«حسین محمودی» روز سه‌شنبه در جمع خبرنگاران، افزود: علاوه بر ساخت راه دسترسی، تکمیل زیرساخت‌های محافظت از محوطه غار باستانی زل هستیجان نیز در دستور کار قرار دارد.
وی با اشاره به نیاز ضروری سهولت راه دسترسی به غار زل هستیجان ادامه داد: راه دسترسی به این غار تاریخی با هدف حفاظت، صیانت و سرکشی مستمر از این مکان و با استفاده از مصالح همگون با بسترسازی انجام می‌شود.
معاون میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی اظهار کرد: غار زل هستیجان دربردارنده‌ اسناد و شواهد فراوانی به خط و زبان فارسی‌ میانه، متعلق به اواخر عهد ساسانی و اوایل دوران اسلامی است.
محمودی تاکید کرد: این غار بارها مورد هجوم غارتگران آثار ملی قرار گرفته و با این اقدام محافظت از آن با سهولت بیشتری انجام می‌شود.
غار زل (تخته قلعه) در بدنه صخره‌های جنوب کوه تخته قلعه واقع در فاصله 14 کیلومتری جنوبشرق شهر دلیجان، پنج کیلومتری شمالشرق روستای هستیجان در سمت راست جاده آسفالته اصفهان به دلیجان در ارتفاع یک‌هزار و 280 متری از سطح دریا قرار دارد.
دهانه ورودی در ارتفاع 9 متری صخرهای به نسبت صاف واقع شده که دسترسی به آن با استفاده از وسایل کوهنوردی و یا نردبان امکانپذیر است. فصل نخست کاوش باستانشناسی در غار به سرپرستی دکتر محمدرضا نعمتی در سال 1402 به انجام رسید که یافته‌های این کاوش حاکی از اهمیت ویژه این غار در مطالعات باستان‌شناسی و تاریخ اواخر دوره ساسانی و قرون نخستین دوران اسلامی است.
غار زل دارای چندین دهلیز، دالان و طبقه است که چهار دهلیز و 2 طبقه از آن شناسایی و رفت و آمد در داخل آنها میسر است. دهلیزها موازی هستند. دهلیز شماره یک در جهت جنوب غرب به شمال شرق واقع شده و ورودی فعلی به غار از جنوب این دهلیز صورت می‌گیرد.
در ابتدای ورود به غار یک سازه معماری بزرگ وجود دارد که بخش جنوبی آن بر اثر ریزش این بخش از غار به طور کامل تخریب شده و دیوار جنوبی آن وجود ندارد. این سازه به طول 9 متر و عرض 240-300 سانتیمتر است که از دیوار شرقی آن 30 متر و هشت سانتیمتر و از دیوار غربی آن 20 متر و چهار سانتیمتر باقی مانده است.
ارتفاع دیوارهای آن تا کف 20 متر و 30 سانتیمتر و ضخامت دیوارها بین 50 تا 100 سانتیمتر و در بعضی قسمت‌ها مماس با بدنه غار است. در بالای دیوارها جای تیر پوش به ابعاد 20×25 سانتیمتر و به فاصله 70 سانتیمتر از یکدیگر در بدنه صخرهای غار کنده شده است.
مصالح استفاده شده در این سازه از سنگ ملات گچ و دارای دو تا سه لایه اندود نازک گچ است. در مرحله بعد یک دیوار به ضخامت 20 سانتیمتر به قسمت داخلی دیوارها اضافه شده است.
این غار در یکصد سال گذشته بارها مورد دستبرد حفاران غیرمجاز قرار گرفته و بسیاری از چرم‌نوشته‌های آن به خط پهلوی ساسانی غارت شده که تعداد زیادی از آنها در دانشگاه‌های آمریکا و آلمان و مجموعه‌‌های خصوصی نگهداری می‌شود.
علاوه براین بر اثر این حفاری‌های غیرمجاز، معماری موجود در دهلیزهای غار تخریب شده است. اشیای یافته شده در این فصل از کاوش غار زل شامل پارچه‌ها، چرم‌نوشته‌ها، ابزارهای چوبی، قطعات سفالی و بقایای استخوان‌های جانوری مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوران اسلامی می‌باشند.