دنیای استارتاپ‌های ایرانی دو دهه گذشته چهره‌ها و ویژندهای (برند) مختلفی را به چشم دیده، ویژندهایی که بیشتر با نام مردان جوان با تیپ‌های خاص گره خورده اما این بیشتر بودن وقتی به جستجوی نام‌های دخترانه بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها برمی‌آییم؛ خیلی زود رنگ می‌بازد زیرا اکوسیستم استارتاپی ایران از قضا از معدود فضاهای کسب‌وکاری است که دختران و زنان ایرانی به نسبت سایر بخش‌ها و حوزه‌های دیگر اقتصادی کشور، حضور موفق و چشم‌گیری در آن داشته‌اند.
فضای کار منعطف استارتاپ‌ها، کم‌رنگ بودن چارچوب‌ها و محدودیت‌های جنسیتی در محیط‌های کار استارتاپی، نیاز به مهارت جدید و از همه مهم‌تر الگو گرفتن از نمونه‌های موفق دنیا که زنان در آن‌ها نقش پررنگی داشته‌اند، باعث شده تا در دو دهه گذشته شاهد موفقیت‌های دختران استارتاپی در برخی از معروف‌ترین کسب‌وکارهای آنلاین باشیم به طوری که اگر بخواهیم فهرست دختران موفق استارتاپی را تهیه کنیم باید سراغ یک فهرست حداقل 100 نفره برویم که در آن نام‌های دیگری چون نغمه مصطفوی (کاربانک)، اسما کروبی (وبسیما)، فاطمه جعفری (سهام‌یاب)، فرناز ولوی (ایزی‌پی)، نرگس شایق (آرانیک)، سوگل ثابتی (شفاجو)، فائزه درخشانی (دستاست)، امینه ملک حسینی (کیک خونه)، مینا کامران (روستاتیش)، سحر بختیاری (آوایار)، نیکو نیکنام (نیک‌پرینت) و غیره هم پیدا کرد.
بنابراین با توجه به نقش کسب و کارهای استارتاپی در حوزه توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی زنان برآن شدیم تا با منتور و مربی کارآفرینی و مدیرعامل شرکت نوآور شتاب‌دهنده‌ منش گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر کتایون سپهری با اشاره به عوامل مؤثر در افزایش حضور زنان در حوزه کسب وکارهای استارتاپی طی سال‌های اخیر گفت: آنچه مسلم است اینکه پیش از این باور عمده بانوان این بود که اگر بخواهند کسب و کاری راه بیندازند نخستین چیزی که به آن نیاز دارند، پول است.
وی افزود: چون دسترسی به منابع بانکی و امکان گرفتن تسهیلات برای بسیاری از خانم‌ها وجود نداشت، رغبت چندانی به حضور در اکوسیستم کارآفرینی نداشتند به طوری که میزان مشارکت خانم‌ها در این حوزه حدود 10 درصد بود اما امروز این عدد به 20 تا 25 درصد رسیده است.
وی، افزود: بنابراین یکی از دلایل رشد این عدد را می‌توان این مسئله دانست که مدل‌های جدید راه‌اندازی کسب‌وکار همچون کسب‌وکارهای استارتاپی مطرح شدند که در پی آن خانم‌ها فهمیدند برای راه‌اندازی کسب و کار‌های این‌چنینی از بدو امر نیازی به پول نیست بلکه باید ایده‌ و داشته‌های خود را ارزیابی کرده و سپس قدم به‌ قدم مدل کسب و کاری ساخته تا به مرحله ساخت نمونه برسد، در این مرحله است که اگر نمونه مورد نظر پاسخ مثبتی را ازخود نشان داد، به سمت تولید انبوه یا کارآفرینی رفته و نیاز به پول و سرمایه وجود دارد.
این مدرس کسب و کارهای استارتاپی ادامه داد: نکته این است که خوشبختانه در این مسیر امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌هایی همچون سرمایه‌گذاران و شبکه‌های تأمین مالی ارزان‌قیمت مثل معاونت علمی صندوق نوآوری در مسیر تأمین مالی نیز تنها محدود به تسهیلات بانکی نیست.
سپهری تأکید کرد: علاوه بر این روحیه نسل جدیدی (نسل ضد) که وارد عرصه کسب و کار شده‌اند و اعتماد به‌نفس و خودباوری که در آن‌ها دیده می‌شود، نکته دیگری است که در رشد کارآفرینی در بین زنان بی‌تأثیر نبوده است.
وی با ابراز اینکه یکی دیگر از دلایل این است که خوشبختانه تعداد نهادهای حمایتی در اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی همچون مراکز رشد، پارک‌های فناوری و شتاب‌دهنده‌ها بیشتر شده و حداقل خدماتی همچون محل استقرار و آموزش پای کار آمده‌اند، تشریح کرد: وجود این نهادهای حمایتی را می‌توان یکی از دلایل مهم افزایش دو تا 2.5 برابری سهم زنان در اکوسیستم کارآفرینی طی سال‌های اخیر دانست.
وی در پاسخ به این پرسش که استارتاپ‌ها چه امکانات و ابزاری را برای توانمندسازی اقتصادی زنان فراهم کرده‌اند؟ در حال حاضر موانع اصلی پیش روی آنان برای ورود به دنیای استارتاپ‌ها چیست؟ گفت: تأثیری بر توانمندی زنان ندارند بلکه این مدل رشد کسب و کار آن را از نوع معمولی آن متفاوت کرده زیرا در کسب و کارهای معمولی مدل رشد خطی است اما کسب وکارهای استارتاپی نمایی است درواقع اینکه در کسب و کارهای استارتاپی از بدو امر نیاز به تأمین مالی نیست یک مزیت محسوب می‌شود.
این بانوی مربی کارآفرینی ادامه داد: از طرفی اینکه در کسب و کارهای استارتاپی نحوه ورود زنان به حوزه کسب و کار از طریق وجود شتاب‌دهنده‌ها، کارگاه‌های نوآوری‌ و مراکز رشد در دانشگاه‌ها تسهیل شده، خود نکته حائز اهمیتی است.
سپهری با اشاره به اینکه متأسفانه عدم اعتماد به‌نفس و ریسک‌پذیری در بین زنان را همچنان می‌توان به‌عنوان موانع درونی فرد دانست عنوان کرد: از دیگر موانع پیش رو می‌توان به عوامل محیطی و بیرونی همچون آماده نبودن فضای کسب و کار مثل انواع بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ها، عدم دسترسی به منابع بین‌المللی به لحاظ توسعه بازار، دستیابی به سرمایه خارجی، دانش و فناوری و در ادامه منظم نبودن فرایند اداری مرتبط با حوزه کسب و کار همچون تأمین اجتماعی، دارایی و غیره اشاره کرد.
وی در واکنش به اینکه آیا برای زنان کارآفرین چالش‌های متفاوتی نسبت به مردان وجود دارد؟ چطور می‌توان این چالش‌ها را برطرف کرد؟ گفت: نکته نخست همانطور که پیشتر عنوان شد به موانع درونی افراد به‌ویژه زنان به عدم اعتماد به‌نفس و خودباوری بازمی‌گردد.
وی افزود: این در حالی است که در بیش از 100 کشور دنیا مهارت‌های زندگی و مهارت‌های نرم همچون کارآفرینی و خلاقیت علاوه بر اینکه ازسوی خانواده و از بدو تولد دنبال می‌شود، در مدارس نیز از طریق نظام آموزش و پرورش برقرار است، همین باعث می‌شود تا افراد با دارا بودن این ویژگی‌ها و فراگیری این مهارت‌ها در جامعه حاضر شوند.
این مدرس کسب و کار با بیان اینکه متأسفانه در کشور ما نه‌تنها خبری از آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس نیست بلکه برخی آموزش‌ها که امروزه در حوزه ارتقای خلاقیت نیز در مدارس دنبال می‌شود، تنها محدود به برخی هنرستان‌هاست، بیان کرد: بنابراین در کشور ما این توانمندسازی درونی به‌ویژه برای دختران به‌درستی انجام نشده و در عین حال برخی قوانین و نیز خود به مانعی پیش روی کسب و کارهای زنان بدل شده است‌.
سپهری خاطرنشان کرد: برای مثال در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم که یک خانم فعال در عرصه کسب و کارها لازم است برای انجام مذاکرات تجاری، بازاریابی و غیره به خارج از کشور سفر کند اما چون اجازه همسر لازم است از آن می‌توان به‌عنوان یک مانع قانونی یاد کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی و غیردولتی چه تأثیری بر حمایت از زنان کارآفرین داشته؟ آنچه تاکنون در قالب پاسخ به سؤالات بیان شد همگی سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولتی است، عنوان کرد: گفت: علاوه بر این ما در حوزه سیاست‌گذاری، موضوعی با عنوان بودجه‌ریزی جنسیت‌محور داریم که در آن بر اساس یا با تمرکز بر جنسیت، اولویت‌هایی را برای بانوان قرار می‌دهند اما مهم این است که این اولویت‌ها به‌درستی انتخاب شوند.
مدیرعامل شرکت نوآور شتاب‌دهنده منش، خاطرنشان‌کرد: در جاهایی که باید نگاه جنسیتی وجود داشته باشد این نگاه باید بر مبنای توانمندسازی زنان با جامعه هدف برنامه‌ریزی و سیاستگذاری شود. درواقع همین تغییر دیدگاه طی سال‌های اخیر باعث رشد سهم زنان در حوزه کارآفرینی شده است.
سپهری با بیان اینکه مجوززدایی از ارکان توسعه کسب و کار و کارآفرینی در حوزه زنان است، ابراز کرد: این امر نه‌فقط برای خانم‌ها بلکه برای بسیاری از فرایندهای اداری حوزه کسب و کار یکی از ضرورت‌ها محسوب می‌شود.
وی مطرح کرد: گرچه همه بخش‌های حوزه کسب و کار این قابلیت را دارند که در حوزه کسب و کارهای استارتاپی برای زنان به آن‌ها توجه شود، اما بنا به ویژگی‌های خاص روحی آن‌ها، حوزه آی‌تی و رشته‌های مختلف علوم انسانی مرتبط با حوزه سلامت ازجمله بسترهایی است که می‌توان برای بانوان تمرکز بیشتری بر آن‌ها کرد.
وی در پاسخ به اینکه فرهنگ کارآفرینی و نوآوری را چگونه می‌توان در بین زنان تقویت کرد؟ گفت: بازهم تأکید من روی آموزش و پرورش است یعنی بعد از خانواده که نباید با نگاه منفی به نگرش و تفکر خلاق، مانع رشد خلاقیت‌های کودک خود شوند، این مدرسه است که باید به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل رشد خلاقیت و سایر ویژگی‌ها همچون مهارت‌های نرمی که پیشتر درباره آن صحبت کردیم، نقش‌آفرین باشد.
این مدرس کارآفرینی ادامه داد: درواقع ضروری است که سیستم آموزش و پرورش ما تبدیل به یک سیستم مدرن با رویکرد پرورش کارآفرینی شود.
سپهری با اشاره به اینکه البته این بدان معنا نیست که قرار است همه آدم‌های دنیا کارآفرین شوند ابراز کرد: منظور این است که همه افراد در مدارس با ویژگی افراد کارآفرین رشد کنند تا در ادامه بتواند به هر طریق ممکن از این مزیت در فرایند کاری خود در بخش دولتی و خصوصی بهره ببرند.
وی ادامه داد: در راستای توسعه کسب و کارهای استارتاپی و پایداری آن‌ها، یک اصل مهم به نام شبکه‌سازی وجود دارد؛ یعنی تا زمانی که افراد شبکه ارتباط خوب و مناسبی نداشته باشند، در پیدا کردن هم‌گروهی، پیدا کردن مشتری و تأمین‌کننده مالی با مشکل برخورد خواهند کرد.
مدیرعامل شرکت نوآور شتاب‌دهنده منش در پاسخ به اینکه توصیه شما به دختران جوان که به‌دنبال کسب و کارهای جدید و کارآفرینی هستند، چیست؟ گفت: بنده در مشاوره‌هایی که ارائه می‌دهم، همواره به این امر معتقدم که گام نخست موفقیت در کسب و کار توسعه فردی و سپس شبکه‌سازی است.
سپهری خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است اینکه دختران ما برای موفقیت در کسب و کار خود دائماً و لحظه به لحظه باید به‌دنبال توسعه فردی باشند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ نگاهی به آمار منابع انسانی کسب و کارهای نوآور نشان می‌دهد بسیاری از جایگاه‌های شغلی، از کارشناس گرفته تا مدیران میانی و مدیران ارشد، به تصاحب زنان درآمده و سهم آنان به‌عنوان بنیان‌گذاران کسب و کارهای شاخص و نوظهور ایران و همچنین حضور در نهادهای نوآوری نیز تأمل‌برانگیز است و با توجه به تعداد و اهمیت آن‌ها، نقش بسزایی در بالا بردن امید اجتماعی و رشد اقتصادی کشور دارند، این امیدواری وجود دارد که با فراهم کردن زیرساخت‌ها، شرایط مناسب فعالیت بیشتر آن‌ها فراهم آید و مشارکت بیشتر زنان موجب بالندگی اکوسیستم نوآوری کشور شود، بنابراین شایسته است اهرم‌های تشویق‌کننده و ترغیب‌کننده برای این مشارکت به‌کار گرفته شود.
چنانکه از زبان کارشناس عنوان شد، در همین راستا، می‌توان با تکیه بر توان و انگیزه و کارنامه درخشان حضور زنان در فضای اکوسیستم استارتاپی و نوآوری کشور و همکاری و هم‌افزایی بازیگران این حوزه با یکدیگر، به حل چالش‌های پیش روی زنان پرداخت و با همراهی در ایفای نقش‌های متعدد و مسئولیت‌های اجتماعی و شخصی برای زنان و تقویت اثربخشی بر جامعه با سیاست‌گذاری‌های درست، تقویت بسترهای آموزشی متنوع برای آگاهی و توانمندسازی، تدوین ساز و کارهای مسئولیتی متناسب با توانمندی‌ها و نقش‌های توأمان زنان و رشد فرهنگ همراه و روال‌های قانونی پیشران، اثربخشی گسترده‌تر و ثمربخش‌تر از گذشته را شکل داد.

طاهره ترابی مهوش