امروزه در شهرهای بزرگ، مجموعه‌ مدیریت شهری در تعاملی مثبت با متخصصان نورپردازی، نگرشی اجتماعی به نورپردازی شهری را دنبال کرده و با استفاده از آن، درصدد ایجاد ارتباط میان شهروندان و محیط شهری است.
استفاده صحیح از نورپردازی شهری نیازمند شناخت ویژگی‌های نور و ارتباط آن با محیط و آشنایی با تأثیر آن بر رفتارهای انسانی است که در صورت فراهم آمدن چنین شرایطی می‌توان شاهد پدید آمدن فضایی جذاب، مولد و خلاق در سطح شهر بود.
درواقع نور یکی از عناصری است که تأثیر زیادی در نورپردازی شهری و زیباسازی شهر دارد، خیلی مهم است که نورپردازی شهری بتواند با استفاده از انواع چراغ‌های رنگی و ترکیب‌بندی درست باعث جلب توجه شود. با استفاده از نورپردازی شهری می‌توان فضای زیبایی برای شهروندان فراهم کرد.
نخستین هدفی که برای نورپردازی شهری در نظر گرفته می‌شود، احساس امنیت و آرامش است چراکه شب‌های تاریک نیازمند نور کافی در سطح شهر است، به همین دلیل نورپردازی شهری و روشنایی برای امنیت ضروری تلقی می‌شود. تا چند سال پیش با تاریک شدن شب، هیچ رفت و آمدی به داخل شهر نمی‌شد اما امروزه در ساعات مختلف از شبانه‌روز، خیابان‌ها افرادی زیادی در خود می‌بینند. چون شهر پر رفت و آمد می‌شود نیاز است که نور کافی در نظر گرفته شود.
از طرفی نورپردازی شهری تأثیر بسیاری در زیبایی بصری شهر دارد، در جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف فضای بسیار زیبا و شگفت‌انگیزی توسط المان‌ها و تجهیزات نوری دیگر ایجاد می‌شود که یکی از این مناسبت‌های مهم ملی، عید نوروز است که در همدان پذیرای گرداشگران هستیم.
از طرفی المان‌ها و سازه‌های نورپردازی که امروزه در شهرها برای زیباسازی شهر دیده می‌شود، نشان‌دهنده فرهنگ و سبک زندگی افراد آن اقلیم است و معمولاً با هدف بیان یک مفهوم و یا یک موقعیت تاریخی یا مناسبتی ساخته می‌شوند. المان‌ها برای بهتر دیده شدن نیازمند نور هستند؛ بنابراین قرار دادن ادوات نورپردازی همچون ریسه‌های نوری برای بهتر دیده شدن کمک می‌کند. این ادوات به‌دلیل استفاده در فضای باز و قرار گرفتن زیر نور خورشید، باران و برف جلوه ویژه‌ای به شهر می‌دهند.
به دیگر سخن المان‌های نورپردازی شهری از عناصری هستند که با بهره‌گیری از هنر و زیبایی‌ها باعث زیباسازی و آراستن فضاها و مناظر شهری می‌شوند، در این بین المان‌هایی که در سطح خرد منظر شهری و در نقاط مختلف شهر به‌کار گرفته و مستقر می‌شوند، از اهمیت به‌سزایی برخوردار هستند، چراکه دارای عملکردها و کارکردهای مختلفی‌ بوده که در فضاها و مکان‌های مختلف شهری نصب می‌شوند.
بر این اساس با بهره‌گیری اصولی و صحیح و رعایت کلیه استاندارد‌ها در حوزه طراحی، اجرا و نگهداری المان‌های شهری می‌توان مناظری زیباتر و مطلوب‌تر ایجاد کرد.
بر این اساس با توجه به در پیش بودن ماه مبارک رمضان و سال نو، برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری شهرسازی و استادیار دانشگاه آزاد تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر مهرنوش حسن‌زاده در واکنش به اینکه با توجه به نزدیک شدن به سال نو، نورپردازی شهری چه تأثیر قابل توجهی می‌تواند بر روحیه شهروندان داشته باشد؟ گفت: نورپردازی مناسب نه‌تنها زیبایی شهر را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند حس امنیت را در فضاهای شهری تقویت کند.
وی با تأکید بر اینکه در زندگی شهری امروز، بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها به نیمه تاریک روز، یعنی از غروب به بعد، اختصاص دارد تشریح کرد: بنابراین، برنامه‌ریزی برای زندگی شبانه شهرها و ایجاد سرزندگی در آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل در این زمینه، حضورپذیری شهروندان است که می‌تواند با نورپردازی مناسب تشویق شود، عنوان کرد: آنچه مسلم است اینکه این امر تأثیر مستقیمی در ایجاد هویت شهری در بین شهروندان یک شهر و القای این هویت به مخاطبان دارد.
این استادیار شهرسازی با تأکید بر اینکه نورپردازی خوب می‌تواند به ایجاد سرزندگی، هویت شهری و بهبود کاربری فضاهای عمومی کمک کند، خاطرنشان‌کرد: در مناسبت‌هایی مانند نوروز، اعیاد و سایر رویدادهای فرهنگی، نورپردازی می‌تواند به احیای سنت‌ها و ویژگی‌های فرهنگی کمک کرده و خاطرات جمعی را در ذهن شهروندان زنده کند.
حسن‌زاده با ابراز اینکه این امر به ایجاد حیات واقعی در شهر و تقویت هویت ملی و محلی کمک می‌کند، عنوان‌کرد: علاوه بر نگاه زیبایی‌شناسانه نورپردازی مناسب می‌تواند حس امنیت در فضاهای شهری را افزایش دهد.
وی با بیان اینکه فضاهایی که قبلاً به‌دلیل تاریکی و نبود نورپردازی مناسب، ناامن تلقی می‌شدند، با نورپردازی صحیح می‌توانند به مکان‌هایی امن و زنده تبدیل شوند، این موضوع نه‌تنها بر روحیه شهروندان تأثیر مثبت می‌گذارد، بلکه تعاملات اجتماعی را نیز بهبود می‌بخشد اذعان کرد: یکی از چالش‌های مهم در این راستا، ایجاد تعادل بین زیبایی‌شناسی و مسائل زیست‌محیطی است.
این شهرساز با اشاره به اینکه آلودگی نوری که می‌تواند به‌صورت نقطه‌ای، پهنه‌ای یا حتی گنبدی‌شکل در شهرها ایجاد شود، یکی از مشکلاتی است که باید در نورپردازی شهری به آن توجه کرد، افزود: با این حال در دنیای امروز، فناوری‌های جدید نورپردازی، مانند LED و سیستم‌های خورشیدی، می‌توانند به کاهش آلودگی نوری و مصرف انرژی کمک کنند، درست مثل آنچه که در کشورهای پیشرفته شاهد آن هستیم به نحوی که تا حد زیادی این مسئله کنترل شده است.
حسن‌زاده با اشاره به نمونه‌های موفق نورپردازی شهری در ایران مانند شیراز و اصفهان، اظهار کرد: به‌عنوان مثال، نورپردازی میدان نقش جهان در اصفهان با استفاده از نور سفید گرم، هویت تاریخی بناها را حفظ و فضایی دلنشین ایجاد کرده است. این نوع نورپردازی نه‌تنها زیبایی‌شناسی را بهبود بخشیده، بلکه آلودگی نوری را نیز به حداقل رسانده‌اند.
وی با اشاره به ارتباط مستقیم نورپردازی و هویت محلی در محیط‌های شهری امروز، عنوان کرد: نورپردازی شهری می‌تواند به احیای هویت محلی و فرهنگی در شهرها کمک کند؛ البته مشارکت مردمی در این زمینه بسیار مهم است، چراکه شهروندان بهتر از هر کس دیگری نیازها و انتظارات محله خود را می‌دانند.
این استادیار شهرسازی دانشگاه آزاد تهران ادامه داد: برای مثال میادین شهری یکی از مؤثرترین فضاها در ذهن شهروندان است، به حدی که ساکنان معمولاً قسمت ‌های مختلف شهر خود را از میدان‌‌ها می‌‌شناسند و درنظر می‌‌گیرند؛ بنابراین نورپردازی بر مبنای هویت محلی این میادین می‌تواند در ارتقای هویت یک محله بسیار مؤثر واقع شود.
دکتر حسن‌زاده مطرح کرد: نورپردازی در محلات باید به گونه‌ای باشد که آرامش و آسایش ساکنان را تأمین کرده و از اغراق و تصنعی بودن در استفاده از نور و رنگ‌های نامناسب پرهیز شود.
وی در واکنش به این مسئله که اخیراً در برخی شهرها مانند همدان، نورپردازی ساختمان‌های مسکونی رایج شده، این امر با استانداردهای شهرسازی به‌ویژه مباحث مرتبط با مصرف بهینه انرژی منطبق است؟ عنوان کرد: این کار می‌تواند باعث ایجاد مزاحمت برای ساکنان و افزایش مصرف انرژی شود.
این استاد دانشگاه، ادامه داد: نورپردازی در محیط‌های مسکونی باید به گونه‌ای باشد که آرامش و آسایش ایجاد کرده و از استفاده بی‌رویه از نور و رنگ‌های نامناسب پرهیز شود.
حسن‌زاده تصریح کرد: مسلماً فناوری‌های نوین در حوزه نورپردازی، مانند LED و سیستم‌های خورشیدی، و نیز هوش مصنوعی می‌توانند آینده نورپردازی شهری را متحول کنند.
وی با بیان اینکه این فناوری‌ها نه‌تنها مصرف انرژی را کاهش می‌دهند، بلکه امکان نورپردازی هدفمند و کم‌مصرف را فراهم می‌کنند تشریح کرد: کارایی و صرفه‌جویی در نورپردازی شهری به معنای بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش هزینه‌ها در هنگام تأمین روشنایی فضاهای عمومی است، در دنیای امروز نه‌تنها برای صرفه‌جویی در منابع و انرژی، باید از لامپ‌های کم‌مصرف مانند لامپ LED استفاده کرد؛ بلکه صفحات خورشیدی و به‌کار بردن سیستم هوشمند نورپردازی و حسگرها، می‌تواند به این امر، کمک شایانی کند.
وی با اشاره به اینکه نورپردازی مناسب در مناسبت‌های خاص مانند نوروز می‌تواند به احیای سنت‌ها و ایجاد خاطرات جمعی در شهروندان کمک کند گفت: رنگ نور نقش بسیار مهمی در نورپردازی دارد، این رنگ‌ها در وهله نخست باید متناسب با محیط باشند و بعد باید بتوانند احساس آرامش و راحتی در شهروندان ایجاد کنند؛ به‌عنوان‌مثال رنگ‌های زرد و نارنجی ایجاد آرامش و رنگ سفید و آبی حس تازگی را به افراد القا می‌کند.
این استادیار دانشگاه تهران تشریح کرد: رنگ‌ها در نورپردازی زمینه متنوعی از فضاها را در ساعات مختلف پدید آورده و در هر ساعت، سایه روشن‌های جدیدی به‌وجود می‌آورند و فضا را متنوع و سرزنده می‌کنند، ضمن اینکه با استفاده از رنگ می‌توان به فضا یکپارچگی و وحدت بخشید یا آن را متمایز و قابل شناسایی کرد.
حسن‌زاده با بیان اینکه رنگِ نور می‌تواند بر احساسات و ادراک افراد تأثیر بگذارد تشریح کرد: بنابراین به هنگام انتخاب رنگ جهت اجرای نورپردازی شهری باید به حسی که قرار است فضا را به شهروندان القا کند، توجه داشته باشیم.
وی ادامه داد: رنگ‌ها معانی نمادین دارند و حتی در تصورات ذهنی ما نیز هر بنا با رنگ‌های خاصی تداعی می‌شود؛ بنابراین اگر در شهر به‌دنبال نورپردازی فضای سبز هستیم نباید زیر درختان را با نور سبز احاطه کنیم چراکه این رنگ القاکننده ترس است، برای نشان دادن رنگ واقعی درخت در شب‌هنگام می‌بایست از نور سفید گرم استفاده کرد که تداعی‌کننده سرزندگی است و یا اینکه در محیط‌ها و بافت‌‌های قدیمی نباید از رنگ‌های تند استفاده کرد بلکه باید از رنگ‌های ملایمی برای ارائه رنگ واقعی از بافت بهره برد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: رنگ یکی از عناصر مؤثر در دنیا برای هویت‌بخشی و خاطره‌دهی به شهر است. رنگ در نورپردازی شهری را می‌توان به نحوی انجام داد که محله‌های قدیمی با حفظ روح قدیمی خود زیبا به‌نظر برسند. میراث فرهنگی شهرها در مهجوریت شدید بصری قرار دارند و دورافتاده هستند در حالی که با فضاسازی رنگی می‌توان روح زندگی را به آن‌ها بازگرداند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ نورپردازی فراتر از تأمین روشنایی، هنری است که با استفاده از نور، به فضاها هویت بخشیده و با افزایش زیبایی محیط مستقیماً بر روح و روان افراد تأثیر می‌گذارد.
به دیگر سخن معمولاً نورپردازی شهری از ابزارها و روش‌های جلب توجه مشتریان در ساعات تاریکی هوا در محیط‌های شهری است. با استفاده از نورپردازی شهری بسیاری از فضاهای معماری و شهری با کارکردهای مختلف در شب فعال هستند؛ بنابراین در هر یک از انواع فضاهای شهری متناسب با نوع فعالیت آن می‌توان از نورپردازی به شیوه‌ای سودمند بهره گرفت، زیرا از یک‌سو یکی از پدیده‌های بسیار مهم در جلب نظر مشتریان و از سوی دیگر شیوه‌ای کارآمد برای زیباسازی‌ها به شکل مطلوب است.
نور نماد پویایی و جریان زندگی است؛ بنابراین در فعالیت شبانه شهر‌های امروزی به‌عنوان مکانی شبانه‌روزی نقش مهمی ایفا می‌کند، پس به نور نباید تنها به‌عنوان ابزاری برای روشن کردن فضا نگاه کرد بلکه خود نور می‌تواند فضا را مدیریت و ساماندهی کند.
مهم‌ترین شاخصه مدیریت شهری موفق، توانایی پاسخگویی به نیازهای شهروندان است، نورپردازی شهری به روش صحیح می‌تواند نیاز شهروندان به فعالیتی امن و دلپذیر در ساعات شب را مرتفع کند و تأثیر خوشایندی بر روان شهروندان بگذارد.

طاهره ترابی مهوش