ایجاد حس ناامنی، احساس وابستگی نادرست و زیاد نوجوان به پدر و مادر، عدم یادگیری مهارت‌های زندگی به‌خصوص مهارت‌های ارتباطی در زمینه‌های عاطفی، اجتماعی و همچنین محیط فرهنگی و تفاوت در فرهنگ‌ها و خُرده‌فرهنگ‌هایی که در سطح جامعه یا خانواده‌ها وجود دارد و اینکه نوجوان نمی‌تواند آن‌ها را بپذیرد یا اینکه با ارزش‌ها، آداب و رسوم خانواده‌ها مغایرت دارد، سبب این می‌شود که نوجوانان دچار اضطراب شوند.

اضطراب عامل ایجاد احساس عدم امنیت، درماندگی و تحریکات هیجانی و فیزیولوژیکی است. درست است که اضطراب یک نوع هیجان طبیعی محسوب می‌شود و در  پاسخ به شرایط و موقعیت‌های تهدیدکننده و یا احساسات بد و ناخوشایند است، اما اگر از حد تعادل خارج شود، به سلامتی جسم و روان آسیب‌های جدی وارد می‌کند.

* نقش ژنتیک در بروز اضطراب نوجوان

ژنتیک نقش مهمی در همه اختلال‌های اضطرابی دارد که این اختلالات شامل اضطراب فراگیر،اجتماعی و پس از سانحه می‌شود؛ مطالعات انجام‌شده در این مورد حاکی از آن است که زمینه‌های خانوادگی و ژنتیکی عامل تسهیل‌کننده اضطراب و اختلالات اضطرابی است؛ البته باید دانست ژن به‌تنهایی مسئول این مشکلات و اتفاقات نیست و عوامل محیطی نقش پُررنگی در این ماجرا دارد. 

مهم‌ترین و مؤثرترین راه درمان اضطراب نوجوان، همراه شدن و همراهی کردن با او است. با ایجاد حس همدلی و همراه شدن با او می توان به علت ایجاد اضطرابش پی برد و همچنین می‌توان به او آموزش داد که چگونه نگرانی‌ها و افکار خودآیند منفی‌اش را مدیریت کند و چگونه در برنامه‌هایش تفریحات سالم، رژیم غذایی، ورزش و خواب کافی و سالم جا دهد. ایجاد یک برنامه غذایی سالم و بالا بردن کیفیت خواب، کمک شایانی به درمان اضطراب نوجوان می‌کند. پدر و مادرانی که نقش حمایت‌گری برای نوجوان خود دارند و روش‌های حل مسئله به فرزندان خود می آموزند و از تحقیر و سرزنش‌گری نوجوان دست می‌کشند، می‌توانند نقش بسزایی را در کاهش و درمان اضطراب نوجوان خود ایفا کنند.

درست است که همه ما گاهی دچار اضطراب می‌شویم، اما شدت و نوع آن و موقعیت‌های اضطراب‌زایی که در آن قرار می‌گیریم، باهم فرق می‌کند. به‌دلیل شکننده بودن و حساسیت بالایی که نوجوان دارد، به مراتب موقعیت‌های استرس‌زا اثر مخرب‌تری بر روان وی می گذارد و می تواند اثر خود را به‌صورت تنش‌های عصبی نشان دهد؛ بنابراین اضطراب می‌تواند به‌راحتی نوجوان را به چالش بکشاند.

علل و عوامل زیادی در اضطراب، افسردگی و مشکلات روانی نقش دارند که موجب مشکلات شغلی، اقتصادی، روحی و تنش‌های خانوادگی، اعتیاد و غیره می شوند. شناخت به‌موقع نوجوان و شناسایی هر نوع تغییر رفتار و رؤیت علائم اضطراب در وی به تشخیص و درمان به‌هنگام اضطراب نوجوان کمک می‌کند.

* طبقه‌بندی اضطراب در نوجوانان

اگر بخواهیم طبق دسته‌بندی علائم اضطراب را در نوجوان بررسی کنیم، این علائم بدین‌صورت قابل تشخیص و بررسی است:

* علائم جسمانی

این علائم می‌تواند شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه، لرزیدن، مشکلات گوارشی، خشکی دهان و غیره باشد.

* علائم شناختی

این علائم بیشتر در ذهن و حافظه نوجوان و ضعف در یادگیری او خود را نشان می‌دهد و باعث می‌شود نوجوان رفتار اطرافیان را منفی، بدبینانه و غیر منطقی قلمداد کند.

* علائم رفتاری

ممکن است اضطراب باعث شکل‌گیری عادات عصبی نوجوان شود؛ مثل کندن جوش و پوست لب، ناخن جویدن، داد و فریاد کردن و غیره؛ همچنین می‌تواند خواب و خوراک نوجوان را از تنظیم خارج کند.

* علائم هیجانی

طبق نظر روان‌شناسان و تحقیقات به‌عمل‌آمده زمانی که نوجوان با استرس و اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کند، می‌توان علائمی نظیر افسردگی و وسواس، کج‌خلقی، گوشه‌گیری، پرخاشگری و عصبانیت‌های آنی را در او مشاهده کرد؛ بنابراین در این مقاله لازم دانستیم که به علائم اضطراب در نوجوانان بپردازیم. 

*** علائم هیجانی رفتاری اضطراب در نوجوان

* ترس و نگرانی بیش از اندازه

درست است به‌دلیل بحران بلوغ و در سنین نوجوانی اضطراب شایع است، اما ممکن است نوجوان در شرایطی قرار بگیرد که بیش از اندازه اضطراب را تجربه کند.

* تنش‌های روحی، آشفته‌حالی و بی‌قراری در نوجوان

چنانچه بی‌حوصلگی و بی‌قراری بیش از حد را در نوجوان خود دیدید، این علائم را غیر عادی قلمداد کنید و برای اقدامات پیشگیرانه دست به کار شوید.

* وسواس فکری در نوجوان

این موضوع باعث خوددرگیری‌های مزمن و مشکلاتی نظیر عدم توانایی در رهایی از افکار مزاحم و خودآیند منفی او است؛ بنابراین باعث می‌شود قضاوت‌های نادرست نسبت به خود و اطرافیان داشته باشد.

* عدم فعالیت و مشارکت در موقعیت‌های اجتماعی

نوجوانی که تا دیروز در فضاهای اجتماعی، دوستان و هم‌سالان شرکت می کرده، ممکن است به‌یک‌باره منزوی و دوری‌گزین شده باشد.

* گارد گرفتن در موقعیت‌های چالش‌برانگیز و جدید

وقتی نوجوان در موقعیت‌های حساس و چالش‌برانگیز قرار می‌گیرد، توان حل مسئله را ندارد و نسبت به فعالیت‌های جدید نه‌تنها بی‌میل است، بلکه با والدین خود سر این موضوع بحث و جدل می‌کند.

* زودرنجی و تحریک‌پذیری

ممکن است در موقعیت‌های مختلف، حتی در جلوی چشم افراد غریبه نسبت به نصیحت شدن و مورد انتقاد قرار گرفتن عصبانی شود و دست به اعمال دور از انتظار و پرخاشگرانه بزند.

* علامت‌ها و نشانه‌های جسمی اضطراب در نوجوان

* اختلال خواب

* دردهای عضلانی

* تکرر ادرار

دردهای روان‌تنی مثل سر درد، درد در ناحیه قفسه سینه، تپش قلب، عرق سرد، دست و پای یخ‌زده، معده‌درد، خشک شدن دهان، مشکلات گوارشی و غیره. 

* اضطراب و علائم روانی آن

* عدم توجه و تمرکز

* حواس‌پرتی و پرش افکار

* سستی در انجام تکالیف

و سایر علائم

با توجه به موارد فوق تشخیص علائم اضطراب کمی پیچیده و دشوار است؛ بنابراین توصیه می شود برای تشخیص صحیح و به‌موقع از یک درمانگر کمک بگیرید.

*** راه‌های طبیعی درمان اضطراب کم و متوسط

* استفاده از فن‌های آرام‌سازی

* مقابله کردن با عوامل اضطراب‌زا و مواجهه شدن با ترس به شیوه‌های گوناگون

* بهره‌بری از مدیریت زمان و برنامه‌ریزی جهت کم شدن اضطراب خصوصاً اضطراب امتحان

* داشتن حیوان خانگی و وقت گذراندن با آن، جهت کاهش علائم اضطرابی

* استفاده از گروه‌های همتایان و گفت‌وگو با نوجوانانی که در شرایط مشابه قرار دارند

* ایجاد سبک زندگی سالم که در آن به خواب با کیفیت، تغذیه سالم و فعالیت‌های جسمی و ورزشی بها داده شود

* ارتباط با مشاوری که در زمینه کاهش و درمان اضطراب فن‌های مقابله‌ای به نوجوان آموزش دهد 

*** راهکارهای خانگی درمان اضطراب

علاوه‌بر مواردی که در درمان اضطراب در نوجوانان گفته شد، می توانید راهکارهای خانگی و ساده زیر را نیز به کار ببندید.

در زمانی که نوجوان احساس نگرانی و اضطراب دارد، همدلی و همراهی خود را بیشتر کنید.

سعی کنید  نوجوان و ترسی که برای او آزاردهنده و نگران‌کننده است را درک کنید و در کشف راه‌هایی که برای مقابله با اضطرابش جستجو می کند،  او را حمایت و همراهی کنید.

او را تشویق کنید در موقعیت‌هایی که از آن می‌ترسد و او را نگران می‌کند، قرار بگیرد؛ یادتان باشد فقط ترغیبش کنید و هیچ زمانی او را مجبور به این کار نکنید.

در موقعیت اضطراب برای خطاب کردن او، کلمات مثبتی چون شجاع، توانا و قوی به کار ببرید تا بتواند بر ترسش غلبه کند.

* نتیجه گیری

درنهایت می‌توان گفت اضطراب با رویکرد درمانی صحیح و نکاتی که درباره خودمراقبتی گفته شد، قابل بهبود و درمان است. پدر و مادر عزیز، نقش شما به‌عنوان والد و حمایتگر بسیار در پیشگیری و درمان اضطراب نوجوانتان می‌تواند مؤثر باشد. سعی کنید به‌جای نصیحت کردن، گوش شنوا برای فرزند نوجوانتان باشید. رابطه صمیمی و سالم با فرزندتان این پیام را می‌دهد تا با شما درباره مشکلاتش گفت‌وگو کند و اینکه قبل از هر چیزی یا هر کاری از پدر و مادر خود کمک بگیرد.

پی‌نوشت: «کلیدهای مقابله با اضطراب در کودکان و نوجوانان» برای والدین نگران/ انتشارات صابرین