استان همدان در زمره مهم‌‌ترین استان‌‌‌های معدنی کشور محسوب می‌‌‌شود اما موانعی همچون خام‌فروشی و پای کار نیامدن سرمایه‌گذاران در برخی از کانی‌ها، باعث شده تا این ظرفیت‌‌‌های عظیم به‌ویژه در حوزه صادرات مغفول باقی بمانند. 28 نوع ماده معدنی در استان همدان وجود دارد و این توان بزرگ سبب شده تا همدان به‌‌عنوان یکی از قطب‌‌‌های معادن کشور در غرب به‌حساب آید. درباره ظرفیت‌‌‌های عظیم معدنی این استان تنها ذکر دو نمونه کافی است؛ نخست اینکه ازندریان همدان قطب سیلیس در کشور شناخته شده و وجود چندین واحد فرآوری و دانه‌بندی سیلیس در این شهر به‌عنوان یک نشان در غرب کشور مطرح است. از طرفی همدان دومین استان در ذخیره دولومیت کشور محسوب می‌شود؛ البته در سایر کانی‌ها همچون سنگ‌های ساختمانی و معادن فلزی نیز ذخایر معدنی این استان قابل اعتنا است.
بر این اساس و به‌دلیل اینکه درمجموع همدان حدود دو میلیارد تن از ذخیره 60 میلیارد تنی اکتشاف‌شده کشور را دارد برآن شدیم تا درخصوص چرایی عدم توفیق در صادرات و فرآوری به‌جز در معدود کانی‌ها، با عضو شورای مرکزی نظام مهندسی کشور و نیز رئیس نظام مهندسی معدن استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدبشیر یوسفی با بیان اینکه خوشبختانه شرایط فرآوری در برخی از مواد معدنی طی سال‌های اخیر بهبود یافته گفت: با این وجود همچنان در بخش سنگ‌های ساختمانی با مشکل اساسی در حوزه فراوری مواجهیم و در این بخش استان باوجود داشتن ذخایر مناسب بسیار ضعیف عمل کرده است.
*وسایل و تجیزات سنگ‌بری‌‌ها مستهلک و قدیمی است
وی با ابراز اینکه امروز همه سنگبری‌های ما در بخش سنگ‌های ساختمانی دارای وسایل و تجهیزات مستهلک و قدیمی هستند، گفت: به‌روزرسانی این ادوات ابتدایی‌ترین نیاز ما در این بخش است.
*سنگ‌های ساختمانی به‌صورت خام از استان خارج می‌شوند
وی با اشاره به اینکه متأسفانه در استان همدان یک واحد سنگبری بزرگ وجود ندارد، تشریح کرد: در حال حاضر بیشتر سنگ‌های معدنی و سنگ‌های ساختمانی و تزئینی جهت پردازش و برش به استان‌هایی همچون اصفهان و تهران ارسال شده و سپس با قیمت گران‌تر به استان بازگردانده می‌شوند.
*جا برای استقرار 10 واحد فرآوری دولومیت در استان باز است
عضو شورای مرکزی نظام مهندسی کشور با اشاره به اینکه در مبحث کانی‌هایی همچون دولومیت که شهرستان نهاوند قطب آن است طی سال‌های اخیر شاهد راه‌اندازی نخستین کارخانه فرآوری بودیم و تعدادی کارخانه دیگر نیز در حال دریافت مجوز فعالیت در این زمینه هستند، اذعان کرد: این بدان معنا است که هنوز برای تعداد بیشتر حتی 10 کارخانه دیگر در حوزه فراوری جای کار داریم.
*کمبود آب، سد راه تکمیل زنجیره ارزش آهن در استان
یوسفی با بیان اینکه در خصوص سنگ آهن نیز باید بگویم چند واحد کنسانتره در شهرستان اسدآباد تاکنون راه‌اندازی شده، عنوان کرد: امروز در حوزه کنسانتره و گندله‌سازی تا حدودی موفق عمل کرده‌ایم اما در مبحث آهن اسفنجی چون این محصول آب‌بر است، ایجاد صنایع فرآوری در این بخش با مشکل مواجه خواهد بود.
*دسترسی به طلا، روی و مس نیازمند اکتشاف عمقی
وی با اشاره به اینکه در مبحث ماده معدنی چون مس و طلا با وجود داشتن ظرفیت هنوز برای اکتشاف بسیار ضعیف هستیم زیرا به‌صورت عمقی کار نشده عنوان کرد: امروز متوسط اکتشافات عمقی در کشورهای اروپایی و آمریکایی شاید تا هزار متر هم برسد اما در کشور ما 100 متر و در استان همدان حدود 50 متر است.
وی با ابراز اینکه درواقع امروز نیازمند سرمایه‌گذاری در عرصه اکتشافات عمقی هستیم، تصریح کرد: در بحث کانی‌های فلزی ارزشمند همچون مس، طلا و روی اگر بر اثر اکتشافات عمقی محصول معدنی مورد نظر نیز مورد استحصال قرار گیرد، یقیناً واحدهای فراوری آن در استان راه‌اندازی می‌شود، چنانکه امروز حتی در نبود ماده معدنی مس شاهد استقرار چند واحد فرآوری این ماده معدنی در استان هستیم.
رئیس نظام مهندسی معدن استان همدان با بیان اینکه امروز وضعیت فرآوری محصولاتی همچون آهک و سیمان مناسب است، تشریح کرد: همچنین تاکنون شاهد استقرار چند واحد فروسیلیس در استان بودیم.
یوسفی در پاسخ به این پرسش که به‌نظر شما با وجود چنین ظرفیت‌هایی چرا صادرات فرآورده‌های معدنی نسبت به ذخایر معدنی در استان کمتر است؟ تشریح کرد: گرچه استان همدان به لحاظ دارا بودن مواد معدنی قابل مقایسه با استان‌هایی همچون کرمان و یزد نیست اما از 68 ماده معدنی شناخته‌شده در کشور بالغ بر 30 نوع از آن را دارد؛ بنابراین می‌توان برای صادرات این محصولات به‌ویژه در حوزه‌هایی همچون سنگ‌های ساختمانی با ایجاد واحدهای فراوری نقشه راه درست‌تری ترسیم کرد.
وی با ابراز اینکه امروز استان در حوزه صادرات کنساتره آهن و فروسیلس وضعیت مطلوبی دارد تشریح کرد: در حوزه سیمان نیز تاچندی پیش وضعیت استان مطلوب بود اما امروز گویا تحریم‌ها تاحدودی بازارهای صادراتی این محصول را محدود کرده است.
رئیس نظام مهندسی معدن استان همدان با بیان اینکه در راستای گسترش صادرات محصولات معدنی به‌ویژه سنگ‌های تزئینی و ساختمانی چاره‌ای به‌جز استقرار واحدهای فرآوری در استان نیست تشریح کرد: تاکنون درخصوص لزوم تقویت صنایع فرآوری این محصول معدنی برای جلوگیری از خام‌فروشی به سایر استان‌ها، بسیار صحبت شده اما در این بین تنها راهکار پیش رو ایجاد یک شهرک فراوری است که متأسفانه باوجود وعده‌ها هنوز شاهد تحقق آن نیستیم.
یوسفی در پاسخ به این پرسش که به‌نظر شما چرا این وعده‌ها محقق نشده؟ تصریح کرد: نخستین مسئله به کمرنگ بودن سرمایه‌گذاری در این بخش بازمی‌گردد، یعنی سرمایه‌گذار هنوز از بخش خصوصی برای ورود به این عرصه داوطلب نشده است.
وی با تأکید بر لزوم همکاری بخش دولتی و خصوصی در راستای ایجاد زیرساخت‌های معدنی عنوان کرد: دولت باید از طریق فراهم کردن و تدارک دیدن زمین مناسب در راستای تشویق سرمایه‌گذار برآید اما هنوز این بستر از سوی بخش دولتی باوجود وعده همکاری فراهم نشده است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ تا چندی پیش خام‌فروشی رویه اصلی در مورد معادن استان همدان بوده و سال‌های متمادی منابع ارزی بالقوه هدر رفته اما امروز بخشی از این مواد معدنی به مدد استقرار واحدهای فراوری از خام‌فروشی رهایی یافته و با ارزش افزوده بالایی از استان خارج شده و صادر می‌شود؛ البته همچنان در سایر کانی‌های معدنی به‌ویژه سنگ‌های معدنی، ساختمانی و تزئینی و کانی‌های ارزشمند انتقادی متوجه فعالان این بخش نیست؛ زیرا برای ایجاد ارزش‌ افزوده و توسعه صنایع معدنی، تجهیزات و فناوری به‌‌‌‌‌‌روز مورد نیاز است که به‌‌‌‌‌‌‌دلیل هزینه بالای این تجهیزات، ریسک بالای استخراج و تولید مواد معدنی و زمان‌بر ‌بودن بازدهی در حوزه معادن، رغبتی برای سرمایه‌گذاری در این بخش وجود ندارد.
از سوی دیگر هم افزایش لحظه‌‌‌‌‌‌ای نرخ ارز نیز بر این مشکل دامن زده ‌است. مشکل دیگری که بخش معدن با آن مواجه است بلاتکلیفی بهره‌‌‌‌‌‌برداران معادن درخصوص پرداخت حقوق دولتی است؛ چراکه در ماده ‌14 قانون معادن‌ درصد معین بهای ماده‌ معدنی برای پرداخت حقوق دولتی مشخص نشده و همین امر باعث برخورد سلیقه‌‌‌‌‌‌ای مسئولان و سردرگمی بهره‌‌‌‌‌‌برداران شده ‌است.
این در حالی است که سال‌ها معضلات ساختاری معادن استان همدان از سوی کارشناسان در گفت‌وگو با رسانه ما گوشزد می‌شود اما برای رفع آن‌ها گوش شنوایی وجود ندارد.
از سوی دیگر نیز حل آن‌ها مستلزم زمان، تخصص و هزینه است، ولی برخی از آن‌ها را می‌توان با مدیریت صحیح و قاطع برطرف کرد اما گویی در استان این عزم هنوز به‌ویژه در عرصه سنگ‌های ساختمانی برخلاف وعده و وعیدها وجود ندارد.

طاهره ترابی مهوش