چندی پیش بود که قاسم پیشه‌ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی گفت: کشاورزان به هیچ عنوان کود کشاورزی در اختیار ندارند و به‌شدت نسبت به این موضوع گلایه‌مند هستند.
وی افزود: درحال حاضر زمان پنجه‌زنی کشت گندم است که اگر کود به‌موقع تأمین نشود، 30 تا 35 درصد کاهش تولید محصول را خواهیم داشت.
پیشه‌ور در پی تداوم این روند نسبت به واردات گندم هشدار داد و افزود: هم‌اکنون بحث تأمین کود مورد نیاز کشاورزان جدی است؛ به‌طوری که کود در اختیار کشاورزان نمی‌گذارند و استمرار این روند به زیان تولید و خودکفایی تمام می‌شود‌.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی ادامه داد: دولت‌مردان در شرایط کنونی باید کود مورد نیاز را در اختیار کشاورزان بگذارند، چنانچه با تأخیر کود توزیع شود، دیگر اثری در تولید نخواهد داشت؛ در استان‌های مختلف زمان پنجه‌زنی متفاوت است که تا 15 اسفندماه باید کود مورد نیاز به هر طریقی در اختیار کشاورزان قرار بگیرد.
وی با اشاره به اختلاف چشمگیر قیمت کود دولتی با بازار آزاد، افزود: درحال حاضر قیمت هر کیسه کود سهمیه‌ای 50 کیلویی 395 هزار تومان بوده که در بازار آزاد یک میلیون تومان است؛ چنانچه کود به‌موقع تأمین نشود، کاهش تولید خواهیم داشت.
پیشه‌ور گفت: بنا بر اعلام سازمان هواشناسی شرایط بارش تا پایان سال مناسب است که مشروط بر تأمین به‌موقع کود، وضعیت تولید مطلوب خواهد بود؛ این درحالی است که براساس آنچه معاونت زراعت اعلام کرده، 150 تا 250 کیلو کود پایه در هکتار مورد نیاز است که اگر کود به‌موقع تأمین نشود، خاک ما روزبه‌روز فقیرتر می‌شود.
طبق اعلام FAO در خاک‌های حاصلخیز با درصد متوسط، کوددهی به‌موقع می‌تواند تا 50 درصد در بهره‌وری محصولات کشاورزی مؤثر واقع شود که به‌دلیل فقر حاصلخیزی خاک، ممکن است این تأثیر به درصد پایین‌تری نیز برسد.
تأسف‌بارتر اینکه گویا هنوز هم کود مورد نیاز کشاورزان در اختیارشان قرار نگرفته و جهاد کشاورزی از سوی عباس صوفی، نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی مورد انتقاد قرار گرفته است؛ بر این اساس از آنجا که یکی از اصلی‌ترین پایه‌های اقتصادی استان همدان کشاورزی است، بر آن شدیم تا درخصوص اهمیت کودهی به‌موقع و نیز پیامدهای توزیع و به‌کارگیری دیرهنگام این نهاده‌ها، گفت‌وگویی را با دکتر محمد خانجانی، گیاه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به نقش کودهای شیمیایی و تأثیر آن بر حوزه کشاورزی، عنوان کرد: متأسفانه با وجود اهمیت و تأثیر کودها در حوزه کشاورزی، اما این نهاده به‌موقع در دسترس کشاورزان قرار نمی‌گیرد.
محمد خانجانی با تأکید بر اینکه این موضوع در حوزه کشاورزی بسیار آسیب زا است، تصریح کرد: به معنای واقعی امروز کود به‌درستی در دسترس کشاورزان در قالب سهمیه، قرار نمی‌گیرد.
وی ادامه داد: از طرفی قیمت این نهاده به‌صورت غیر معقول در بازار آزاد بالا رفته است.
خانجانی با تأکید بر اینکه توزیع به‌موقع کودهای شیمیایی با توجه به اینکه با تناوب بارندگی مناسبی طی خشک‌سالی‌های اخیر در فصل بارش برخوردار نیستیم از اهمیت زیادی برخورداراست، عنوان کرد: این کود‌ها باید درحال حاضر در دسترس تولیدکننده بخش کشاورزی یا همان زارع قرار می‌گرفت که به محض اطلاع از شروع بارندگی‌ها از چند روز قبل نسبت به کودپاشی اقدام می‌کرد.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه در شرایط کنونی توزیع کود به‌صورت سهمیه‌ای بوده و در بازار آزاد نیز با قیمت مناسب در اختیار کشاورزان قرار نمی‌گیرد، تشریح کرد: نکته این است که کود نقش مهمی در تأمین نیازهای رشدی گیاه ایفا می‌کند؛ بنابراین موضوع توزیع کود مستلزم مدیریت و برنامه‌ریزی مؤثر است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با انتقاد از اینکه هنوز کود اوره مورد نیاز کشاورزان در استانی همچون همدان که عمده اراضی آن را دیم‌زارها تشکیل می‌دهند در اختیارشان قرار نگرفته، خاطرنشان کرد: کود اوره یکی از پُرکاربردترین کودها در کشاورزی است؛ این کود به‌دلیل داشتن نیتروژن، نقش مهمی در رشد و توسعه گیاهان دارد.
وی ادامه داد: این کود به‌دلیل تأثیرات سریع در تغذیه گیاهان، مورد توجه بسیاری از کشاورزان قرار گرفته است، بااین‌حال استفاده از آن نیازمند شناخت دقیق مزایا، معایب و شرایط مناسب برای مصرف است تا از مشکلات ناشی از مصرف نادرست جلوگیری شود؛ اما مسئله این است که به‌دلیل فرآیند توزیعی غلط، همچنان کود اوره در اختیار کشاورزان قرار نگرفته و همین موضوع باعث مشکلات زیادی در زمین‌های تحت کشت هرساله می‌شود. چراکه در استانی همچون همدان در اراضی هرساله کشت صورت می‌گیرد و این مهم منجر به کاهش عناصر معدنی و آلی در خاک می‌شود؛ بنابراین لازم است تأمین عناصر غذایی خاک که بخشی از آن توسط کودهای شیمیایی صورت می‌گیرد، هرساله و به‌صورت مداوم انجام شود.
این استاد دانشگاه افزود: یکی از مهم‌ترین شرایط برای مصرف این کود، رطوبت کافی خاک است که در دیم‌زارها توسط بارش تأمین می‌شود؛ به‌طوری که کود اوره در تماس با رطوبت خاک به آمونیاک تبدیل می‌شود و نیتروژن را در دسترس گیاهان قرار می‌دهد.
خانجانی با تأکید بر اینکه استفاده بی‌موقع از کودهای شیمیایی اثر نامطلوبی روی محصول تولیدشده ایجاد می‌کند، خاطرنشان کرد: یعنی اگر کود به‌موقع در اختیار گیاه نباشد یا اگر بی‌موقع داده شود، باعث انتقال مواد شیمیایی از طریق محصول به مصرف‌کننده می‌شود و مشکلاتی در سلامت مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کند؛ درخصوص میزان کود مورد نیاز در هر هکتار باید بگویم تابع تجزیه خاک زمین است. یعنی باید آنالیز خاک انجام گیرد تا مشخص شود که به چه مقدار کود نیاز دارد، اما این کار معمولاً از سوی بسیاری از کشاورزان انجام نمی‌شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه یقیناً به‌کارگیری کود در اراضی کشاورزی و میزان آن باید بر مبنای اصول علمی و منطقی باشد، تشریح کرد: درواقع‌ همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، تجزیه خاک باید انجام شود و بر مبنای نتایج آن، برنامه‌ریزی کوددهی انجام گیرد تا هم نیاز غذایی گیاه برآورده شود و هم مشکلات جانبی کاهش یابد؛ چراکه امروز یکی از مسائل زیست‌محیطی، بحث بهره‌مندی از کودهای شیمایی به‌صورت غیر اصولی است که مواد شیمیایی حتی به آب‌های زیرزمینی و چاه‌های مردم نیز نفوذ کرده و باعث آلودگی آن‌ها می‌شوند.
وی با بیان اینکه متأسفانه امروز میزان استفاده از کود در هر هکتار از اراضی کشاورزی توسط کشاورزان برحسب تجربه است، خاطرنشان کرد: البته این انتقاد به جهاد کشاورزی نیز وارد است؛ زیرا جهاد کشاورزی نیز در توزیع کودها نیاز خاک را مد نظر قرار نمی‌دهد.
این استاد دانشگاه افزود: یعنی برحسب مساحت اراضی در اختیار کشاورزان برای آن‌ها سهمیه‌ای درنظر می‌گیرد؛ این درحالی است که این روند و رویکرد به‌هیچ‌وجه اصولی نیست.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه ما در قرن بیست‌ویکم زندگی می‌کنیم و در دنیایی که روند رشد علم از هر روندی سریع‌تر است، خاطرنشان کرد: بنابراین اصلاً جایز نیست که بگوییم اگر شما 10 هکتار زمین دارید، پنج کیسه کود ببرید و شما که یک هکتار دارید، نیم‌کیسه کود باید دریافت کنید! بازهم تأکید می‌کنم وقتی این نهاده‌ها به‌وفور و برحسب نیاز و تقاضای بازار در دسترس نیستند یا کشاورز آن‌ها را به‌موقع در اختیار ندارد، مصرف نابه‌جا میزان بهره‌وری را کاهش داده و درعین‌حال باقی‌مانده سموم روی گیاه منجر به ایجاد بیماری در مصرف‌کنندگان می‌شود.
وی ادامه داد: در فرایند توزیع سهمیه کود کشاورزان مشکل به همین‌جا ختم نمی‌شود، بلکه در پی بی‌قاعده بودن روند، بخش اعظمی از این کودهای توزیع‌شده سر از بازار آزاد در‌می‌آورند و یا در پی توزیع بی‌موقع، انبار شده و بعدها با بروز کمبود در بازار، به قیمت دلار آزاد فروخته می‌شوند.
این گیاه‌شناس با بیان اینکه امروز بخش تولید ما در حوزه کشاورزی گرفتار این‌گونه مسائل است، عنوان کرد: درنظر بگیرید که اغلب کودهای ازته برای اثرگذاری نیازمند حل شدن در آب هستند، به‌طوری که اگر در پی کوددهی آبیاری و یا بارندگی صورت نگیرد، کود پاشیده‌شده در مزرعه از بین می‌رود و کارآیی لازم را نخواهد داشت. حال در استانی همچون همدان که عمده اراضی آن به‌صورت کشت دیمی است و آب مورد نیاز از طریق بارش‌ها تأمین می‌شود، می‌بایست این کودها زمانی در اختیار کشاورز قرار گیرند که وی فرصت داشته باشد پیش از حادث شدن بارندگی‌ها در جهت کوددهی اقدام کند.
وی درخصوص کیفیت کودهای در دسترس کشاورزان نیز گفت: عمده کودهای وارداتی موجود در بازار به‌لحاظ کیفی هم‌تراز کودهای تهیه‌شده در کشور هستند؛ چراکه بنا به شرایط تحریم، امکان تأمین کودهای باکیفیت‌تر از کشورهایی همچون هلند و غیره، فراهم نیست. بنابراین عمده نیاز از کشورهایی همچون ازبکستان و جماهیر شوروری تأمین می‌شود که به‌لحاظ کیفی هم‌تراز تولید داخلی هستند.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در حوزه کشاورزی چه در سطح بین‌الملل و چه در کشور ما جهت افزایش محصول در واحد سطح و حاصلخیزی خاک برای رشد و نمو گیاه، استفاده از انواع کودهای شیمیایی است. کشور ما با توجه به نظر مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور، در طول یک‌سال زراعی نیاز به 4.5 تا 5 میلیون تُن کود از انواع مختلف دارد که طی سنوات گذشته هنوز از مرز سه میلیون تُن عبور نکرده است و این موضوع باعث خلأ عملکرد در واحد سطح می‌شود.
از طرفی به گفته دست‌اندرکاران کشاورزی یارانه محدودی برای تأمین کود شیمیایی چه در بخش واردات و چه تولید داخل، درنظر گرفته شده که همه‌ساله با عدم افزایش یارانه برای بالا بردن قیمت کود، دست در جیب کشاورزان می‌کنیم؛ به‌طوری که این افزایش قیمت‌ها هیچ تناسبی با افزایش قیمت محصولات ندارد. این موضوع باعث شده که حتی درصورت موجود بودن کود، کشاورزان توان خرید نداشته باشند و از کود استفاده نکنند یا کمتر استفاده کنند. از همه مهم‌تر اینکه امروز شرایط توزیع این کودها به‌سان حکایت نوشدارو بعد از مرگ سهراب شده است!

طاهره ترابی مهوش