خردادماه سال جاری بود که توکل آبشناس؛ مدیر جهاد کشاورزی شهرستان نهاوند از پیگیری برای ثبت گشنیز این شهرستان در نظام میراث کشاورزی جهانی خبر داد و گفت: سطح زیر کشت سال جاری در این شهرستان به چیزی بالغ بر پنج هزار هکتار می‌رسد، در عین حال به طور میانگین از هر هکتار سطح زیر کشت گشنیز شهرستان متوسط 2.5 تن محصول قابل برداشت است. این محصولات علاوه بر تأمین نیاز کشور، به کشورهای مختلفی چون پاکستان و هندوستان نیز صادر می‌شود و در حال حاضر 95 درصد تولید استان همدان و 40 درصد تولید گشنیز کشور به شهرستان نهاوند اختصاص دارد اما نکته این است که همواره در گفت‌وگو با کشاورزان، نبود بازار منسجم و رقابتی مشکلی است که همچون سایر محصولات کشاورزی دامن‌گیر این محصول شده است.
به دیگر سخن طی سال‌های اخیر نوسان شدید قیمت‌ها، نبود شفافیت و گردش اطلاعات در بازارهای محلی، حضور بسیار گسترده دلالان و واسطه‌ها در بخش‌های مختلف توزیع و فروش این محصول ازجمله مشکلاتی است که گریبان گشنیزکاران نهاوندی را گرفته و همین امر را می‌توان به‌عنوان یک تهدید جدی قلمداد کرد.
در واقع امروزه وجود انکارناپذیر پدیده سلف‌خری، نبود یک بازار رقابتی کارآمد و فراگیر برای داد و ستد و کارایی نداشتن شبکه توزیع ازجمله مشکلاتی است که حتی محصولات ویژند هر استان را نیز با چالش روبه‌رو کرده است.
بنابراین در چنین شرایطی ظرفیت بسیار قوی با عنوان بازار بورس فراهم است که از این بستر می‌توان به‌عنوان یک راهکار اساسی در مسیر توسعه و رونق فروش کارآمد این محصول یاد کرد زیرا چنانکه پیش‌تر عنوان شد، بازار محصولات کشاورزی همواره با محدودیت‌ها و دشواری‌های ساختاری زیادی روبه‌رو بوده و بخش عمده‌ای از این مشکلات مربوط به توسعه‌نیافتگی اقتصاد کشاورزی کشور و ساختار سنتی و ناکارامدی بازار محصولات کشاورزی است که باوجود تلاش‌های بسیار انجام‌شده طی چند دهه و صرف میلیاردها ریال توسط دولت در جهت اصلاح این ساختار، همواره شاهد عدم بازدهی مناسب و حصول نتایج مورد انتظار در این بخش بوده‌ایم.
این در حالی است که بورس محصولات کشاورزی ایران به‌عنوان یک بازار جدید با ایجاد بازاری فراگیر، یکپارچه، متشکل و سازمان‌‌یافته درصدد رفع مشکلات موجود برآمده و سبب سهولت در امر داد و ستد کالاها شده که با استفاده از روش‌های گوناگون سبب پایداری و توسعه بخش کشاورزی در محصولات مختلف در سال‌های آتی خواهد شد چراکه نارسایی‌های بازار سنتی و ناکارآمدی آن که خود پیامدهایی به اشکال مختلف همچون افزایش ریسک قیمت یا همان نوسان شدید قیمت‌ها و غیره را به‌دنبال دارد که گشنیز نهاوند نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بر این اساس چون از زبان مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان همدان زمزمه‌هایی مبنی بر پیگیری ورود گشنیز از طریق همکاری و مشارکت بخش خصوصی مطرح است، برآن شدیم تا در این باره با مدیرعامل شرکت «کشت و صنعت کارن حسن‌خانی» به‌عنوان پیشگام بخش خصوصی در راستای ورود گشنیز نهاوند به بورس، گفت‌و‌گوی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مهدی حسن‌خانی با اشاره به سبقه خود در عرصه کشت و صادرات گشنیز، گفت: حدود 20 سال است در حوزه کشت گیاهان دارویی فعالیت داشته و از حدود چهار تا پنج سال گذشته نیز علاوه بر کشت این محصولات در زمینه صادرات به کشورهای همسایه نیز کار می‌کنیم.
وی با اشاره به سطح زیر کشت گشنیز تحت مدیریت این شرکت که در حال حاضر حدود 400 هکتار است، عنوان کرد: به طور مستقیم در سال حدود هزار تن گیاهان دارویی تولید می‌کنیم.
وی خاطرنشان کرد: البته ما علاوه بر کشت مستقیم، کشت قراردادی را نیز با کشاورزان طرف قرارداد انجام می‌دهیم، در عین حال از سوی وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان مجری کشت قراردادی گیاهان دارویی در سطح کشور فعالیت کرده و برای توسعه این کشت از اعتبارات دولتی نیز بهره‌مند شده‌ایم.
مدیرعامل شرکت کشت و صنعت کارن حسن‌خانی در پاسخ به این پرسش که وضعیت کشت گیاهان دارویی در استان همدان چگونه است؟ گفت: در استان همدان حدود 15 نوع گیاه دارویی کشت می‌شود که یکی از مهم‌ترین آن‌ها گشنیز است.
حسن‌خانی با اشاره به چرایی لزوم ورود گشنیز به بازار بورس تشریح کرد: ورود گشنیز به بورس می‌تواند انگیزه کشاورزان را برای ادامه کشت در سال‌های آینده افزایش دهد چراکه امروز یکی از مشکلات اساسی، نبود قیمت‌گذاری شفاف و مشخص است که باعث می‌شود خرید و فروش به‌صورت نامنظم و با قیمت‌های متفاوت انجام شود.
وی با مقایسه کیفیت گشنیز ایران با استانداردهای جهانی تصریح کرد: محصول کشور ما از نظر کیفیت و مواد مؤثره در سطح بسیار بالایی قرار دارد؛ بنابراین اگر بتوانیم آن را به‌خوبی در بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم، می‌توانیم از این مزیت برای افزایش سودآوری بهره ببریم.
مدیرعامل شرکت کشت و صنعت کارن حسن‌خانی افزود: درواقع ورود گشنیز به بورس می‌تواند در این مسیر بسیار مؤثر باشد و کشاورزان را به تولید بیشتر و باکیفیت‌تر ترغیب کند.
حسن‌خانی در پاسخ به اینکه میزان تولید گشنیز در استان همدان چقدر است؟ عنوان کرد: میزان تولید سالیانه گشنیز در استان همدان بین هشت تا 12 هزار تن متغیر است که بسته به شرایط آب و هوایی و میزان بارندگی سالانه تغییر می‌کند.
وی با اشاره به شرایط بسته‌بندی و صادرات این محصول در بازارهای جهانی، بیان کرد: متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم بسته‌بندی‌های استاندارد و در سطح بین‌المللی ایجاد کنیم؛ بنابراین بیشتر صادرات ما به‌صورت فله‌ای انجام می‌شود که این موضوع کاهش ارزش افزوده محصول را در پی خواهد داشت.
این صادرکننده گشنیز ادامه داد: هرچند برخی کارخانه‌ها در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کرده‌اند؛ اما هنوز به استاندارد مطلوب نرسیده‌ایم.
حسن‌خانی در واکنش به اینکه بازارهای هدف صادراتی شما کدام کشورها هستند؟ اظهار کرد: حدود 80 تا 90 درصد گشنیز تولیدی ما صادر می‌شود و کشورهای حوزه خلیج فارس، هند، پاکستان، اروپا و دبی ازجمله مقاصد صادراتی این محصول هستند.
وی با ابراز خرسندی از اینکه سال جاری موفق شده‌اند بخشی از محصول را با یک ویژند مشخص (کارن حسن‌خانی) به دبی صادر کنند عنوان کرد: مسئله این است که باوجود ظرفیت تولیدی با کیفیت، هنوز ویژند ملی قوی‌ای در این زمینه نداریم، البته امیدواریم در آینده بتوانیم جایگاه بهتری برای ویژندهای ایرانی در بازارهای جهانی ایجاد کنیم.
وی در پاسخ به این پرسش که ورود گشنیز به بورس چه تأثیری در بهبود شرایط فروش و قیمت‌گذاری خواهد داشت؟ گفت: امروز یکی از مشکلات اساسی گشنیز نهاوند ورود تجار خارجی و خرید مستقیم محصول از کشاورزان با قیمت‌های پایین است، در حالی که اگر در بورس عرضه شود، می‌توان قیمت مناسبی برای کشاورزان تعیین و از سوءاستفاده واسطه‌ها جلوگیری کرد.
این صادرکننده گشنیز افزود: همچنین، این کار باعث شفافیت در معاملات، کاهش تقلب و افزایش امنیت مالی کشاورزان شده و در عین حال امکان دریافت وجوه حاصل از فروش به‌صورت ارزی را فراهم می‌کند که مزیت بزرگی برای کشاورزان این محصول خواهد بود.
حسن‌خانی، در واکنش به این پرسش که حمایت اداره کل جهاد کشاورزی استان از این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: خوشبختانه جهاد کشاورزی در سال‌های گذشته از ورود گشنیز به بورس حمایت کرده به طوری که دکتر زینعلی، از سال‌ها قبل یکی از مشاوران و مجریان این حوزه، پیش‌تر پیشنهاد داده بودند که این محصول وارد بورس شود.
وی ادامه داد: شرکت ما که ازجمله شرکت‌های برتر به‌شمار می‌رود نیز پیشنهاد داده‌ که می‌توانند از ظرفیت انبارها برای این منظور استفاده کنند.
وی تشریح کرد: ورود گشنیز به بورس می‌تواند تحول بزرگی در بازار این محصول ایجاد کند و به نفع کشاورزان باشد بنابراین امیدوارم که این موضوع به‌زودی عملی شود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ یکی از مشکلات گیاهان دارویی کشور به‌ویژه گشنیز نهاوند این است که تولیدکننده نمی‌تواند مستقیماً محصولات خود را عرضه کند و خریدار نیز در پیدا کردن محصول با کیفیت مورد نظر، دچار سرگردانی می‌شود، همچنین ممکن است به‌دلیل حضور واسطه‌ها در زنجیره تولید تا مصرف، قیمت محصولات چندبرابر قیمت واقعی آن باشد.
این در حالی است که به کمک راه‌اندازی تابلو و ورود گیاهان دارویی به بورس کالا، کلیه کشاورزان، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند به راحتی یکدیگر را پیدا کرده و بدون حضور واسطه محصول موردنظر خود را به قیمتی شفاف و رقابتی معامله کنند. ضمن اینکه علاقه‌مندان به تولید گیاهان دارویی می‌توانند از این طریق از آموزش‌های لازم و مشاوره متخصصان برتر و تولیدکنندگان این حوزه بهره ببرند.
اقدامی که در حوزه زعفران از چند سال قبل شروع شده و امروز شاهد مطرح شدن این محصول در دنیا، رشد صادرات و ارزآوری و این صنعت هستیم، برای سایر اقلام گیاهان دارویی نیز همچون گشنیز که از نظر کمی و کیفی با زعفران هم‌رتبه هستند باید انجام و با برنامه‌ریزی مناسب و بومی‌سازی گیاهان دارویی هر شهرستان شرایط ورود بدون واسطه در بازار داخل، صادرات و عرضه آن در بورس نیز انجام شود.
چراکه در طرح ورود گیاهان دارویی به بورس مقرر شده که از ظرفیت انبارهای استاندارد مورد پذیرش در بورس کالا برای ارزیابی محصول و نگهداری و توزیع آن در شرایط استاندارد استفاده شود که مجموعه این شرایط می‌تواند با تسهیل فرآیندهای معاملاتی به کل زنجیره گیاهان دارویی از تولید تا مصرف رونق دهد.
از طرفی یکی دیگر از ویژگی‌های مهم اجرایی شدن این امر، امکان ارتقای کیفیت محصولات است، چراکه طبق برنامه‌ریزی ‌های انجام‌شده گیاهان دارویی حتماً باید در انبارهای استاندارد مورد تأیید بورس، ارزیابی و نگهداری و آزمایش‌های کنترل کیفی مرجع انجام شود و با تأیید استانداردهای لازم توسط وزارت بهداشت در بازارهای جهانی و داخلی همچون کارخانجات دارویی، غذایی و بهداشتی عرضه شوند، این امر در ارتقای کیفیت محصولات تولیدی نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
جالب‌تر اینکه به کمک این طرح می‌توانیم با ارزیابی صحیح عرضه و تقاضا رویکرد کشاورزی قراردادی را در کشور نهادینه کنیم تا خود کشاورز به‌صورت مستقیم به صنایع تبدیلی متصل و قیمت بدون حضور واسطه و در فضای عرضه و تقاضا تعیین شود.

طاهره ترابی مهوش