سپهرغرب، گروه - شهره کرمی:

موزه‌ها در سراسر جهان به‌عنوان یکی از برترین جاذبه‌های گردشگری به‌حساب می‌آیند و آثار هنری و تاریخی خارق‌العاده‌ای در آن‌ها گردآوری شده که برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته می‌شوند. موزه شهرهایی مانند همدان که پیشینه تاریخی چندین‌هزارساله دارد، از نظر غنای آثار به‌گونه‌ای است که موجب جذب گردشگران بسیار داخلی و خارجی می‌شود.

همدان درمجموع 21 موزه دارد که از این تعداد هشت مورد زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشکری استان و 13 موزه به‌صورت خصوصی، مشارکتی و یا مربوط به دیگر دستگاه‌ها فعالیت دارند.

طبق اعلام امیرحسین فریبا؛ مسئول موزه‌ها و بناهای تاریخی استان همدان در فروردین‌ماه سال جاری، موزه منطقه‌ای غرب کشور در همدان در حال ساخت است و مخزن نگهداری اشیا آن حدود 97 تا 98 درصد پیشرفت داشته و هیچ مشکلی برای بهره‌برداری ندارد؛ تنها برای تأمین نیروی انسانی برای این فضا با مشکل روبه‌رو هستیم که در صورت تأمین، این موزه به بهره‌برداری خواهد رسید.

با توجه به اهمیت موزه‌ها، درخصوص عوامل لازم برای رونق آن‌ها با عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

عبدالرضا مهاجری‌نژاد با بیان اینکه هگمتانه دارای جایگاه ملی، جهانی، تاریخی و باستان‌شناسی است، گفت: هرودوت و بسیاری دیگر از باستان‌شناسان غربی قبل از میلاد نیز از هگمتانه صحبت کرده و نکاتی را در رابطه با آن یادآوری می‌کنند.

* هگمتانه، یک منطقه و نقطه مهم در رویدادهای تاریخی

وی با عنوان اینکه آثار مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف مانند مادها، هخامنشیان و اشکانیان خود نشانه اهمیت بالای شهر هگمتانه است، افزود: در متون و منابع تاریخی از هگمتانه به گونه‌ای یاد می‌شود که به نوعی می‌توان گفت دروازه غرب و ایران به سمت بین‌النهرین به‌حساب می‌آید و به‌عنوان یک منطقه مهم در رویدادهای تاریخی از آن یاد می‌شده است.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی عنوان کرد: به‌دلیل همین اهمیت است که هگمتانه به‌عنوان یک اثر ملی، به لحاظ منظر و کالبد ثبت جهانی شده و دنیا آن را با این ویژگی‌ها می‌شناسد.

* اشیایی که در حین کاوش کشف شود، تحویل امین اموال می‌شود

مهاجری‌نژاد با عنوان اینکه در هگمتانه اشیای ارزشمند بسیاری پیدا شده که ازجمله مهم‌ترین آن می‌توان به جام خشایارشاه و یک خنجر مربوط به دوره هخامنشیان اشاره کرد، گفت: برای آثار کشف‌شده در این محل یکسری قوانین وجود دارد، آن‌هایی که در حین کاوش کشف شده‌اند، تحویل امین اموال می‌شود و با توجه به اهمیت آن در موزه‌های داخل کشور نگهداری می‌شوند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است تعدادی از این آثار در موزه سایر کشورها نگهداری شوند؟ پاسخ داد: گمان نمی‌کنم این اشیا به دیگر کشورها منتقل شده باشند چراکه چنین مواردی تنها توسط قاچاقچیان اتفاق می‌افتد.

وی افزود: در خصوص محل نگهداری آثار کشف‌شده باید از امین اموال سؤال کرد اما تا جایی که می‌دانم آثاری که در کاوش علمی به‌دست بیاید به امین اموال تحویل داده می‌شود و با توجه به میزان اهمیت آن در موزه ملی ایران و یا همدان نگهداری خواهد شد.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی در پاسخ به اینکه موزه ویژه هگمتانه و غرب کشور چه استانداردهایی باید داشته باشد تا موفق عمل کند؟ گفت: موزه‌ها در دنیا استانداردهایی دارند که معمولاً رعایت می‌شود. ازجمله آن می‌توان به داشتن آزمایشگاه، سالن کنفرانس، نیروی انسانی ماهر، مرمتگر، باستان‌شناس، ساختار مناسب و ساختمان متناسب از نظر معماری، ساختار اشیا و همخوانی فرهنگی اشاره کرد.

*تعداد کمی از موزه‌های سطح کشور استاندارد هستند

مهاجری‌نژاد گفت: البته به‌نظر من یک یا دو موزه ملی در سطح کشور استاندارد باشند و بقیه آن‌هایی که ساخته شده‌اند تنها شکل ساختمان موزه را دارند و در اصل محل جمع‌آوری اشیا هستند.

وی خاطرنشان کرد: قرار بود ما سه موزه منطقه‌ای بسازیم و کرمانشاه، سیستان و بلوچستان و سمنان محل‌های در نظر گرفته‌شده برای این موزه‌ها بودند که هیچ‌یک در آخر به سرانجام نرسید.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی افزود: مثلاً موزه‌ بلوچستان بیشتر محل تابلوهای نقاشی است؛ یعنی همچون موزه ملی یا ایران باستان ساختار منسجم ندارد و متأسفانه استانداردها در آن رعایت نشده‌، بیشتر موزه‌هایی که در کشور داریم از نظر نورپردازی، چیدمان اشیا و حتی از نظر معماری مناسب نیستند.

مهاجری‌نژاد عنوان کرد: موزه هنرهای تزئینی در تهران یا موزه فرش برای خود دارای یک الگوی برگرفته از معماری ملی هستند؛ البته این امر در همه کشورها مورد توجه قرار دارد.

وی ابراز کرد: من از موزه منطقه‌ای همدان بازدید نداشته‌ام، تنها از موزه هگمتانه بازدید کردم که در آن نیز متأسفانه استانداردهای لازم رعایت نشده است.

* هر شی به لحاظ تاریخی اهمیت خاص خود را دارد و با ارزش است

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی در پاسخ به اینکه نمایش 11 شی زرین و سیمین موجب استقبال مردم از موزه هگمتانه شد، آیا حضور دائمی چنین اشیائی به رونق موزه‌ها کمک خواهد کرد؟ گفت: قطعاً بی‌تأثیر نیست اما باید گفت همه اشیا موجود در موزه‎ها به لحاظ تاریخی اهمیت خاص خود را دارند؛ هر اثر با هر نوع جنس به‌دلیل اینکه ساخته دست بشر بوده ارزشمند است و فرهنگ هزاران سال پیش را نشان می‌دهد هرچند برخی از اشیا شاخص‌ هستند.

* یکی از نقاط ضعف موزه‌های ایران؛ شی‌گردانی است

مهاجری‌نژاد افزود: یکی از نقاط ضعف موزه‌های ایران عدم «شی‌گردانی» است؛ در موزه‌های سایر کشورها مانند لوور، هر 6 ماه یک بار، اشیا جابه‌جا شده و یا آثار جدیدتر، خریداری می‌شود و آن‌هایی که در گنجینه نگهداری می‌شده، به نمایش گذاشته می‌شود.

*چیدمان موزه‌های ما ثابت است

وی تصریح کرد: در کشور ما چنین اتفاقی نمی‌افتد و بزرگترین موزه ما که موزه ملی است، چندین سال است که اشیا و چیدمانش تغییری نداشته‌اند. این حق مردم است که حداقل سالی یک بار اشیا موجود در دیگر موزه‌ها را ببینند.

* ساختمان موزه‌‎های ایران مناسب با کاربری آن‌ها نیست

وی خاطرنشان کرد: تعبیه نشدن جایگاه مناسب از نظر حفاظتی و امنیتی اشیا دیگر مشکلی است که در موزه‌های ما وجود دارد و اغلب خانه‌ها یا حمام‌های قدیمی تبدیل به موزه شده‌اند و ساختارآن‌ها از نظر آموزشی، بهداشتی و یا سایر موارد لازم مناسب نیست.

* موزه‌های ما حتی یک ویترین درست و حسابی ندارند

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی اذعان کرد: موزه ساختار، تعریف و چیدمان دارد که شاید در کل کشور حداکثر پنج نمونه استاندارد وجود داشته باشد؛ متأسفانه موزه‌های ما حتی یک ویترین درست و حسابی نیز ندارند.

مهاجری‌نژاد با بیان اینکه استاندارهای لازم مانند فضا، سالن‌های مختلف، کتابخانه‌ تخصصی، داشتن آزمایشگاه، نورپردازی مناسب و برنامه‌ریزی خیلی اهمیت دارد، گفت: به تناسب اشیایی که در کشور یا شهرستان‌ها وجود دارد می‌توان در کنار نقشه‌ و بر اساس داده‌ها و کمک از نیروی انسانی آموزش‌دیده و فنی دارای تخصص لازم، یک فضای مناسب برای موزه ایجاد کرد.

* مخازن موزه‌های ما بیشتر شبیه به سمساری است

وی افزود: یکی از استانداردهای موزه‌های مدرن داشتن مخزن‌های مختلف است که اشیا در آن نگهداری می‌‌شوند، در ایران این فضا بیشتر شبیه سمساری است؛ در بازدیدی که از مخزن موزه بوعلی داشتم شاهد قرار گرفتن اشیا قاچاق، اصلی و بدل مانند یک سمساری کنارهم بودم.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی با اشاره به اینکه در موزه‌های استاندارد مخزن‌های فوق‌العاده بر اساس جنس مانند فلز، سفال و چوب تفکیک ‌شده‌اند، تصریح کرد: در این فضاها نور، دما و میزان رطوبت اشیا چک می‌شود که خیلی مهم است، این امر تنها در موزه ملی و دو یا سه موزه دیگر ما رعایت می‌شود.

مهاجری‌نژاد عنوان کرد: طی 100 سال اخیر به‌جز موزه ملی شاهد دیگر موزه استانداردی نبوده‌ایم، هرچند که بنا به نیاز جامعه باید موزه‌های متعدد با ساختار مختلف ساخته شود.

وی در پایان کلیدی‌ترین مسئله را وجود مخزن مناسب در موزه‌ها برشمرد و اظهار کرد: مخزن‌ در موزه باید جای امنی باشد و در آن مسائل امنیتی و حفاظتی رعایت شده باشد چراکه باعث حفظ اشیا از حوادث آتش‌سوزی و سایر عوامل حتی در زمان جنگ و مواقع اضطراری خواهد شد.

نخستین رسالت هر موزه حفاظت کردن از آثار تاریخی است بنابراین باید به مخازن موزه‌ها توجه کرد تا اشیا قرار گرفته در آن‌ها بدون تغییر و سالم به دست آیندگان برسد.

دومین رسالت موزه‌ها، پژوهش است و باید کارشناسانی در موزه وجود داشته باشند تا آثار را مورد مطالعه قرار دهند و یا دسترسی به آثار موجود در موزه برای محققان در رشته‌های مختلف تسهیل شود تا درخصوص آن‌ها مطالعه و نسبت به اشیا، فرهنگ، تاریخ و آن آثار شناخت لازم را پیدا کنند.

همچنین معرفی اشیا موجود برای انواع مخاطب و پرده‌برداری از رازهای این فضا برای مخاطبان داخلی و خارجی از دیگر رسالت‌های موزه به‌شمار می‌رود.

کلام آخر آنکه تبلیغات گسترده و هوشمند اگر در کنار روایت زیبای راهنمایان گردشگری و خلاقیت در ارائه اشیا در موزه‌ها قرار بگیرد می‌تواند باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی بیشتری به موزه‌ها شود.

شهره کرمی