استان همدان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور محسوب می‌شود که 4.4 درصد از تولیدات این بخش را به خود اختصاص داده است؛ این حوزه در استان 29 درصد اشتغال و 25 درصد ارزش‌افزوده فعالیت‌های اقتصادی را شامل می‌شود و همواره حرف‌هایی برای گفتن دارد.
در سال‌های اخیر به‌علت تنش آبی در کشور و به تبع آن در همدان، راهکارهایی برای بخش کشاورزی در دستور کار قرار گرفت که توسعه کشت گلخانه‌ای و استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین، ازجمله آن‌ها بود؛ براساس سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی با توجه به کمبود منابع آبی کشور، توسعه کشت گلخانه‌ای در این سال‌ها مورد توجه ویژه بوده و گام‌های مؤثری نیز در این زمینه برداشته شده است.
حال با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا درخصوص آخرین وضعیت گلخانه‌های استان همدان و نیز اصول و استانداردهای تعریف‌شده برای گلخانه‌ها، گفت‌وگویی را با علیرضا ابراهیمی، مجری طرح توسعه گلخانه‌های اداره کل جهاد کشاورزی استان همدان و سیدمعین‌الدین رضوانی، پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در پاسخ به این سؤال که آیا در احداث گلخانه برای مساحت می‌توان استانداردی تعریف کرد که در آن به بهره‌وری مطلوب رسید و درعین‌حال توجیه اقتصادی داشته باشد، گفت: یقیناً امکان ارائه عدد ثابت به‌عنوان استاندارد در این زمینه وجود ندارد، زیرا بنا به شرایط و مؤلفه‌های مختلف، این عدد متفاوت است؛ برای مثال تا سه یا چهار سال پیش هفت هزار متر، مساحت مطلوب برای رسیدن به بهره‌وری و توجیه اقتصادی بود، اما امروز با توجه به شرایط جدید اگر مطالعه اقتصادی در ارتباط با فعالیت گلخانه‌ها انجام شود، ممکن است این عدد به یک هکتار هم برسد.
سیدمعین‌الدین رضوانی با تأکید بر اینکه نمی‌توان فعالیت و کیفیت کار گلخانه‌های ایران را با شرایط بین‌الملل و به‌ویژه کشورهای پیشرو مقایسه کرد زیرا اگر قرار به قیاس باشد باید شرایط یکسانی بر آن‌ها حکمفرما باشد که این‌گونه نیست، اذعان کرد: دراین‌بین آنچه مسلم است اینکه با محدودیت‌هایی که در کشور داریم، اما گلخانه‌ها به سمت پیشرفت رفته‌اند و تلاششان را در مسیر توسعه مثبت، انجام می‌دهند.
وی با تأکید بر اینکه شرایط امروز گلخانه‌ها را به‌لحاظ کمی و کیفی نمی‌توان با گلخانه‌های دهه 80 در استان مقایسه کرد، افزود: زیرا هرچه جلوتر می‌رویم، وضعیت ما در عرصه فعالیت گلخانه‌ای و نیز گلخانه‌داری، بهبود پیدا می‌کند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با تأکید بر اینکه کشور ما از سابقه طولانی در عرصه کشت گلخانه‌ای برخوردار نیست به‌طوری که عمر گلخانه‌های قدیمی به 50 تا 60 سال می‌رسد، تشریح کرد: در بحث طراحی و اجرای گلخانه آنچه حائز اهمیت است اینکه طرح ما می‌بایست اقلیم داخل گلخانه را متناسب با نوع گیاه و اهداف تعریف‌شده، خوب مدیریت کند؛ از طرفی با اینکه تلاش صورت‌گرفته در این جهت بوده، اما برخی مؤلفه‌ها ممکن است چند درجه انحراف را ایجاد کنند و این مسئله تنها مختص گلخانه‌های همدان نیست، بلکه در کل کشور این انحرافات مشاهده می‌شود؛ برای مثال در بحث تهویه گلخانه‌های کل کشور، در اغلب موارد با مشکل مواجهیم، چراکه به‌طور اصولی می‌بایست دریچه تهویه بتواند 25 درصد سطح و کف گلخانه را شامل شود، اما در اکثر موارد این مهم رعایت نمی‌شود و تنها به میزان 13 تا 15 درصد می‌رسد. حال آنکه این مهم بر اقلیم گلخانه مخصوصاً در فصل تابستان که به دنبال تهویه طبیعی هستیم، اثر می‌گذارد و مشکل‌ساز خواهد بود.
رضوانی با تأکید بر اینکه متأسفانه در طراحی گلخانه در کشور و به تبع آن استان همدان ضعف داریم، تصریح کرد: نخستین مسئله ابعاد هندسی گلخانه است که براساس آن تعداد و اندازه دریچه‌های تهویه، تعداد کوره‌ها و مقدار مورد نیاز انرژی اعم از سرمایش و یا گرمایش، مشخص می‌شود؛ حال آنکه جزء معدود موارد، شاهد آن هستیم که این ابعاد هندسی درست طراحی نمی‌شوند.
وی با بیان اینکه البته شرایط طراحی نسبت به دهه 80 بسیار بهتر شده و تجربه ما را به وضعیت مطلوب نزدیک‌تر کرده است، عنوان کرد: البته دراین‌بین نمی‌توان از مسئله هزینه‌بر بودن اجرای طراحی اصولی گلخانه‌ها غافل شد، زیرا بسیاری از گلخانه‌داران از دانش لازم برخودار هستند، اما توان مالی این اجازه را به آن‌ها نمی‌دهد که بتوانند طراحی دقیقی داشته باشند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه البته در برخی موارد نیز شاهد آن هستیم که طراحی مناسب بوده اما در مرحله اجرا بنا به معذوریت‌های پیش‌آمده برخی تغییرات انجام می‌شود، تصریح کرد: برای مثال برای داشتن تهویه طبیعی بدون فن و انرژی می‌بایست طول گلخانه نهایتاً 50 متر باشد، اما می‌بینیم که گلخانه‌ای 100 متر اجرا می‌شود، بنابراین امکان تهویه طبیعی از آن سلب خواهد شد.
وی با بیان اینکه در بحث فناوری نیز گلخانه‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند گلخانه‌ها با فناوری سطح بالا، میانه و پایین، افزود: گلخانه‌های ما در اوایل دهه 80 فناوری پایین (با ارتفاع 3 متر) داشتند، اما امروز عمده گلخانه‌های استان دارای فناوری متوسط و ارتفاعی بین چهارونیم تا 6 متر هستند که این مهم بیانگر آن است که حتی ابعاد هندسی در چگونگی بهره‌مندی از فناوری، اهمیت دارند.
رضوانی با تأکید بر اینکه گلخانه با سطح فناوری بالا مصرف انرژی و نیز سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز دارد، اذعان کرد: البته مسئله صادرات محصولات گلخانه‌ای باعث شده گلخانه‌های ما به طرف تولید محصولات باکیفیت بروند، زیرا مجبور هستند محصولی منطبق با استانداردهای بین‌المللی در بازارهای هدف ارائه کنند.
وی با تأکید بر اینکه امروز روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس عمده خریدار محصولات گلخانه‌ای استان همدان هستند، تصریح‌ کرد: نکته قابل تأمل اینکه در اغلب استان‌ها خیار محصول اول گلخانه‌ای است، حال آنکه در همدان بنا به تجربه و بهره‌مندی از فناوری بالاتر در گلخانه‌ها به‌منظور توسعه صادرات، محصول نخست گوجه و فلفل است و حتی این‌روزها تولید فلفل بنا به بازارپسندی بهتر، با وجود نیاز به فناوری بالاتر، از گوجه هم پیشی گرفته است.
وی با تأکید بر اینکه امروز در همدان شاهد راه‌اندازی بارانداز محصولات گلخانه‌ای و افزایش تعداد صنایع سورتینگ در گلخانه‌ها هستیم، افزود: مسئله بعدی این است که گرچه آموزش به‌صورت دوره مروجین و نیز از طرف سازمان تحقیقات کشاورزی ارائه می‌شود، اما در این حوزه نیازمند آن هستیم که بنا به نیاز گلخانه‌داران، جهت پیدا کند؛ یعنی اتحادیه و یا انجمنی شکل گرفته و بنا به نیاز از ما خواهان برگزاری کلاس‌های آموزشی حتی در رابطه با کارگران گلخانه‌ها باشند.
در ادامه مجری طرح توسعه گلخانه‌های اداره کل جهاد کشاورزی استان همدان نیز با بیان اینکه شهرستان همدان بیشترین سطح گلخانه‌های استان را با مساحت تقریباً 65 هکتار به خود اختصاص داده است، گفت: مجموع گلخانه‌های استان هم 275 هکتار است که شامل تقریباً 600 واحد گلخانه‌ای کوچک‌مقیاس و نیز گلخانه‌هایی با مساحت بیشتر و تجاری است.
علیرضا ابراهیمی با تأکید بر اینکه مساحت متوسط گلخانه‌های استان براساس آخرین آمار چهار هزار و 500 متر مربع است، تشریح کرد: حداقل مساحت گلخانه‌های کوچک‌مقیاس که در محدوده روستاها هستند، 300 متر است، اما گلخانه‌های بزرگ‌مقیاس و تجاری ما به‌لحاظ مساحت، محدودیتی ندارند.
وی با تأکید بر اینکه بزرگ‌ترین گلخانه موجود در استان نیز در شهرستان همدان با مساحتی بالغ‌بر 11.4 هکتار است که در عرصه کشت سبزی و صیفی فعالیت دارد، اذعان کرد: تمام محصولات برداشت‌شده از این گلخانه را که در غرب کشور بزرگ‌ترین گلخانه محسوب می‌شود، به خارج کشور صادر می‌کنند.
این مقام مسئول با تأکید بر اینکه آنچه فعالیت گلخانه را از سایر بخش‌ها و فعالیت‌های کشاورزی متمایز می‌کند فضای باز و توجیه اقتصادی کار است، ابراز کرد: خوشبختانه این محصولات تولیدی بنا به کیفیت از جذابیت زیادی در عرصه صادرات برخوردار هستند و به همین دلیل عمده محصولات تولیدی ما در این بخش طی چندسال اخیر به کشورهای خارجی و به‌خصوص روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس همچون امارات، قطر، عمان عراق و نیز آذربایجان صادر می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه عمده محصولات گلخانه‌ای استان شامل فلفل دلمه رنگی، گوجه فرنگی و خیار است، عنوان کرد: امروز بازار مسکو یکی از مقاصد ارزشمند محصولات گلخانه‌ای همدان است و خوشبختانه فلفل همدان به‌لحاظ کیفیت توانسته از جایگاه ویژه در مباحث صادراتی برخوردار باشد.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه در سال گذشته 27 هزار تُن از محصولات گلخانه‌ای استان صادر شد، گفت: برای امسال نیز پیش‌بینی می‌کنیم بیش از 30 هزار تُن از محصولات گلخانه‌ای استان به کشور‌های هدف صادراتی گسیل شود.
ابراهیمی میزان کل تولید محصولات گلخانه سال گذشته استان را 64 هزار تُن اعلام کرد و افزود: علاوه‌بر صادرات به خارج از کشور، بخش دیگر از محصولات نیز مستقیماً توسط گلخانه‌داران به تهران ارسال می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه درحال حاضر 90 درصد محصولات گلخانه‌ای ما به صیفی‌جات اختصاص دارند، گفت: خوشبختانه به‌دلیل تعاملاتی که در استان بین فعالان این بخش صورت گرفته و درعین‌حال به جهت انتقال دانش و تجربه در این زمینه، عمده محصولات با نگاه صادراتی به صیفی‌جات اختصاص یافته که دارای توجیه اقتصادی مناسبی است؛ البته برخی از گلخانه‌های استان نیز با روش هیدروپونیک به کشت گل‌های زینتی اختصاص دارند که عمده محصولات این گلخانه‌ها و به‌ویژه گل‌های شاخه‌بریده، دارای بُعد صادراتی هستند.
این کارشناس گلخانه در پایان سخنانش افزود: البته امروزه اغلب گلخانه‌های ما چه در بحث صیفی و چه گل، درحال حرکت به سمت مجهز شدن به سیستم‌های کنترل هوشمند هستند که خطای انسان در آن‌ها به حداقل خواهد رسید.

طاهره ترابی مهوش