یکی از دستاورد‌های دولت در این حوزه را می‌توان قرارگرفتن در مرز خودکفایی گندم قلمداد کرد، با توجه به اینکه گندم در میان دیگر محصولات کشاورزی به‌عنوان یک کالای راهبردی در تأمین امنیت غذایی کشور به‌شمار می‌رود، دولت سیزدهم برای دستیابی خودکفایی در تولید گندم برنامه مدونی در بخش تولید و خرید تضمینی آن انجام داد.

با توجه به گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال 1400 میزان تولید گندم در کشور 5/4 میلیون‌تن بود که برای تأمین نیاز کشور هفت میلیون‌ تن دیگر واردات داشتیم، این میزان در سال 1401 با تولید 5/7 میلیون‌تن گندم، سه میلیون‌تن واردات بوده و همچنین در سال 1402 میزان تولید گندم به 4/10 میلیون‌تن افزایش یافت و یک میلیون‌تن دیگر نیز واردات داشتیم که با توجه به آن روند نزولی واردات گندم و برآورد‌های به عمل آمده، امسال کشور در تأمین گندم مورد نیاز خود خودکفا می‌شود.

در واقع دولت با اعلام به‌موقع نرخ خرید تضمینی گندم قبل از فصل کاشت و منطقی‌کردن قیمت و رشد 129 درصدی در خرید گندم از کیلویی پنج هزار تومان در سال 1400 به 13‌هزار تومان در سال 1402 در جهت متضرر نشدن کشاورزان و همچنین ارائه بسته‌های حمایتی قیمت و غیرقیمتی مانند یارانه کاشت و جایزه تحویل گندم که در مجموع به 15‌هزار تومان افزایش داشته است، موجب شد تولید این محصول راهبردی افزایش یابد.

دیپلماسی در رونق کشاورزی

دولت سیزدهم تجربه‌های موفقی در توسعه دیپلماسی کشاورزی داشته است. سد آبی‌خاکی قیز‌قلعه‌سی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه آبی مرز شمال غرب کشور پس از 20 سال از سوی دولت سیزدهم به بهره‌برداری رسید که یکی از این تجربه‌های موفق است که از طریق کانال و شبکه پایاب به دشت‌های استان‌های شمال غرب و تزریق آب به میزان دو میلیارد مترمکعب در سال زمینه توسعه بخش کشاورزی و گردشگری را مهیا می‌سازد.

تقویت دیپلماسی غذایی با روسیه، کشور‌های امریکای‌لاتین، کشور‌های همسایه و همسو در راستای افزایش صادرات از اقدامات و رایزنی دولت سیزدهم با دیپلماسی کشاورزی فعال در قالب تفاهم‌نامه‌هایی همچون مصرف ایمن و سلامت غذایی و آفت‌کش‌ها و تبادل دانش فنی گیاه‌شناسی بوده است. حذف تعرفه‌های صادراتی محصولات کشاورزی با کشور‌های آسیایی و روسیه و ایجاد بازار‌های جدید صادراتی ازجمله محور‌های رایزنی با دیگر کشور‌ها بوده است.

بر اساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی رشد 22 درصدی داشته و از پنج میلیاردو 220 میلیون دلار در سال 1400 به 6 میلیاردو 370 میلیون دلار در انتهای سال 1402 رسید.

رشد 1200 درصدی میزان سرمایه‌گذاری در بخش شیلات

با توجه به گزارشی از سازمان شیلات ایران، در سال 1399 میزان سرمایه‌گذاری در زیر بخش شیلات و آبزیان حدود 5/1 همت بوده است که حدود 63 درصد آن از طریق تسهیلات بانکی، 20 درصد از سوی بخش خصوصی و 17 درصد آن از طریق اعتبارات دولتی محقق شده است، اما این رقم در سال 1402 با رشد هزارو 200 درصدی به میزان 9/18 همت رسیده است که 90 درصد آن از سوی بخش خصوصی، پنج درصد از اعتبارات بخش دولتی و 5 درصد از تسهیلات بانکی تأمین شده است. تجارت آبزیان و محصولات شیلاتی ایران در دولت سیزدهم این‌گونه بوده است که در سال 1399 مقدار 139‌هزارتن محصولات شیلاتی به ارزش 528 میلیون دلار صادرات داشته‌ایم، در حالی که این مقدار در سال 1402 به 210‌هزار تن به ارزش 650 میلیون دلار رسید.

توسعه فناوری کشاورزی

یکی دیگر از دستاورد‌های دولت سیزدهم در این حوزه، توسعه فناوری کشاورزی و افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی بود. با حمایت از طرح‌های نوین علمی مرتبط با آب و امنیت غذایی، ایجاد واحد‌های فناور و دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی در دولت سیزدهم با رشد 308 درصدی همراه بوده که از 152 مورد در سال 1400 به 621 مورد در انتهای سال 1402 افزایش یافت. همچنین در حالی که صدور مجوز‌های کسب‌وکار الکترونیکی در بخش کشاورزی در ابتدای دولت صفر بوده، اکنون به 307‌هزار مورد در پایان سال 1402 رسیده است.

صدور سند مالکیت و رفع تداخلات اراضی کشاورزی

یکی از چالش‌های مهم کشاورزان تداخل زمین آن‌ها با اراضی دولتی است. تا پایان شهریور 1400، یک‌میلیون‌و 80‌هزار هکتار از اراضی کشور رفع تداخل شده بودند تا اینکه در دولت سیزدهم به 11‌میلیون‌و 37‌هزار هکتار رسید، به عبارتی دیگر 75 درصد از اراضی کشور رفع تداخل شد. طی هزارروز عملکرد دولت سیزدهم با توجه به اینکه اوایل دولت تنها چهار درصد زمین‌ها دارای سند مالکیت بودند، با پیشرفت 383 درصدی صدور سند مالکیت به هشت میلیون‌و 604‌هزارو 908 هکتار رسیده است.

رشد 51 درصدی تولید کود‌های فسفاته و پتاسه

نیاز سالانه کشاورزی کشور به کود‌های شیمیایی ازته، فسفاته و پتاسه سالانه حدود 5/4 میلیون‌تن است. ایران در تولید کود‌های ازته که بیشترین سهم را در سبد کودی کشور دارد، خودکفاست و با تولید هشت میلیون‌تن کود اوره یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صادرکننده این نهاده راهبردی کشاورزی در جهان است. در خصوص کود‌های فسفاته و پتاسه که تا چند سال اخیر به کشور وارد می‌شد با رویکرد خودکفایی کشور در کود‌های کشاورزی در دولت سیزدهم 30 پروژه احداث کارخانه و بهره‌برداری از معادن داخلی برنامه‌ریزی شد که از این طریق با ظرفیت تولید بیش از سه میلیون‌تن انواع کود‌های شیمیایی و دو میلیون‌تن کود‌های فسفاته و پتاسه تأمین شود.

از مهم‌ترین این پروژه‌ها می‌توان به پتروشیمی ارومیه برای تولید کود سولفات پتاسیم، کارخانه تولید اسید فسفریک و کود‌های فسفاته در کارخانه فسفات کارون و تولید کود سوپر فسفات تیرپل از سوی کارخانه کیمیاداران کویر یزد و راه‌اندازی معادن فسفات چرام اشاره کرد.

تولید کود‌های فسفات و پتاس از ابتدای دولت تا انتهای سال 1402، رشد 51 درصدی را طی کرده و از 77 هزار تن به 116 هزار تن رسید و سبب شد واردات این محصولات متوقف شود و ارز از کشور خارج نشود.

محمدرضا شمسی‌جامخانه؛ پژوهشگر اقتصادی