رشد سریع شهرنشینی چالش‌هایی به همراه دارد که یکی از مهم‌ترین آنها کمبود زمین است. معماران و طراحان منظر که به ارزش فضای عمومی و نقش آن در توسعه شهرها توجه دارند، با بالا بردن این مکان‌ها به ارتفاعات جدید، راهکاری برای مقابله با این چالش ارائه داده‌اند. پارک‌ها و فضاهای عمومی مرتفع که به‌طور ذاتی به‌عنوان پاسخی به شرایط منحصربه‌فرد محیطی، اجتماعی و شهری شکل گرفته‌اند، دیدگاه جدیدی به مردم ارائه می‌دهند و محیط‌های اجتماعی شهر را دگرگون می‌کنند.
از منظر توسعه شهری، با افزایش جمعیت شهرنشینان و تراکم انبوه، به حداکثر رساندن استفاده از مساحت زمین‌های موجود بسیار مهم است. فضاهای هم‌سطح زمین به‌دلیل موقعیت راهبردی خود که مشتریان بالقوه را جذب می‌کنند و توسعه و اقتصاد شهر را هدایت می‌کنند، برای کاربردهای خرده‌فروشی استفاده می‌شوند.
بسیاری از معماران سرشناس ازجمله لوکوربوزیه طرفدار ایده «آزاد کردن زمین» بودند و با اجرای پروژه‌های مرتفع از این مفهوم دفاع کردند. این طرح‌های مدرنیستی آینده‌ای را به تصویر می‌کشیدند که در آن ساختمان‌ها برای بازگرداندن فضاهای باز و قابل‌دسترس در سطح زمین برای شهروندان، مرتفع شده‌اند. با این حال، به دلایل گفته‌شده بسیاری از پروژه‌های معاصر همچنان به دنبال تکرار استفاده از زمین‌های عمومی در ساختار ساختمان‌ها بودند.
*اثرات اجتماعی فضاهای عمومی مرتفع
راه رفتن به‌عنوان شیوه اصلی تحرک، درک افراد از دنیای فیزیکی را شکل می‌دهد و ایشان را با فضاهایی که هم‌سطح با خیابان برای فعالیت‌های مختلف قرار دارند، هماهنگ‌تر می‌کند. هنگامی که کاربری زمین به سطوح بالاتر، گاهی اوقات تا 100 فوت بالاتر منتقل می‌شود، تعامل اجتماعی و پویایی جامعه به‌طور چشمگیری تغییر می‌کند؛ ارتباط بین کاربران و محله اطراف و درنتیجه تعاملات اتفاقی و مشارکت جامعه کاهش پیدا می‌کند.
بسیاری از پر جنب‌وجوش‌ترین شهرهای جهان برای بازگرداندن تعامل غنی به جامعه فضاهای عمومی را به ارتفاع بالا ارتقا می‌دهند تا ترکیبی از خرده‌فروشی، خدمات و فضای قابل پیاده‌روی را به جامعه بازگردانند.
با این وجود، ساخت فضاهای عمومی مزایای بسیاری دارد که این طرح را با استقبال مواجه کرده است. فضاهای مرتفع اغلب باعث افزایش حریم خصوصی می‌شوند و به افراد اجازه می‌دهند از محیط اطراف خود در خلوت و آرامش لذت ببرند، این جدایی می‌تواند جوامعی کوچک و مستقل با ویژگی‌های متمایز ایجاد کند.
فضاهای مرتفع بهداشت را بهبود می‌بخشد، زیرا تردد کمتری از رهگذرانی وجود دارد که ممکن است زباله‌های خود را در فضا رها کنند. کسانی که در این مناطق مرتفع رفت‌وآمد می‌کنند، اغلب مسئولیت حفظ نظافت را به عهده می‌گیرند. علاوه بر این، فاصله عمودی از سطح خیابان می‌تواند قرار گرفتن در معرض آلودگی ناشی از وسایل نقلیه و سیستم‌های تهویه را کاهش دهد و محیط سالم‌تری برای سکونت طولانی‌مدت ایجاد کند.
*نگاهی دقیق به پارک میاشیتا، توکیو | ژاپن
میاشیتا پارکی در بخش شیبویای توکیو است که تحول قابل‌توجهی از طریق مشارکت عمومی‌خصوصی در آن ایجاد شده و یک ساختار پارکینگ و پارک در حال تخریب و زلزله‌خیز به شبکه‌ای از فضاهای عمومی مرتفع تبدیل شده است. با توجه به موقعیت منحصر به فرد پارک در مجاورت راه‌آهن، فضای عمومی در بالای یک ساختار چند طبقه جدید با فعالیت تجاری و خرده‌فروشی یکپارچه طراحی شده است که ادغام تجارت و توسعه عمومی را بازآفرینی می‌کند.
این فضای عمومی مرتفع چندین مزیت دارد که از برترین آن‌ها می‌توان به دریافت نور روز کافی اشاره کرد که در سطح زمین توسط سازه‌های اطراف و راه‌آهن مسدود می‌شود. علاوه بر این، قرار دادن امکانات ورزشی روی پشت‌بام، محیطی کنترل‌شده را فراهم می‌کند و با به حداقل رساندن نگرانی‌های مربوط به ترافیک، جریان عابر پیاده و عبور قطار، ایمنی را افزایش می‌دهد.
پشت‌بام که اکنون به‌عنوان پارک اجتماعی شناخته می‌شود، به‌عنوان یک منطقه تفریحی و مکانی برای برگزاری رویدادهای اجتماعی عمل می‌کند و دارای امکاناتی همچون زمین والیبال شنی و اسکیت است. هرچند این پروژه در زمینه ادغام خرده‌فروشی و فضای تفریح در ارتفاع موفق عمل کرده است اما از فرصت‌های منطقه هم‌سطح زمین غافل شده است و محیط روی زمین که پتانسیل تبدیل شدن به یک فضای عمومی پر جنب‌وجوش و متنوع را داشت، با ویترین‌های شیشه‌ای پیوسته جایگزین شده است.
*افزایش هزینه‌ها
فراتر از پیامدهای اجتماعی جابه‌جایی فضای عمومی به پشت‌بام‌ها، نگرانی‌های قابل‌توجهی در رابطه با هزینه و پایداری فضاهای عمومی مرتفع وجود دارد. بالا بردن یک فضای عمومی مستلزم پیشرفت‌های ساختاری عظیم برای تحمل وزن اضافی و همچنین حمایت از خاک برای فضای سبز و چمن و درختان است. این فرایند مستلزم استفاده از مواد ارتقایافته و طرح‌های مهندسی‌شده است که افزایش هزینه را به دنبال دارد، به‌ویژه در مناطقی که بار وزش باد یا فعالیت لرزه‌ای بالا دارند.
با وجود این هزینه‌های مالی و پایداری، پروژه‌های توسعه در مقیاس بزرگ همچنان به زمین‌های عمومی معلق برای بازپس‌گیری فضای خرده‌فروشی در طبقه همکف نیاز دارند تا بر جذابیت و ارزش اقتصادی اجاره‌های سطح خیابان بیفزایند.
این افزایش هزینه ممکن است برای پروژه‌های خاص قابل‌توجیه باشد، به‌ویژه زمانی که طراحی دارای فضای تفریحی و نقاط دسترسی فراوان به زمین باشد، اما به هر حال نمی‌توان فاصله‌ای را که توسط این فضاها بین خیابان و فضای اجتماعی ایجاد می‌شود، نادیده گرفت. فاصله‌ای که از یک طرف، محافظت و حریم خصوصی را ارتقا می‌دهد اما از سوی دیگر گروه‌های خاصی از جامعه شهری را به حاشیه می‌راند.
در حالی که ادغام فضاهای عمومی با انگیزه‌های شخصی همچون خرده‌فروشی ممکن است در ابتدا یک ترکیب سودمند دوجانبه به نظر برسد اما، با ادغام اجباری فضاهای عمومی با فضاهای فروشگاهی، فضای عمومی دیگر یک محیط خنثی نیست و تبدیل به محیطی می‌شود که دائماً تحت تأثیر تبلیغات شرکت‌های بزرگ و بازاریابی حامیان مالی قرار می‌گیرد.
یکی از نقاط مبهم در مورد این فضاهای عمومی دسترسی 24/7 است، آیا واقعاً این فضاها می‌توانند به‌عنوان فضاهای عمومی در همه زمان‌ها عمل کنند؟ منتقدان معتقد هستند که ادغام فضای عمومی در یک ساختمان مرتفع، مانع دسترسی راحت و شبانه‌روزی می‌شود و تعریف «عمومی» را تضعیف می‌کند. موارد ذکرشده، ملاحظات مهمی هستند که طراحان و توسعه‌دهندگان باید در طراحی پروژه‌های آینده به آن‌ها توجه کنند زیرا فضاهای عمومی معلق با روند رو به رشدی در حال افزایش هستند.
*مرکز ملی هنرهای کائوسیونگ/ هلند
پروژه‌های خاص از قرار دادن فضاهای عمومی در ارتفاع بالاتر و بازنگری در رویکرد ترکیبی برای ارائه بهترین‌های هر دو فضای هم‌سطح و مرتفع بهره می‌گیرند. تلاش برای حفظ ارتباط بدون وقفه با زمین برای دسترسی دائمی عمومی در حالی که فضای آرام فضاهای مرتفع را فراهم می‌کند از اهداف این پروژه‌ها است. مرکز ملی هنرهای کائوسیونگ مکانو نمونه‌ای از این رویکرد است که زمین فضای عمومی در این مکان به آرامی بالا می‌رود و در چندین نقطه از ساختمان با زمین ارتباط برقرار می‌کند.
این شیب ملایم ممکن است سطح قابل‌استفاده‌ای برای کارکردهای خرده‌فروشی یا اداری فراهم نکند، اما برای فضای عمومی مناسب است و بازدیدکنندگان را تشویق می‌کند که مدتی هرچند کوتاه در این فضاها درنگ و کاوش کنند. علاوه بر این، ساختار این فضا به گونه‌ای است که کودکان می‌توانند مشغول بازی شوند. در طراحی این فضا یک آمفی تئاتر در فضای باز در نظر گرفته شده است و برنامه‌های متنوع عمومی و استفاده از فضا را ترویج می‌دهد. این پروژه می‌تواند نشان‌دهنده تکامل معماری معاصر در «آزاد کردن زمین» باشد، یک فضای باز عمومی ترکیبی که هم برای هدف ساختمان و هم برای جامعه شهری سودمند است.