شهرها در طول فرآیند رشد خود به مرحله‌ای از رشد می‌رسند که نیاز به تجدید کالبد و نوسازی پیدا می‌کنند و این مرحله از رشد شهری که به آن می‌توان مرحله تکوین بافت‌های فرسوده شهری گفت، درواقع بخشی از محیط شهری است، قابلیت زندگی در چنین بافت‌هایی از جنبه‌های مختلف کالبدی، ساختاری، اجتماعی و محیطی با شرایط و نیازهای زندگی کنونی مطابقت ندارد و با عنوان بافت‌های فرسوده شهری شناخته می‌شوند.
چنین بافت‌هایی که تقریباً در بیشتر شهرها وجود دارد، نیاز مبرم به برنامه‌ریزی جهت بهبود وضعیت کنونی خود دارند، چنین محلاتی که در اثر گذشت زمان دارای بافتی فرسوده و کهنه شده‌اند، به‌دلیل شرایط نامناسب برای زندگی در صورت عدم برنامه‌ریزی صحیح به‌تدریج با مشکل مهاجرت ساکنان اصیل و قدیمی و ورود مهاجرانی با روحیه جدید مواجه و باعث افزایش مشکلات جهت برنامه‌ریزی بهینه خواهند شد.
طی دو دهه اخیر خوشبختانه در سیاست‌های کلی کشور توجه خاصی به بافت‌های فرسوده شهری شده به طوری که در قالب طرح‌های بازآفرینی احیای بافت‌های فرسوده و نامناسب شهری و ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و شهرها به‌منظور کاهش خسارات انسانی و اقتصادی ناشی از حوادث غیرمترقبه را مد نظر قرار داده و زمینه مناسبی برای تدوین و ارائه برنامه‌های راهبردی ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری ایجاد کرده که در این میان شهر نهاوند نیز از این قاعده مستثنی نبوده و امروز بخش بزرگی از آن با مشکل فرسودگی بافت دست و پنجه نرم می‌کند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص با مجید یوسفی‌نوید؛ شهردار و دبیر بازآفرینی نهاوند و نیز محمدرضا باباخانی؛ معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دبیر ستاد بازآفرینی شهری نهاوند با بیان اینکه محدوده بافت فرسوده شهر نهاوند بالغ بر 100 هکتار و محدوده بازآفرینی حدود 300 هکتار است گفت: در راستای بهسازی بافت فرسوده به جهت تناقض‌ها و همپوشانی‌هایی که در بافت تاریخی و فرسوده وجود داشت و امکان بهره‌مندی از مشوق‌ها در بافت‌های این‌چنینی را نمی‌داد، در مرحله نخست مطالعاتی را روی بافت تاریخی انجام داده و محدوده بافت تاریخی و فرسوده را از یکدیگر مجزا کردیم.
مجید یوسفی‌نوید با تأکید بر اینکه با انجام این کار محدوده بافت فرسوده به دو قسم تقسیم شد، یک قسم شامل بافت تاریخی که شاهد فرسودگی زیادی در آن هستیم و دیگر ی سایر بافت‌های فرسوده شهری ابراز کرد: در واقع برای نخستین‌بار در استان این اتفاق توسط شهرداری نهاوند رقم خورد که بافت فرسوده موجود در بافت تاریخی را به لحاظ نوع ضوابط تشویقی جدا کرده و به آن با رویکرد حمایتی نگاه کرد.
وی با ابراز اینکه منطبق با این طرح، بافت تاریخی به استثنای ساختمان‌های واجد ارزش نیز همچون بافت فرسوده شامل کلیه ضوابط تشویقی به استثنا تراکم و طبقات می‌شوند اظهار کرد: البته طبق توافقات صورت‌گرفته می‌بایست درخصوص بافت تاریخی هماهنگی لازم با سازمان میراث فرهنگی صورت پذیرد.
وی با بیان اینکه در سایر بخش‌های بافت فرسوده شهری نیز شهرداری با اعطای بسته‌های تشویقی ازجمله افزایش یک طبقه مازاد و تراکم قبل از تعریض و سایر ضوابط تشویقی، تخفیف‌های ویژه عوارض پروانه ساختمانی اقدام می‌کند افزود: علاوه بر این برای تشویق و ترغیب بیشتر اهالی در راستای بهسازی محدوده‌های فرسوده شهر، عوارض تعمیرات و مقاوم‌سازی نیز رایگان بوده و این امر در دفترچه عوارض قید شده؛ بنابراین از افراد متقاضی هزینه دریافت نمی‌شود.
شهردار نهاوند با بیان اینکه یکی از مسائل محدوده بافت‌های فرسوده منفک‌شده از بافت تاریخی موضوع نماها و چهره نازیبای این محدوده‌ها بود؛ بنابراین برای حل این معضل نیز با هماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط، نماسازی طرح مصوب در کمیته سیما و منظر شهرداری نهاوند، مطرح و مصوبه آن گرفته شد تا مردم در این خصوص گرفتاری کمتری تجربه کنند خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مشکلات موجود بافت فرسوده، مشکلات زیرساختی و خدمات عمومی مثل کمبود پارک‌ها، آسفالت معابر و جدول‌گذاری است.
یوسفی‌نوید افزود: طی سه سال گذشته در این محله‌ها مساحت پارک‌ها چند برابر شد به طوری که در برخی محله‌هایی که پارک نداشتند، پارک احداث شد و حتی محل بازی کودکان و چمن مصنوعی به اجرا درآمد.
وی با اشاره به اینکه تا سه سال پیش در این محلات تنها یک مکان بازی برای کودکان وجود داشت اما امروز در 9 محله پارک و فضای سبز ایجاد کردیم خاطرنشان کرد: علاوه بر این در راستای بهبود زیبایی بصری شهری و اعطای خدمات عمومی کلیه معابر محلات بافت فرسوده و کم‌برخوردار در محدوده قانونی و بافت تاریخی معابرآسفالت شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه بیشتر معابر محلات این‌چنینی فاقد جدول‌گذاری و شیب‌بندی بودند؛ بنابراین همزمان با آسفالت‌ریزی این موضوع نیز در معابر شهر در دستور کار قرار گرفت.
دبیر ستاد بازآفرینی شهری نهاوند با تأکید بر اینکه مسئله جمع‌آوری آب‌های سطحی از معابر نیز از دیگر مباحثی است که طی سه ساله گذشته در دستور کار بوده تشریح کرد: خوشبختانه شهرداری نهاوند دارای کارگاه تولیدی جدول و آسفالت است؛ بنابراین هزینه انجام این خدمات به همت همکاران من بسیار پایین آمده و حتی برای تهیه سیمان مورد نیاز نیز از طریق بورس اقدام کردیم تا بتوانیم در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنیم.
یوسفی‌نوید با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات ما در بافت فرسوده شهری مربوط به موضوعات بهداشتی است به طوری که بخش اعظمی از محلات قدیمی این شهر فاقد شبکه فاضلاب خانگی و حتی جوی در معابر بودند خاطرنشان کرد: بر این اساس یکی از اقداماتی که انجام شده ساماندهی شبکه فاضلاب و هدایت آن به شبکه فاضلاب شهری بود.
وی با اشاره به اینکه آسیب بعدی موجود در این مناطق خانه‌های مخروبه بود که به محلی برای معتادان متجاهر بدل شده بودند تشریح کرد: طی سه سال گذشته از 500 خانه مخروبه به روش‌های مختلف با دستور دادستانی، رفع خطر شد.
در ادامه معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان نیز با بیان اینکه در هر شهرستان رئیس ستاد بازآفرینی شهرستان به فرماندار و دبیری آن در شهرها به شهرداری‌ها محول شده تصریح کرد: این بدان معنا است که متولی بازآفرینی در شهرها شهرداری‌ها هستند و اداره کل راه و شهرسازی نیز نقش دبیری استان را در این ستاد بر عهده دارد.
محمدرضا باباخانی با تأکید بر اینکه نه‌تنها در نهاوند بلکه در 32 شهر ما در محدوده بازآفرینی بیشتر مالکیت‌ها با بخش خصوصی است و دولت زمین چندانی در اختیار ندارد؛ بنابراین در راستای بهبود شرایط این گونه مناطق بر همراهی مردم تأکید داریم تصریح کرد: درواقع به‌دنبال آن هستیم که مردم خود دست به نوسازی منازل‌شان در این بافت‌ها بزنند زیرا این موضوع چند حسن به‌دنبال دارد؛ نخست اینکه یک واحد ناپایدار از بین رفته و یک واحد پایدار شهری ایجاد می‌شود و دیگر اینکه از تخریب هر منزل فرسوده به طور میانگین سه واحد مسکن خواهیم داشت.
وی با اشاره به اینکه در پی نوسازی این واحد ساکنان این منازل در خانه‌ای امن ساکن می‌شوند زیرا دغدغه اصلی ما در بازآفرینی و شهر حفظ جان آدم‌هاست، خاطرنشان کرد: در راستا دولت از طریق اعطای مشوق به‌دنبال جلب مشارکت مردم در نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد برآمده است.
معاون بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان ادامه داد: به طوری که در سال 1402 بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی معماری بسته‌های تشویقی شهرسازانه برای هر شهر به‌صورت بومی‌سازی شده در کمیسیون ماده 5 تصویب شد گفت: در این بین برخی مشوق‌ها همچون یک طبقه افزایش ارتفاع مشترک است تا از این طریق بنا به منافعی که برای متقاضیان ایجاد می‌شود، شاهد مشارکت بیشتر آن‌ها در بازآفرینی باشیم.
باباخانی با اشاره به اینکه در این فرایند اگر صاحب ملک خود توانمند باشد کار را در پیش می‌گیرد در غیر این صورت به کمک انبوه‌سازان این فرایند را دنبال می‌کند تصریح کرد: جالب‌تر اینکه بخش اعظمی از مشوق‌ها بسته‌های مالی است یعنی به ازای هر واحدی 550 میلیون تومان به‌عنوان کمک در قالب تسهیلات به متقاضیان پرداخت می‌شود.
وی با اشاره به طولانی بودن زمان صدور پروانه ساختمانی به‌عنوان یکی از دلایل عدم رغبت مردم برای ورود به امر نوسازی عنوان کرد: بخش مهمی از عدم تمایل به نوسازی، زمان صدور پروانه ساختمانی بود؛ بنابراین با کمک شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی با پیگیری‌هایی که صورت گرفت، صدور پروانه ساختمانی به حداقل زمان ممکن کاهش پیدا کرد و حتی این موضوع برحسب ضرورت در برنامه هفتم توسعه (ماده 52) تبدیل به قانون شد.
این مسئول با اشاره به اینکه هرچه روند نوسازی و بازآفرینی شهری تسریع شود یقیناً به اهداف تعریف‌شده در اسناد بالادستی شهرها همچون طرح‌های جامع و تفصیلی نزدیک‌تر می‌شویم عنوان کرد: بازهم تأکید می‌کنم آنچه برای ما اهمیت دارد، حفظ جان آدم‌هاست که بخشی از این امر از طریق نوسازی مسکن در قالب طرح‌های بازآفرینی و ارائه خدمات زیربنایی و روبنایی و اجرای پروژه‌های عمرانی به همت شهرداری رقم می‌خورد، انصافاً شهرداری نهاوند در این زمینه عملکرد مناسبی را از خود به یادگار گذاشته است.
باباخانی با ابراز اینکه اداره کل راه و شهرداری نیز به هر طریق ممکن در راستای نیل به اهداف تعریف‌شده این طرح با شهرداری همراهی کرده و از کمک دریغ نمی‌کند عنوان کرد: تخصیص قیر یارانه‌دار ازجمله این کمک‌ها است.
وی در واکنش به این مسئله که در خصوص بافت فرسوده بیشتر شاهد بروز مسئله همپوشانی با بافت‌های تاریخی هستیم، مسئله‌ای که در شهر نهاوند گله‌مندی بسیاری را به‌دنبال داشته، آیا لزوم همراهی و همکاری میراث فرهنگی را در این زمینه برای تعیین تکلیف این مناطق دنبال کرده‌اید؟ گفت: این مسئله نه‌تنها در مناطقی از نهاوند بلکه در کل شهرهای ایران مشکل‌ساز است؛ بنابراین برحسب ضرورت این پیگیری‌ها از تمام استان انجام و نظرات به وزارتخانه متبوع ارجاع شد و نهایتاً از مردادماه سال جاری برای این گونه مناطق بسته‌های تشویقی جداگانه‌ای در نظر گرفته شده، جالب‌تر اینکه هر استان امکان بومی‌سازی این مشوق‌ها را دارد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ اگر از سال 95 نهاوند به‌عنوان مدل آزمایشی بازآفرینی محله شهری معرفی شد؛ اما تا چندی پیش متأسفانه خبری از تغییرات محیطی و کالبدی در شهر نبود به طوری که این موضوع آسیب بسیاری به‌دنبال داشت؛ اما به‌نظر می‌رسد طی چند سال اخیر این امر به‌عنوان یک اولویت در دستور کار شهردار و دبیر ستاد بازآفرینی شهر نهاوند قرار گرفته و به قوت این مهم ادامه دارد؛ بنابراین انتظار می‌رود این روند با بهبود 100 درصدی شرایط در شهر نهاوند بنا به زلزله‌خیز بودن این استان به همین منوال ادامه پیدا کند.

طاهره ترابی مهوش