سپهرغرب، گروه - شهره کرمی :

کشف گذشته، همواره از مواردی بوده که مورد توجه قرار گرفته است و در جهان علاقه‌مندان خاص خود را دارد؛ یکی از عواملی که در کشور نیز باعث انگیزه سفر می‌شود، بازدید از آثار تاریخی به‌جای‌مانده از گذشتگان است.

در باستان‌شناسی موضوعات مختلف همچون تکه‌های جورچین کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا هویت و تاریخ گذشته هر منطقه را بیان کنند؛ به‌عبارتی این علم برای بازسازی گذشته و شروع سفر به تمدن‌های باشکوه و ایستاده در طول تاریخ است.

این علم  اطلاعات ارزشمندی در مورد قرن‌ها پیش به نسل امروز ارائه می‌دهد؛ همچنین  به سؤالات مختلف درباره سبک زندگی افرادی که در آن بخش از جهان زندگی می‌کردند، پاسخ می‌دهد.

با توجه به اهمیت موضوع و با توجه به خبر کشف بنای تاریخی در حین پیاده‌راه‌سازی خیابان باباطاهر همدان، درخصوص موضوع کشف آثار تاریخی و اهمیت آن‌ها با اسماعیل همتی ازندریانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان و دانشیار گروه باستان‌شناسی و معاونت پژوهشی دانشکده هنر و معماری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه خواهید خواند:

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه نخستین کاوش‌هایی که در استان همدان صورت گرفته است توسط فردی به‌نام شارل فوسه در دهه 1900 انجام شده، گفت: نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی به‌صورت حرفه‌ای نبوده و اغلب آماتورگونه بوده است.

اسماعیل همتی ازندریانی با بیان اینکه در این نوع کاوش‌ها یافتن اشیاء مد نظر بوده است، اظهار کرد: در این کاوش‌ها یک‌سری اشیای عتیقه کشف می‌شد که سپس فرانسوی‌هایی مثل دمورگان به آن علاقه‌مند ‌شدند.

وی در ادامه افزود: همچنین دمورگان نیز یک‌سری کاوش‌ها را در همدان و در منطقه‌  تپه هگمتانه امروزی داشته است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به اینکه دمورگان بخشی از تپه هگمتانه را حفاری کرده است که با نام چال شترخواب یا فرانسوی‌ها معروف است، اظهار کرد: بعد از این دو موضوع فعالیت‌های دیگری مثل کاوش‌هایی که در گورستان سنگ شیر توسط دکترمسعود آذرنوش انجام گرفته که منجر به شناسایی تعداد گورهایی از دوره اشکانی ‌شد.

همتی ازندریانی افزود: بعد از آن یک‌سری کاوش‌ها توسط دکتر محمدرحیم صراف در هگمتانه داشته‌ایم که موجب شناسایی ترانشه مرکزی شد، البته سایر مناطق  نیز آن زمان حفاری می‌شود؛ بعد از این کاوش بار دیگر دکتر آذرنوش به همدان آمده و در هگمتانه کاوش می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با عنوان اینکه سپس دکتر یعقوب محمدی‌فر یک‌سری حفاری‌ها در تپه هگمتانه انجام می‌دهد، توضیح داد: سپس به تناوب افراد مختلفی همچون دکتر مهرداد ملک‌زاده، آقای رضا نظری‌ارشد و محمدرحیم رنجبران کاوش‌هایی در هگمتانه انجام داده‌اند.

همتی ازندریانی افزود: در سال‌های اخیر نیز کاوش‌هایی غیر از تپه هگمتانه در میدان امام (ره) توسط آقای دکتر محمد شعبانی انجام شده که نتایج ارزشمندی داشته است.

وی با بیان اینکه در محوطه گنجنامه با توجه به اینکه باستانی نیست و درواقع تپه باستانی ندارد کاوش‌های خاصی انجام نگرفته است، اظهار کرد: محوطه گنجنامه محدود به همان کتیبه‌های موجود است، بنابراین آنجا تپه باستانی برای حفاری ندارد و در آن کار خاصی انجام نشده است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به اینکه همدان یک شهر باستانی است، گفت: شروع و مبدأ تاسیس همدان را به مادها نسبت می‌دهند؛ یعنی حدود دو هزار و 800 سال پیش از میلاد که طبیعتاً این شهر در دوره هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و در دوره‌های مختلف اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.

* با توجه به قدمت همدان برخورد به آثار تاریخی طبیعی است

وی با تأکید بر اینکه یکی از نکات مهمی که در شهر همدان وجود دارد لایه‌های دوره‌های مختلف و استقرار و شکل‌گیری آن‌ها روی یکدیگر است، توضیح داد: به همین دلیل طبیعی است که شما در بافت تاریخی شهر همدان کار عمرانی و تأسیساتی انجام دهید و به آثار تاریخی برخورد کنید؛ همان‌طور که در فعالیت‌هایی که در میدان امام (ره) انجام گرفت، دیده شد.

* کشف آثار تاریخی برای همدان فرصت در حوزه گردشگری است

همتی ازندریانی با بیان اینکه کشف چنین آثاری برای همدان یک فرصت ویژه‌ است، گفت: این یک اتفاق خوش‌یمن است تا شهرداری و مسئولان میراث فرهنگی از آن استفاده و این فرصت را به سرمایه‌گذاری و ایجاد یک جاذبه گردشگری یا یک لکه‌گذاری گردشگری در بافت تاریخی شهر همدان تبدیل کنند که به‌عنوان جاذبه برای معرفی شهر از آن استفاده شود.

* در باستان‌شناسی چیزی به‌عنوان گنج وجود ندارد

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در پاسخ به این سؤال که طولانی شدن روند اکتشاف در محدوده‌های تاریخی منجر به گمانه‌زنی‌های با این مضمون می‌شود که «گنجی در این مناطق کشف شده»، در این صورت چه جوابی می‌توان به مردم داد؟ پاسخ داد: در باستان‌شناسی چیزی به‌عنوان گنج معنی ندارد و چون ما در این خصوص فقر فرهنگی داریم، هرجا که کلنگ باستان‌شناسی به زمین می‌خورد و یا آثاری کشف می‌شوند، مردم فکر می‌کنند که گنج خاصی در آن منطقه وجود داشته است که این‌چنین نیست.

وی درخصوص کاوش‌های باستان‌شناسی در خیابان باباطاهر افزود: در این کاوش‌ها احتمال کشف آثاری که مربوط به قرون میانی و قرون متأخر اسلامی باشد، از دیگر دوره‌ها بیشتر است.

همتی ازندریانی با عنوان اینکه برای قدمت‌گذاری اشیای کشف‌شده دو موضوع مطرح است، اظهار کرد: ابتدا تاریخ گذاری مطلق که باید آزمایش‌های کربن 14 انجام شود و سپس لحاظ یک‌سری موارد به‌عنوان تاریخ‌گذاری نسبی.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در ادامه  افزود: وقتی به سفال‌ها اکتفا می‌کنیم و می‌گوییم مربوط به چند سال پیش هستند، می‌توان به تاریخ درست آن‌ها پی برد؛ اما وقتی از گاه‌نگاری نسبی استفاده می‌کنیم، ضرورتی ندارد که کار را به روش‌های آزمایشگاهی ارجاع بدهیم و به‌راحتی می‌توان تاریخ‌گذاری را انجام داد.

همتی ازندریانی با اشاره به اینکه بعد از شناسایی شواهد اولیه آثار میراث فرهنگی با پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی مکاتبه خواهد کرد، توضیح داد: سپس مجوز برای کسی که قرار است در آن منطقه کاوش و حفاری کند، صادر می‌شود و بعد سرپرست کاوش در این محل کاوش را آغاز خواهد کرد و نتایج و گزارش‌های خود را ارائه خواهد داد.

وی ادامه داد: بعد از اعلام نتایج با توجه به اهمیت آن‌ها، اقدامات لازم برای حفاظت، مرمت و نگهداری انجام تا مورد بازدید عموم قرار بگیرند.

* می‌توان آثار کشف‌شده را با صفحات شیشه‌ای قطور و خاص به نمایش گذاشت

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان اظهار کرد: با توجه به اینکه آثار مذکور در بخشی از خیابان باباطاهر قرار گرفته‌اند، می‌توان با اقدامات حفاظتی و مرمتی آن‌ها را حفظ کرد؛ مثلاً می‌توان آثار کشف‌شده را با صفحات شیشه‌ای قطور و خاص به نمایش گذاشت تا مردم حین قدم زدن در پیاده‌راه این آثار را مشاهده کنند.

همتی ازندریانی افزود: این نحوه نمایش را در کشورهای اروپایی مثل آتن پایتخت یونان و براتیسلاوا پایتخت اسلوواکی و حتی در پراگ پایتخت چک مشاهده می‌کنیم که به‌عنوان یک جاذبه گردشگری در درون بافت شهری قرار دارد.

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه در همدان بخش قابل توجهی از مناطق دارای آثار تاریخی است آیا قرار دادن شیشه قطور در همه محل‌های اکتشافی مناسب خواهد بود؟ این‌گونه پاسخ داد: شیشه‌ای شدن همه فضاهای تاریخی درهمدان مساحت زیادی را در بر خواهد گرفت، اما بخشی از آثاری که بر اثر فعالیت‌های عمرانی کشف می‌شوند را می‌توان با این روش برای بازدید عموم مردم آماده کرد.

* در طراحی‌هایی که برای بازدید از این آثار درنظر گرفته می‌شود، باید هم‌خوانی وجود داشته باشد

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان در پاسخ به این سؤال که برای جلوگیری از مواجه شدن با معضلاتی که در محدوده موزه میدان امام (ره) پس ازاجرای طرح جهت نمایش آثار کشف‌شده با آن مواجه هستیم چه باید کرد؟ توضیح داد: در طراحی‌هایی که برای بازدید از این آثار درنظر گرفته می‌شود، باید هم‌خوانی وجود داشته باشد و درعین‌حال که موضوعات و تدابیر امنیتی و حفاظتی لحاظ می‌شود، باید ظرفیت‌ها و شرایطی برای آثار مد نظر باشد که باعث بهره‌وری آن‌ها به بهترین شکل شود.

همتی ازندریانی با بیان اینکه نمایش آثاری که در خیابان باباطاهر پیدا شده قطعاً به اندازه میدان امام (ره)  هزینه‌بر نخواهد بود، اظهار کرد: با توجه به وسعت آثار کشف‌شده در این منطقه (هرچند که ازنظر ظرفیتی شرایط خوبی دارد)، نمی‌توان هزینه‌ای  موازی میدان امام (ره) برای آن درنظر گرفت.

وی با تأکید بر اینکه باید فرهنگ‌سازی شود وقتی یک اثر فرهنگی ایجاد می‌شود در آن محل مکمل‌های فرهنگی نیز ایجاد شود، گفت: وقتی فضایی مثل میدان امام (ره) به‌عنوان محلی برای موضوع میراث فرهنگی شهر درنظر گرفته می‌شود باید در کنار آن مکمل‌های فرهنگی که همگون و هم‌راستا با کاربری اثر است ارائه شود، چراکه درصورت عدم توجه به این موضوع، مشکلاتی به‌وجود خواهد آمد.

همتی ازندریانی در بخش پایانی سخنان خود اظهار کرد: غرفه‌های سالیانه، برگزاری جشنواره‌ها و موارد این‌چنینی و ایجاد پویایی خاص برای چنین مناطقی، کمک‌کننده خواهد بود.

همدان با توجه به قدمت دیرینه‌ و زندگی تمدن‌های مختلف در آن، ازجمله شهرهایی است که انتظار می‌رود در جای‌جایش با هر حفاری آثار تاریخی مربوط به دوره‌های مختلف کشف شود که هریک از این آثار باید به‌نوعی به نمایش گذاشته شوند تا قدمت، تاریخ، هنر و فرهنگی که در گذشته در این شهر وجود داشته و نوع زندگی مردمان آن دوران را به نمایش بگذارد که البته راه خوبی برای جذب گردشگر نیز به‌شمار می‌رود.