزش افزوده‌ آن ناشی از دانش فنی و نوآوری است.
حذف واردات بذر با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان

به‌نظر پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، سالانه سه میلیارد دلار واردات در حوزه‌های عمدتاً بذر محصولات سبزی و صیفی، دانه‌های روغنی، گیاهان قندی، کودهای شیمیایی، استارترها و پروبیوتیک‌ها انجام می‌شود که انجام قرارداد تجاری‌سازی با شرکت‌های دانش‌بنیان، به کاهش قابل‌توجه میزان واردات و خروج ارز از کشور کمک خواهد کرد.

دکتر سیدمجتبی خیام نکویی، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نیز، ۶ شهریور سال گذشته (۱۴۰۲) خبر داد که ضریب خودکفایی در بخش کشاورزی تقریباً ۸۰ درصد است و کشور در بخش‌هایی از کشاورزی کمتر از ۲۰ درصد نیاز خود را از خارج وارد می‌کند، با این‌حال ۱۰ تا ۱۶ میلیارد دلار ارز از کشور جهت تأمین نیازهای محصولات کشاورزی خارج می‌شود و این موضوع نشان‌دهنده اهمیت شرکت‌های دانش‌بنیان در امنیت غذایی در کشور است.

وی افزود: تمرکز اصلی ما بر توسعه‌ شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش کشاورزی است و هم‌اکنون بیش‌از ۸۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف کشاورزی وجود دارد، البته سال ۱۴۰۱ پارک ملی علم و فناوری کشاورزی و منابع طبیعی کشور در استان البرز تأسیس شد و برنامه‌ریزی لازم به‌منظور ایجاد ۱۵ دهکده فناوری کشاورزی استانی طی دو سال صورت پذیرفت، به‌نحوی که ظرفیت استقرار هر دهکده فناوری ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان است و پیش‌بینی شده که ظرفیت استقرار دو هزار شرکت دانش‌بنیان را در ۱۵ استان کشور داشته باشیم.

تولید چند داروی زراعی در مسیر خودکفایی

«بایوگارد» نام محصول تولیدی یکی از شرکت‌های فناور است. میزان نیاز کشور به این محصول دو تا پنج هزار تن در سال و برآورد فروش آن تا پایان امسال ۱۰۰ تن است. این محصول با هدف بهبود تغذیه و رشد گیاهان و کاهش یا مدیریت خسارت قارچ‌های بیمارگر خاک‌زاد در محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای قابل استفاده است.

«هایپرولایف» یک پروبیوتیک مقاوم به حرارت است که برای اولین‌بار در کشور برای صنعت دام و طیور تولید شده است. میزان نیاز کشور به آن ۵۰۰ تا ۷۰۰ تن در سال است و همچنین فروش آن تا پایان سال ۱۴۰۲ بالغ‌بر ۳۰۰ تا ۴۰۰ تن برآورد شده است. با استفاده از این محصول قابلیت هضم‌پذیری مواد غذایی در روده کوچک افزایش یافته و سبب کاهش ضریب تبدیل خوراک و افزایش راندمان تولید شده و از طریق حذف رقابتی در دستگاه گوارش، از رشد و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا ممانعت به عمل می‌آورد.

«بایوبیون» از سوی یکی‌از شرکت‌های داروسازی دانش‌بنیان زیست‌فناوری عرضه شده و میزان نیاز کشور به این دارو یک‌میلیون و ۳۹۰ هزار جعبه در سال است. این محصول به‌عنوان مکمل آهن و زینک و مولتی‌ویتامین مصرف عمومی دارد و برای کم‌خونی‌ها به‌ویژه کم‌خونی‌های شایع بانوان تجویز می‌شود.

ذرت رقم «هیبرید سینگل‌کراس جوین» ۴۵ به همت یکی از شرکت‌های کشت‌وصنعت دانش‌بنیان تولید شده. میزان نیاز کشور ۱۲ تا ۱۴ هزار تن در سال و فروش دو هزار تن در سال برآورد شده. این نوع ذرت، زودرس است و از قابلیت افزایش بهره‌وری آب و ظرفیت بالا در تولید دانه برخوردار است.

«بلوس الکترونیکی» در یکی‌از شرکت‌های دانش‌بنیان به تولید رسید. میزان نیاز سالانه کشور به این محصول ۸۳ میلیون قطعه است و برآورد فروش آن ۱۰ میلیون قطعه خواهد بود. مصرف این مکمل در دامداری‌ها موجب کاهش هزینه‌های دام تا ۵۰ درصد خواهد شد.

پهپاد کشاورزی

پهپاد کشاورزی ساخت یک شرکت دانش‌بنیان پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف است که اخیراً در ششمین نمایشگاه اکسپوی ایران رونمایی شده است. لازم به ذکر است که سلامتی افراد در روش سنتی سمپاشی به‌دلیل تماس مستقیم با سم به خطر می‌افتد یا در روش دیگر که از تراکتورها برای سمپاشی استفاده می‌شود، ۲۰ تا ۳۰ درصد محصول زیر چرخ‌های تراکتور آسیب می‌بیند و به کشاورز ضرر وارد می‌کند، که در بسیاری از موارد کشاورز از سمپاشی مزرعه منصرف می‌شود.

به گفته مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان مذکور، این پهپادها دارای سرعت و قدرت بالایی هستند به‌طوری که با پاشش یکنواخت روی کل زمین، قادرند با ۱۰ لیتر محلول هر هکتار را محلول‌پاشی کنند؛ همچنین سرعت کار در مقایسه با روش سنتی ۱۰ برابر افزایش می‌یابد. مثلا در روش سنتی حداکثر تا پنج هکتار را می‌توان در روز محلول‌پاشی کرد اما با استفاده از این پهپادها تا ۵۰ هکتار در روز قابل محلول‌پاشی است؛ فناوری ساخت این پهپاد تنها در انحصار کشور آمریکا بوده و ایران به‌عنوان دومین کشور ارائه‌دهنده این فناوری در حال عرضه این محصول است.

تولید الکل از ضایعات کشاورزی

یک شرکت دانش‌بنیان در تربت حیدریه (استان خراسان رضوی) که از سال ۱۳۹۵ فعالیت تحقیقاتی خود را در حوزه مواد شیمیایی، نفت و گاز آغاز کرده، موفق به تولید الکل از ضایعات کشاورزی شد. مدیر این شرکت دانش‌بنیان خرداد سال قبل (۱۴۰۲) اعلام کرد که در گذشته برخی شرکت‌های داخلی موفق به تولید الکل از نیشکر شده بودند اما تولید این محصول از ضایعات کشاورزی آن‌هم با خلوص و عیار بالا، سابقه نداشته است.

وی خبر داد که، این شرکت با فرمولاسیون خاص موفق به تولید گاز نفتی مایع‌ و نیز ال‌پی‌جی یا گاز هیدروکربنی بوتان و پروپان نیز بر اساس استانداردهای زیست‌محیطی روز جهان شده‌. این شرکت در شهرک صنعتی شماره یک تربت‌حیدریه با سرمایه‌گذاری افزون‌بر ۴۰ میلیارد ریال و در زمینی به مساحت یک‌هزار و ۵۰۰ مترمربع در حال فعالیت است که برای توسعه کار خود نیاز به حمایت مسئولان استانی و کشوری دارد.

۱۸ نوآوری پارک ملی کشاورزی از آخرین دستاوردهای دانش‌بنیان زراعی

محمدصادق خیاطیان، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، ۱۳ اسفند ۱۴۰۲ در بازدید از پارک ملی علوم و فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، از ۱۸ طرح نوآورانه‌ی ۹ شرکت دانش‌بنیان مستقر در این پارک رونمایی کرد.

برخی از این طرح‌ها عبارتند از: بومی‌سازی حسگر سنجش فشار آب منفذی با فناوری تار مرتعش برای نخستین‌بار در کشور، طراحی و ساخت پایلوت تحقیقاتی بازیابی املاح فلزات قلیایی خاکی از پساب، مزرعه چندمنظوره‌ هوشمند کشت گلخانه‌ای، نهال سه اکوتیپ گیاه کبر، سرکه چوب فرح‌بخش، نماتدکش نماکوب، هیبرید بادمجان دلمه‌ای ۱۹۳۳، کود ماهی ماهکود، که هرکدام در راستای خودکفایی در ارتقای کمیت به همراه کیفیت محصولات کشاورزی است.

بر اساس مطالب پیش‌گفته، شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها در تأمین نیازهای کشاورزی کشورمان مؤثر واقع می‌شوند و از خروج ارز جلوگیری می‌کنند، بلکه دارای ظرفیت صادرات بسیاری از محصولات خود هستند که موجب بازدارندگی وابستگی غذایی- اقتصادی کشورمان در حوزه کشاورزی شده‌اند. انتظار می‌رود با تکیه بر شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» بتوانیم نقش مؤثری در خلق فناوری و به‌کارگیری آن در تولید محصولات کافی و باکیفیت ایفا کنیم.

منبع: خبرگزاری ایسنا