فضاهای شهری برای موفقیت باید پاسخگوی کاربران خـود باشند و طوری طراحی و مدیریت شوند که نیازهای استفاده‌کنندگان خود را برطرف سازند، آگاهی از نیازها و ترجیحات مردم و طراحی فضا با در نظر گرفتن این نیازمندی‌ها یکی از مهم‌ترین شروط موفقیت فضای عمومی است، در این بین فضا‌های سبز شهری و بوستان‌‌ها یکی از این زیرساخت‌های حائز اهمیت هستند که می‌بایست به‌صورت تمام‌قد در خدمت مردم باشد.
در دوره پنجم شورای اسلامی شهر همدان دو پارک فرامنطقه‌ای در شهر همدان با هدف توسعه سرانه فضای سبز شهری و افزایش امکانات رفاهی و تفریحی کلید خورد که در آن مقطع زمانی آوازه احداث و اهداف این پارک‌ها که از زبان مدیران وقت شنیده می‌شد، گوش فلک را کَر ‌کرده بود، یکی از این فضاها پارک 240 هکتاری اکباتان است که با همراهی سازمان منابع طبیعی، اراضی آن در اختیار شهرداری همدان قرار گرفت و نهایتاً اسفندماه سال 1399 همزمان با روز درختکاری شاهد کلنگ‌زنی و اجرای فاز نخست این پروژه بودیم؛ اما نکته این است که با گذشت تقریباً چهار سال پیشرفت چندانی را در این پروژه شاهد نیستیم، به طوری که به‌جز محدود جدول‌گذاری، تسطیح، آسفالت و کشت چندین اصله کاج، کار خاصی برای این پروژه انجام نشده است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص چرایی این روند و استانداردهایی که می‌بایست در اجرای طرح‌های این‌چنینی مورد توجه قرار گیرد با استاد تمام شهرسازی و طراحی شهری دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر حسن سجادزاده در پاسخ به این پرسش که این پروژه به‌عنوان پارک فرامنطقه‌ای چه استانداردهایی باید داشته باشد؟ گفت: این پروژه که تحت عنوان پارک سلامت نام‌گذاری شده، فعلاً در حد یک نام است وگرنه رویکرد مشخصی در طراحی این پارک که آن را از سایر فضاهای سبز شهری متمایز کند، دیده نمی‌شود.
وی ادامه داد: اما به هر حال، فکر می‌کنم تا زمانی که چشم‌انداز در نظر گرفته‌شده برای این پارک محقق نشود، تا هم جاذبه‌ای برای جمعیت و گردشگری باشد و هم بتواند بخشی از بار سنگین مجموعه گنجنامه و مناظر اطراف را کاهش دهد، با اهداف در نظر گرفته‌شده، فاصله زیادی داریم زیرا سالانه مبلغ بسیار اندکی به این پروژه اختصاص داده می‌شود و این مبالغ واقعاً نمی‌توانند چشم‌انداز خوبی برای تحقق این اهداف ایجاد کنند.
وی با بیان اینکه تا وقتی بخش خصوصی وارد عمل نشود، به‌نظر نمی‌رسد این طرح بتواند به‌طور کامل محقق شود افزود: با بازدید از آن فضا شاهد چالش‌ها و مسائل جدی‌ای ازجمله دسترسی و جانمایی فضاهای داخل پارک بودیم.
این شهرساز با بیان اینکه به‌نظر من استفاده از پیمانکاران با تجربه در این پروژه ضروری است تا کیفیت احداث پارک بهبود یابد، افزود: دوستداران محیط زیست نیز نگرانی‌های خاص خود را دارند، زیرا ممکن است ایجاد این فضا منجر به آلودگی‌های آبی و محیطی در منطقه شود، به‌ویژه با توجه به اینکه سد اکباتان یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب شهر همدان به‌شمار می‌رود.
سجادزاده در واکنش به اینکه در طرح اولیه‌ای که توسط اعضای شورای پنجم ارائه شد، زون‌های مهمی برای این پارک در نظر گرفته شده بود، اما متأسفانه خبری از آن زون‌ها نیست، با توجه به نزدیکی این پارک به منابع آبی شرب همدان، آیا مؤلفه خاصی باید در طراحی این پارک مورد نظر قرار گیرد؟ اظهار کرد: واقعیت این است که در استفاده از مصالح بومی و طبیعی که معمولاً در چنین فضاهایی توصیه می‌شود و همچنین در جانمایی مناسب عملکردها و تعریف عملکردهای متناسب با این فضا، با چالش مواجه هستیم.
وی ادامه داد: برای مثال، یکی از اهداف در پارک سلامت، تشویق به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری است، اما به‌نظر می‌رسد این موضوع در طراحی این فضا به‌خوبی مورد توجه قرار نگرفته. همچنین، چشم‌اندازهای بصری به اطراف، مانند سد، کوه‌ها و روستاهای اطراف، ظرفیت‌های خوبی هستند که در طراحی این فضا به‌خوبی از آن‌ها استفاده نشده است.
این طراح شهری، اذعان کرد: نکته دیگر، استقرار مناسب کاربری‌ها و جانمایی‌ها متناسب با ساختار پارک اکباتان است؛ زیرا در آنجا سطوح شیب‌دار متنوعی هست که باید از آ‌ن‌ها به بهترین شکل استفاده شود اما متأسفانه در بازدیدی که اخیراً از محل داشتم، متوجه شدم که خط‌کشی‌ها و مسیرهای دسترسی تعیین‌شده، انگار برای یک مسیر صاف طراحی شده‌اند و کمتر به خطوط و چشم‌اندازهای اطراف توجه شده است.
سجادزاده با بیان اینکه مسئله بعدی، پوشش و درصد فضای سبز در پارک‌های سلامت‌محور است که در این پارک به‌نظر نمی‌رسد به اندازه کافی برجسته باشد چه برسد به جزئیاتِ مبلمانِ فضایی که باید دوستدار سالمند و کودک باشد، خاطرنشان کرد: به‌نظر من، ساختار و عملکرد این فضا بیشتر جوان‌محور است، چنین ظرفیتی در این فضا دیده نشده تا بانوان، سالمندان، کودکان و سایر قشرهای جامعه از این فضا بهره ببرند و بتواند نیازهای همه اقشار را به‌ویژه با رویکرد سلامت‌محور تأمین کند.
وی در واکنش به اینکه قبلاً اشاره شده بود که این پروژه به‌عنوان یک پارک ساحلی با زیرساخت‌های خاص طراحی خواهد شد، آیا واقعاً توانایی رسیدن به آن اهداف را دارد؟ استانداردهایی که باید رعایت شوند چیست؟ گفت: به‌نظر من فاصله زیادی وجود دارد، نخست اینکه سد همدان فقط یک مجموعه آبی نیست که بخواهیم از آن استفاده کنیم، در پارک‌های ساحلی که معمولاً کنار دریاچه‌ها یا دریاها ساخته می‌شوند، آب برای شنا استفاده می‌شود اما برای سد اکباتان بنا به منبع آب شرب بودن، این امکان وجود ندارد با این حال، می‌توانیم ورزش‌های آبی داشته باشیم یا مبلمان شهری در لبه‌های رودخانه قرار دهیم.
این استاد شهرسازی، ادامه داد: از طرفی ملاحظات فرهنگی و حریم‌های خاصی که برای این فضا (بنا به آب شرب بودن) در نظر گرفته‌اند، باعث می‌شود که نتوانیم از لبه ساحلی به خوبی استفاده کنیم، مثلاً می‌توانستیم دوچرخه‌سواری، کافه‌ها و خدمات دیگر را ارائه دهیم اما به‌نظر می‌رسد در طرح، حریم‌های سختگیرانه‌ای در نظر گرفته‌اند که امکان فعالیت‌های ورزشی یا گردشگری را محدود کرده است.
سجادزاده ادامه داد: در شهر همدان، ملاحظات فرهنگی و زیست‌محیطی خاصی حاکم است که یکی از این آن‌ها، مبحث تأمین آب شرب از این سد است. این موضوع باعث می‌شود نتوانیم انتظار داشته باشیم این پارک به یک پارک ساحلی با ویژگی‌های مشابه شهرهای دیگر تبدیل شود.
وی با ابراز اینکه در طراحی این پارک، بیشتر به جنبه‌های بصری و منظره‌هایی که به دریاچه ختم می‌شود توجه شده تا به عملکردهای خاصی که می‌تواند در این فضا اتفاق بیفتد، خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که در مسیر پارک دیدم، مسیر دسترسی است و نمی‌توان آن را به‌عنوان یک مسیر گردشگری استاندارد برای یک پارک فرامنطقه‌ای در نظر گرفت. این مسیر بیشتر باعث ترافیک و قفل شدن راه می‌شود.
وی با اشاره به اینکه این مشکل فقط محدود به این مکان نیست. در پارک ولایت و حتی عباس‌آباد هم شاهد همین مشکل هستیم تأکید کرد: مسئله اصلی در همه پارک‌ها، دسترسی مناسب، ظرفیت‌پذیری، جانمایی و نفوذپذیری درست فضاهاست، باید متناسب با ظرفیت اکولوژیکی منطقه؛ نظام دسترسی و سایر مسائل را بررسی کنیم.
این طراح شهری عنوان کرد: یکی دیگر از موضوعات مغفول مانده در این پروژه، ظرفیت‌هایی است که می‌توانست برای دسترسی سواره و پیاده و همچنین برای قشرهای مختلف جامعه در نظر گرفته شود اما متأسفانه، به این موضوع توجه نشده و فقط یک مسیر نه‌چندان استاندارد برای دسترسی تعیین کرده‌اند.
سجادزاده ادامه داد: بنابراین اگر بخواهیم با رویکرد سلامت‌محور به این پارک بنگریم، باید دوچرخه‌سواری، وسایل ورزشی، فضاهای سبز، محوطه‌های کودکان، نورپردازی مناسب و برنامه‌های آموزشی و پرورشی در نظر گرفته شود؛ همه این‌ها مستلزم دسترسی مناسب و جذاب است اما در حال حاضر، دسترسی به این پارک 240 هکتاری فقط به یک یا دو نقطه محدود شده، در حالی که ما به حداقل چهار یا پنج نقطه دسترسی نیاز داریم تا نفوذپذیری بیشتری ایجاد شود.
وی با تأکید بر لزوم استفاده از فناوری‌های نوین در مباحث مختلف همچون ایجادزیرساخت‌ها، تأمین انرژی و غیره عنوان کرد: تنها چیزی که واقعاً دوست داریم اتفاق بیفتد، این است که یک محیط ویژه با رویکرد سلامت‌محور در این پارک ایجاد شود که نه‌تنها جایگزین عباس‌آباد و گنج‌نامه شود، بلکه از نظر فناوری‌های نوین و انرژی‌های پاک نیز پیشرفته باشد. پارک‌های قدیمی مذکور، مربوط به ده‌ها سال پیش هستند، امروزه برای نگهداری و کارکرد این فضاها باید از فناوری‌های جدید و انرژی‌های پاک استفاده کنیم.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان اذعان کرد: متأسفانه، به‌نظر می‌رسد این پارک نه‌تنها نمی‌تواند با پارک‌های قدیمی رقابت کند، بلکه حتی از پارک‌هایی که 50 یا 60 سال پیش داشتیم نیز چندین قدم عقب‌تر است، این در حالی است که استفاده از انرژی‌های نو و فناوری‌های جدید می‌تواند به بهبود این پارک کمک کند و باید این موضوع را در برنامه‌های آینده خود بگنجانیم.

طاهره ترابی مهوش