نخبه واژه‌ای آشنا اما غریب! شاید ماده دو آیین‌نامه احراز نخبگی بهترین تعریف را از نخبه ارائه داده که بر اساس آن می‌توان این‌گونه تعریف کرد؛ نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می‌شود که اثرگذاری وی در تولید و گسترش علم، هنر، فناوری و فرهنگ‌سازی و مدیریت کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید و گسترش دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و اعتلای جامعه انسانی کشور شود.
به دیگر سخن نخبگان بخش برگزیده یک جامعه هستند که توانایی‌ها و قابلیت‌های ویژه‌ای دارند که همین امر به آن‌ها نسبت به سایر افراد جامعه برتری می‌بخشد. در این بین، بنیاد ملی نخبگان کشور و به‌تبع آن استان‌ها، از همان نخستین روز تأسیس، قرار بود جایی باشد برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان؛ جایی که اولویت اول آن جذب، حفظ و به‌کارگیری و پشتیبانی از این نخبگان در راستای ارتقای تولید علم، فناوری و توسعه علمی و متوازن کشور است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا از آخرین وضعیت بنیاد نخبگان در استان همدان و حمایت‌هایی که از جامعه نخبگانی انجام می‌دهد با رئیس بنیاد نخبگان استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر موسی اعظمی با بیان اینکه قریب به دو دهه از تأسیس و ایجاد بنیاد نخبگان در کشور می‌گذرد، گفت: این نهاد حاکمیتی در راستای خدمت‌رسانی به جامعه علمی و نخبگانی با تدبیر مقام معظم رهبری ایجاد شد.
وی ادامه داد: این بنیاد در ابتدا سه مأموریت نخبه‌شناسی و نخبه‌پروری و نهایتاً نخبه‌گماری را در دستور کار داشت و در بدو امر نیز تمرکز برنامه‌های این نهاد روی دانش‌آموزان و دانشجویان بود و به‌عنوان جامعه مخاطبش این افراد را مورد نظر و مورد توجه قرار می‌داد.
وی با بیان اینکه بعد از دو دهه امروز دامنه فعالیت این نهاد و مأموریت‌های آن نیز بسیار گسترده‌تر شده، افزود: مأموریت‌های ما در بنیاد فراتر از جامعه دانشجویی و دانش‌آموزی است؛ یعنی جامعه مخاطب این نهاد اقشار مختلف را شامل می‌شود، از نوآوران، کارآفرینان و فناوران گرفته تا نخبگان حاضر در بازار، حوزه‌های علمیه، مراکز رشد، واحد‌های فناور؛ پس از رصد این افراد در صورت واجد شرایط بودن، در بنیاد پذیرش شده و از خدمات و حمایت‌های ما برخوردار می‌شوند.
رئیس بنیاد نخبگان استان همدان مطرح کرد: ما علاوه بر اینکه به‌دنبال شناسایی افراد مستعد و نخبه هستیم و در حد امکان و توان با توجه به قابلیت این افراد از آن‌ها حمایت می‌کنیم، حمایت‌های مادی و معنوی نیز داریم تا آن‌‌ها از این طریق بتوانند طرح‌ها و برنامه‌های خود را با همکاری اساتید خود پیش ببرند.
اعظمی عنوان کرد: بخش دیگری از اقدامات نیز شامل هسته‌های پژوهشی است که در آن‌ها افراد ممتاز و دارای استعدادهای درخشان زیر نظر اساتید انتخاب و در گروه‌های خاص ساماندهی می‌شوند.
وی ادامه داد: فرایند کار در این هسته‌ها بدین صورت است که این افراد طی یک سال زیر نظر اساتید تحت تعلیم و آموزش برنامه‌های پژوهشی قرار می‌گیرند.
رئیس بنیاد نخبگان استان همدان با بیان اینکه برخی از اقدامات پژوهشی مسئله‌محور است، عنوان کرد: در این صورت یک مسئله استانی و منطقه‌ای انتخاب و به استاد مورد نظر ارائه کرده و از او می‌خواهیم که در این هسته پژوهشی به همراه دانشجویان روی آن تمرکز کرده و راهکار ارائه دهند؛ این روند علاوه بر تمرین و ممارست، جنبه حل مسئله نیز دارد.
اعظمی، تصریح کرد: علاوه بر این برخی برنامه‌های فرهنگی، هویت‌بخشی و تربیتی و بازدیدهای علمی، وبیناری و حضوری در راستای پرورش و تربیت نسل جوان نیز در دستور کار بنیاد قرار دارد.
وی با ابراز اینکه برنامه‌های رقابتی در قامت برگزاری مسابقات علمی، با هدف ارتقای سطح مهارتی، به اقتضای شرایط و درخواست دانشگاه‌ها از سوی بنیاد نخبگان برگزار می‌شود، تشریح کرد: علاوه بر این طی چند سال اخیر فعالیت خاص دیگری همچون تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورز نیز به مأموریت‌های بنیاد افزوده شده است.
وی، ادامه داد: در این راستا امروز چند هیئت اندیشه‌ورز در سطح استانی تشکیل شده که یکی از آن‌ها در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان تعریف شده و ریاست آن بر عهده معاونت اقتصادی استاندار است.
رئیس بنیاد نخبگان استان همدان با اشاره به اینکه در این هیئت اندیشه‌ورز حداقل 30 تا 35 نفر از اساتید و نخبگان عضو هستند تشریح کرد: هیئت‌های دیگر شامل آب، کشاورزی و منابع طبیعی و خانواده و جمعیت را نیز درنظر داریم.
اعظمی با بیان اینکه تشکیل هیئت اندیشه‌ورز حوزه ورزش و جامعه فرهنگیان نیز از دیگر اتفاقاتی است که در آینده از سوی بنیاد رقم خواهد خورد، ابراز کرد: درواقع تشکیل این اتاق فکر و اندیشه‌ورزی برای حل مسائل استان نشان‌دهنده آن است که ما به‌دنبال استفاده از ظرفیت و قابلیت نخبگان برای حل مسائل استان هستیم.
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر این، کار مهم دیگر بنیاد، جذب و نگهداشت نخبگان است، در این فرایند تاکنون سه فراخوان دادیم که در هر دوره بالغ بر 200 نفر از نخبگان استان مدارک خود را بارگذاری کرده‌اند که طی مراحل مختلف حدود 6 ماه تا یک سال توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته و نهایتاً این افراد غربالگری شده و بعد از یک دوره تعلیم و توانمندسازی، به دستگاه‌های اجرایی معرفی شدند.
وی اذعان کرد: در دوره اول و دوم اسامی 25 نفر را به استانداری و معاونت توسعه منابع انسانی جهت معرفی به دستگاه اجرایی اعلام کردیم و در فراخوان سوم نیز 250 پرونده در حال بررسی داریم.
این مقام مسئول با بیان اینکه در آینده نزدیک فراخوان چهارم نیز داده خواهد شد تصریح کرد: با توجه به گسترش مأموریت‌های تعریف‌شده برای بنیاد خوشبختانه بیش از 700 تا 800 نفر تاکنون از جامعه نخبگانی استان را به روش‌های مختلف تحت پوشش برنامه‌های بنیاد قرار دادیم. علاوه بر این هرساله درخشش جامعه نخبگانی استان در مسابقات دانشجویی و المپیاد و کنکور را شاهد هستیم.
اعظمی در پاسخ به اینکه یکی از بخش‌های تعریف‌شده در بین مأموریت‌ها، حمایت‌های مادی به‌ویژه ارائه تسهیلات در حوزه تأمین مسکن برای نخبگان است، رویکرد بنیاد همدان در این زمینه چیست؟ گفت: کمک‌های ما در تأمین مسکن استیجاری برای آن‌ها راهگشا نیست؛ بنابراین اکنون رویکرد اصلی در دستور کار این است که زمین مورد نیاز از سوی دستگاه اجرایی در استان تأمین شود تا بنیاد تسهیلات لازم را برای ساخت این خانه به آن‌ها پرداخت کند.
وی افزود: البته در این زمینه ما با دو نوع چالش مواجهیم؛ نخست تهیه زمین که نه‌تنها در استان همدان بلکه در سایر استان‌ها نیز مسئله‌ساز شده و دیگری اینکه پرداخت اقساط تسهیلات پرداختی از توان فرد نخبه خارج است.
این مقام مسئول میزان تسهیلات پرداختی را بین یک تا دو میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: پرداخت حداقل ماهی 15 تا 20 میلیون تومان اقساط یقیناً از توان یک جوان که تازه تشکیل خانواده داده، خارج است.
دکتر اعظمی با تأکید بر اینکه باید راهکاری اندیشید تا بتوان حجم مبالغ پرداختی در هر قسط را کمتر کرد گفت: با توجه به وجود این چالش‌ها، ازسوی بنیاد نخبگان در سطح ملی و استانی در این بخش هنوز کار زیادی انجام نشده یعنی ما در استان به کسی تسهیلات مسکن پرداخت نکرده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه اگر در راستای تحقق این امر چالش‌های عنوان‌شده از پیش روی بنیاد برداشته شود؛ یقیناً یکی از راهکارهای مؤثر در جذب و نگهداشت جامعه نخبگانی استان خواهد بود، گفت: در صورت محقق شدن این امر بسیاری از بحث‌ها، مشکلات و حتی مهاجرت نخبگان تحت تأثیر این مسئله کم خواهد شد.
رئیس بنیاد نخبگان استان همدان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت مهاجرت نخبگان در استان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اظهار کرد: نکته حائز اهمیت اینکه ما در بنیاد چیزی به‌عنوان عضو نداریم؛ بلکه این افراد با تشکیل پرونده تحت پوشش خدمات و حمایت ما قرار می‌گیرند، شکر خدا با این وجود تعداد مهاجرت رقم قابل توجهی نیست.
اعظمی با تأکید بر اینکه این مهاجرت‌ها از همه اقشار یعنی از دانش‌آموز گرفته تا بازاری و غیره را شامل می‌شود عنوان کرد: امروز مهاجرت اقتضای شرایط جهانی و ارتباطات است و تنها مختص ایران هم نیست تلاش ما بر این است که مهاجرت‌ها از طریق برنامه‌های حمایتی بنیاد در این جامعه هدف به حداقل برسد.
وی افزود: نکته حائز اهمیت اینکه حتی در اواخر سال 1401و سال 1402 ما با موضوع مهاجرت وارونه در کشور مواجه بودیم به نحوی که دو هزار و 550 نفر از نخبگان به کشور بازگشتند.
وی با ابراز اینکه در دنیای امروز چپاول سرمایه‌های انسانی به‌ویژه در حوزه هوش مصنوعی و فناوری نوظهور از اهمیت بالایی برخوردار است، به همین خاطر همه کشورها در تلاش هستند تا افراد صاحب‌نظر، توانمند و به‌اصطلاح نخبه را از کشورهای دیگر جذب کنند، اظهار کرد: با این تفاسیر باید در سطح ملی و استانی رویکرد و نگرش مدیران این باشد که به هر نحوی زمینه نگهداشت این افراد را فراهم کنند.
مع‌الوصف باوجود اینکه در چارت مأموریتی 20 طرح حمایتی از سوی بنیاد ملی نخبگان برای حفظ و نگهداشت استعدادهای برتر تحصیلی و نخبگان به‌کار گرفته شده که برای حمایت و استفاده از ظرفیت نخبگان در کشور ممکن است اثربخش باشند؛ اما در عملال بدیهی‌ترین سطح حمایت یعنی کمک به تأمین معیشت این عزیزان که در رأس آن‌ها تأمین مسکن قرار دارد، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است به طوری که در استانی همچون همدان به اذعان رئیس بنیاد نخبگان هیچ‌یک از نخبگان هنوز نتوانسته‌اند از حمایت لازم برخوردار شوند؛ بنابراین انتظار می‌رود در مسیر تعریف این حمایت‌ها شرایط بومی هر منطقه و واقعیت‌های جامعه به لحاظ اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.

طاهره ترابی مهوش