رشد چشمگیر و پرشتاب تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش حدود 200 درصدی صادرات دانش‌بنیان کشور در یک سال اخیر، نشان‌دهنده بسترسازی مناسب، پویایی و رشد جهشی در زیست بوم نوآوری و فناوری کشور و فضای مساعدی است که در راستای تحقق شعار امسال مبنی بر «جهش تولید با مشارکت مردم» در عرصه اقتصاد دانش‌بنیان کشور فراهم شده است.

این مطلب بخشی از پیام نوروزی روح الله دهقانی فیروزآبادی؛ معاون علمی رئیس دولت سیزدهم است. دولتی که توجه ویژه به شرکت‌های دانش‌بنیان داشته و به گفته حجت‌الاسلام رئیسی رئیس جمهور، توسعه توأمان کمی و کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تأکید این دولت قرار دارد و تعداد این شرکت‌ها که در ابتدای دولت سیزدهم پنج هزار مورد بود، در حال حاضر به 10 هزار شرکت رسیده و این شرکت‌ها دو میلیارد دلار ثروت ایجاد کرده‌اند.

تاریخچه پیدایش دانش‌بنیان‌ها در ایران

قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مشتمل بر 13 ماده و 6 تبصره در تاریخ 5 آبان 1389 جهت دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان، به تصویب مجلس رسید و پس از تأیید شورای نگهبان در تاریخ 30 آبان 89 جهت اجرا به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.

طی این سال‌ها دولت‌ها همواره سعی داشتند با تقویت زیرساخت‌ها و توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان، به رشد آن‌ها کمک کنند.

این روند در سال‌های اخیر به‌ویژه با روی کار آمدن دولت سیزدهم شتاب گرفته است. در ابتدای فعالیت دولت سیزدهم، 6 هزار و 474 شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال بود و این رقم در طول کمتر از دو سال به 9 هزار و 215 مجموعه رسیده است که نشان‌دهنده رویکرد دولت در جهش تولید در حوزه دانش‌بنیان و توجه به بخش خصوصی است. توسعه کمی شرکت‌های دانش‌بنیان در این مدت همچنین به افزایش اشتغال 8.4 برابری آنان منجر شده است تا جایی که هم‌اکنون بیش از 420 هزار نفر در مشاغل مرتبط با دانش‌بنیان مشغول به کار هستند.

به نحوی که در سال‌های 1399 تا 1401 صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان با رشد حدود 100 درصدی در هر سال از 296 میلیون دلار به هزار و 132 میلیون دلار افزایش یافته و در این مدت واردات شرکت‌های دانش‌بنیان نیز با رشد سالانه حدود 50 درصد از هزار و 633 میلیون دلار به سه هزار و 855 میلیون دلار رسیده است.

بر اساس گزارش تحلیلی ارائه شده از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، از 177 هزار کوتاژ صادرات و واردات و بیش از 5/5 میلیون داده گمرک جمهوری اسلامی ایران و معاونت توسعه شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌های نوآور با سهم حدود 20 درصدی از کل شرکت‌های دانش‌بنیان، 67 درصد درآمد و بیش از 75 درصد صادرات و واردات این حوزه را در اختیار دارند. این در حالی است که شرکت‌های فناور با سهم کمتر از هفت درصد از کل شرکت‌های دانش‌بنیان حدود 30 درصد درآمد و بیش از 20 درصد تجارت خارجی دانش‌بنیان را در کارنامه خود دارند.

بنابر این گزارش، در این سال‌ها، حوزه «فناوری مواد شیمیایی» بیشترین سهم از صادرات را با حداقل 50 درصد دارا بوده و این نسبت هر ساله افزایش داشته است، حوزه فناوری‌های «ماشین‌آلات»، «برق و الکترونیک» و «دارویی» نیز به ترتیب در رتبه‌های بعدی صادرات قرار دارند. تنها حوزه فناوری که تراز تجاری مثبت دارد، حوزه پیشرفته شیمیایی است.

این در حالی است که ارزش وزنی صادرات محصولات دانش‌بنیان بر اساس داده‌های معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، 13 درصد افزایش و به صورت همزمان ارزش وزنی واردات این شرکت‌ها 10 درصد کاهش یافته است؛ بدین معنی که علاوه بر افزایش حجم صادرات دانش‌بنیان، عمق ساخت داخل محصولات دانش‌بنیان صادراتی نیز افزایش یافته است.

مقصد صادرات محصولات دانش‌بنیان کجاست؟

بررسی داده‌های مربوط به مقصد صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان نیز نشان می‌دهد که حدود 80 درصد صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان به کشورهای آسیایی بوده و در عین حال حدود 90 درصد واردات شرکت‌های دانش‌بنیان از کشورهای آسیایی است. البته 36 درصد واردات و 22 درصد صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان مربوط به کشور امارات برای صادرات مجدد و واردات مجدد به مبادی و مقاصد تجاری دیگر است.

افزایش 4.5 برابری ارائه تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها در دولت سیزدهم

محمدصادق خیاطیان، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری در گفت‌وگویی اعلام کرده است که در دولت سیزدهم میانگین پرداخت تسهیلات سالانه به شرکت‌های دانش‌بنیان، 6 هزار و 600 میلیارد تومان شده که نسبت به دولت گذشته رشد 4.5 برابری داشته است.

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری ادامه داد: در حوزه ضمانت‌نامه که مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان است رشد 7.5 برابری داشتیم و در بخش توانمندسازی که کمک‌های بلاعوض و حضور در همین نمایشگاه‌ها و توسعه بازار شرکت‌ها را شامل می‌شود، رشد هشت برابری نسبت به دولت گذشته را کسب کردیم که این ظرفیت‌ها نشان‌دهنده توجه دولت سیزدهم به حوزه دانش‌بنیان است.

رشد سه برابری صادرات دانش‌بنیان در سال 1402

بنا بر اعلام روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، به روایت آمارهای گمرک، صادرات دانش‌بنیان در سال 1402، 3 برابر رشد نسبت به سال قبل داشته است.

حمایت از تأسیس شرکت دانش‌بنیان توسط ایرانیان خارج از کشور

سیدعلی حسینی، معاون سرمایه انسانی سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه بین‌المللی اعلام کرد: این سازمان از متخصصان خارج از کشور که قصد تأسیس شرکت دانش‌بنیان در ایران دارند، حمایت مالی و زیرساختی می‌کند.

وی با اشاره به جزئیات مدل حمایتی سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه از فناوران و محققان ایرانی خارج از کشور در قالب پروژه و پلتفرم «کانکت پلاس»، گفت: هدف از «کانکت پلاس»، طراحی سامانه‌ای برای همکاری با متخصصان ایرانی خارج از کشور است و برنامه و تسهیلاتی برای نخبگانی که به کشور باز می‌گردند، در نظر گرفته شده است. بر اساس این پروژه نخبگان و فارغ التحصیلانی که قبلاً در خارج از کشور شرکت تأسیس و یا محصولی تولید کردند و می‌خواهند مشابه آن را در ایران تولید و یا شرکت دانش‌بنیان در ایران تأسیس کنند، مورد حمایت اولیه و فناورانه ما قرار خواهند گرفت.

پیش‌بینی رشد 100 درصدی حضور دانش‌بنیان‌ها در بازار سرمایه امسال

به‌نظر می‌رسد شرکت‌های دانش‌بنیان دوران گذار خود را طی کرده‌اند و به مرحله بلوغ رسیده‌اند، با این اوصاف و در صورت تداوم و افزایش حمایت‌ها آینده روشنی پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان قراردارد. در این راستا دکتر دهقانی فیروزآبادی؛ معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور با اشاره به اینکه یکی از مراحل بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان عرضه شدن آن‌ها در بازار سرمایه و مشارکت آن‌ها توسط سرمایه مردم است، افزود: رشد نهایی شرکت‌های دانش‌بنیان ورود به بورس است. در این راستا اکنون 108 شرکت در بازار سرمایه حضور دارند که تا پایان سال رشد صد درصدی خواهند داشت.