انقراض پدیده‌ای است که دنیا همواره با آن درگیر بوده از انقراض دایناسورها حدود 66 میلیون سال پیش گرفته تا از بین رفتن شیر ایرانی حدود یک قرن گذشته و ببر مازندران حدود 70 سال گذشته؛ البته قطعا این‌ها پایان روند انقراض نخواهند بود، در چند دهه اخیر به علت توسعه صنعت و شهرنشینی روند آن تندتر شده و هر ساله تعداد قابل توجهی از گونه‌های زیستی حیات وحش برای همیشه از بین می‌روند، در ایران بیش از دو هزار گونه جانوری اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیان زندگی می‌کنند که آمارها نشان می‌دهد 75 گونه در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند، این عدد زنگ خطری برای گونه‌های جانوری است که اگر موفق به حفاظت از آن‌ها نشویم برای همیشه به تاریخ خواهند پیوست.

با توجه به اینکه سایه سیاه انقراض در تمام دنیا گسترده شده از این رو حفاظت از گونه‌ها به امری جدی برای دولت‌ها درآمده است و برای جدیت بخشیدن به این مسئله دهه 2020 تا 2030 را در دنیا دهه بازسازی اکوسیستم‌ها نامگذاری کردند، از طرفی رفتن به این سمت که چه گونه‌هایی، به چه تعداد و در چه نقاطی در طبیعت وجود دارند هم در دستور کار دولت‌ها قرار گرفت چون لازمه حفاظت، دانستن اطلاعات از داشته‌ها است از این رو به سمت پایش‌های هوشمند با استفاده از فناوری‌های روز دنیا رفتند.

منظور از پایش تشخیص، ردیابی و شمارش گونه‌های جانوری موجود در طبیعت است، تا چندی پیش این کار به‌صورت سنتی و با کمک عکسبرداری و نصب تله‌هایی برای تصویربرداری و تگ‌گذاری انجام می‌شد که چالش‌های زیادی به همراه داشت چون با این روش امکان دسترسی به مناطق صعب‌العبور ممکن نبود، همچنین حیوانات به محض مشاهده انسان مخفی می‌شدند که در این شرایط از نظرها دور می‌ماندند و در سرشماری‌ها لحاظ نمی شدند از این رو دنیا به سمت استفاده از فناوری‌های روز دنیا برای این کار رفت از این رو بازار پهپاد و کوادکوپتر داغ شد چون به‌راحتی با به پرواز درآوردن آن‌ها می‌توان موقعیت حیوانات را مشخص و تعدادشان را شمرد، البته این روش‌ها هم مشکلات خودشان را دارند که اگر تمام آن‌ها را با روش سنتی مقایسه کنیم می‌بینیم که استفاده از فناوری روز دنیا از هر لحاظ نسبت به روش‌های سنتی برتر است.

در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست هم در صدد به روز کردن روش‌های پایش با استفاده از کوادکوپتر برآمد و همزمان با آن تکمیل سامانه جامع محیط زیست را هم در دست کار قرار داد، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه مسئله تولید و ثبت داده‌های حیات وحش بسیار مهم است، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست تنها متولی حیات وحش در کشور است، مثلاً در حوزه آلودگی هوا چند متولی وجود دارد بنابراین مهم است که ما داده‌های درستی را درباره حیات وحش کشور داشته باشیم چون این داده‌ها هستند که مبنای تصمیم‌گیری و مدیریت ما خواهند بود.

حسن اکبری افزود: بنابراین روی این مسئله متمرکز شدیم از این رو تکمیل سامانه جامع محیط زیست را در دستور کار قرار دادیم، این سامانه چند سال پیش راه‌اندازی شده بود اما در حوزه حیات وحش نواقص جدی داشت که بارگذاری خوبی را در این زمینه آغاز کردیم، برای اجرای آن مطالعاتی را در سراسر کشور تعریف و حداقل با 20 دانشگاه که رشته محیط زیست یا منابع طبیعی دارند در قالب کمیته‌های مختلف در حال همکاری هستیم، با این کار شالوده تولید داده‌های حیات وحش و ثبت آن‌ها را در سامانه پایه گذاری کردیم که پیشرفت خوبی هم داشته که امیدواریم این روند بتواند در آینده اطلاعات خوبی برای مدیریت ما ایجاد کند، ضمن اینکه قبلاً خیلی از اطلاعات کاغذی بودند و در جابجایی‌ها بخشی از آن‌ها از بین می‌رفتند، این بار ما بر بستر الکترونیک و یک شیوه استاندارد داده‌ها را جمع آوری می‌کنیم.

وی اظهار کرد: سامانه جامع محیط زیست بخشی مختص تنوع زیستی دارد و در آن بانک‌های اطلاعاتی متعددی طراحی شده که اطلاعاتی درباره موزه ها، وضعیت سنگ و کانی، پوشش گیاهی، داده‌های سرشماری حیات وحش، آتش‌سوزی، اطفا حریق، تصرفات، وضعیت مستثنیات، باغ وحش ها، نگهداری حیوانات و نقل و انتقالات حیات وحش در آن بانک‌ها ثبت می‌شود که این روند سابقه خوبی از اطلاعات ایجاد می‌کند و به ما نشان می‌دهد که در چه وضعیتی هستیم، مثلاً باغ وحش‌ها موظفند اگر بخواهند گونه جدیدی را منتقل یا وارد کنند یا حتی زادآوری گونه‌های خاص را در این بانک‌ها درج کنند، این داده‌ها به مدیریت بهتر آن‌ها کمک می‌کند.

این مسئول تأکید کرد: در واقع باید بدانیم چه گونه هایی، چه تعداد و در چه نقاطی داریم، این ساده ترین سوالی است که باید بتوانیم به آن جواب بدهیم بر این اساس مطالعه جامعی را در کشور تعریف و کار را با 30 کارشناس از 30 استان آغاز کردیم تا نقشه پراکنش گونه‌های شاخص کشور را تولید کنند، این نقشه از لحاظ روند طرح‌های توسعه کلان و همزمان حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی بسیار مهم است، تاکنون وقتی برای انتقال خط لوله ای به نقشه نیاز می‌شد، نقشه مناطق چهارگانه را وسط می‌گذاشتند این فقط نقشه 11 درصد خاک کشور است باید در نظر داشته باشیم که تمام حیات وحش فقط در این 11 درصد نیستند، بنابراین ممکن است یک خط لوله تنها زیستگاه یک گونه را از بین ببرد.

اکبری ادامه داد: با توجه به اهمیت موضوع، در تلاشیم تا پایش و سرشماری حیات وحش را از روش سنتی خارج و از فناوری‌های روز دنیا استفاده کنیم از این رو به سمت استفاده از کوادکوپتر رفتیم تا بتوانیم برخی از گونه‌ها و زیستگاه‌ها را که در نقاط صعب‌العبور زیست می‌کنند، پایش کنیم، علاوه بر این یک پایگاه داده تنوع زیستی را هم سال گذشته تعریف کردیم و شرح خدمات آن نوشته شده با این هدف که پایه پایش‌ها و سرشماری‌ها الکترونیک شود، همچنین عموم به این اطلاعات دسترسی داشته باشند، به‌عنوان مثال وقتی یک شهروند دوستدار حیات وحش به طبیعت می‌رود و پرنده جدیدی را مشاهده می‌کند این امکان برایش فراهم باشد که از آن پرنده عکس بگیرد و سپس امکان بارگذاری بر روی سامانه را داشته باشد؛ البته یک گروه داوری هستند که نسبت به آن پرنده نظر می‌دهند، ادامه این روند موجب غنی شدن اطلاعات در سامانه خواهد شد و به‌مرور در آینده اطلاعات زیادی از وضعیت پرندگان، مهاجرت، تعداد و نقشه حضورشان خواهیم داشت.

وی افزود: بنابراین به‌نظر می‌آید که مجموع نگاه دولت از باب توجه به مسائل کلان محیط زیست طوری بوده که یک ریل‌گذاری قابل قبول تری برای مدیریت منابع زیستی کشور فراهم شده و تمام تلاش ما این بود که توقفی در فرایندهای توسعه مجاز کشور ایجاد نکنیم و در عین حال در هرجایی که خطوط قرمز ما است سعی کردیم دفاع لازم را انجام دهیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تا چند سال گذشته حضور ما در حوزه جانوری نسبت به سایر حوزه‌ها کمتر بود، اما در مدت دو سال و اندی با جدیت به موضوع ورود کردیم و موفق به احیای برخی از گونه‌ها شدیم، به‌عنوان مثال جبیر را در نایبند، آهو دشت مغان و گوزن زرد ایرانی را در دز و کرخه احیا کردیم، مهم‌تر اینکه با برگزاری دوره‌های آموزشی، مطالبه‌گری جدی و انجام یک سری مطالعات این موضوع به یک فرهنگ در ادارات کل محیط زیست استان‌ها تبدیل شده و درخواست‌های متعددی در حوزه احیای جمعیت آسیب‌دیده گونه‌ها به سازمان محیط زیست رسیده است، معتقدیم این کار باید فنی و علمی انجام شود چون در این صورت می‌توانیم بخشی از آسیب‌هایی که در گذشت زمان به طبیعت و گونه‌ها وارد کردیم را جبران کنیم.