ملیکا قانعی:
در عصری که بشر با تمام پیشرفت‌های مادی، بیش از هر زمان دیگری در گرداب اضطراب‌ها و پوچی‌های بی‌هدف غوطه‌ور است، قرآن کریم همچون باران رحمتی است که می‌تواند جان‌های تشنه را سیراب و زندگی‌های خشکیده را سرسبز کند. حفظ قرآن تنها یک فعالیت علمی و دینی نیست، بلکه یک انقلاب درونی است که تمام ابعاد وجودی انسان و روابط اجتماعی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
از منظر فردی، حفظ قرآن تغییر نگرش اساسی در آدمی ایجاد می‌کند؛ حافظ قرآن به‌تدریج تبدیل به انسانی می‌شود که در مشکلات، تنهایی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، قرآن راهنمای او است. از بُعد اجتماعی نیز در جامعه‌ای که اعضای آن حافظ قرآن باشند، اعتماد متقابل شکل می‌گیرد و روابط و همبستگی اجتماعی، تقویت می‌شود.
تجربه عملی در جامعه‌القرآن نشان داده است که حفظ قرآن می‌تواند خط سیر زندگی، معیارهای ارزش‌گذاری و اولویت‌های رفتاری را متحول کند.
حافظ قرآن به‌تدریج می‌آموزد که چگونه در طوفان‌های زندگی، کشتی وجودش را با لنگر آیات الهی ثابت نگه دارد و در کشمکش‌های روزمره، قرآن را ترازوی سنجش اعمال خود قرار دهد؛ همچنین در روابط اجتماعی، آیات الهی را چراغ راهنمای رفتارهایش می‌کند.
این تحول آنچنان عمیق است که بسیاری از حافظان زندگی خود را به دو دوره پیش از حفظ که پُر از سرگردانی‌ها و واکنش‌های آنی بوده و دوره پس از حفظ که آرامش درونی، انتخاب‌های آگاهانه و رفتارهای سنجیده را به برکت قرآن داشته است، تقسیم می‌کنند. در همین خصوص گفت‌وگویی با طاهره روشنیان، مدیر و مربی جامعه‌القرآن خردسالان همدان صورت گرفته که به شرح زیر است:
مدیر جامعه‌القرآن خردسالان همدان با بیان اینکه از سال 1381 به مدت یک‌سال فعالیت تخصصی در زمینه حفظ قرآن را در جامعه‌القرآن آغاز کردم، ادامه داد: عامل اصلی ترغیب بنده به طی کردن این مسیر، مشاهده کلیپ‌هایی از آقای دکتر محمدحسین طباطبایی بود که در آن زمان منتشر می‌شد؛ آن کلیپ‌ها مربوط به یک پسر پنج‌ساله حافظ کل قرآن بود که آرزوی تحقق چنین موفقیتی را در دل بسیاری از افراد ایجاد کرد.
طاهره روشنیان با بیان اینکه در طول این مسیر با چالش‌ها و حوادث ناگوار متعددی ازجمله فوت سه تن از اقوام مواجه شدم که این‌گونه وقایع موجب درگیری روحی و کاهش تمرکز می‌شوند، توضیح داد: همچنین مناسبت‌های خانوادگی و رفت‌وآمدهایی که گاهی اوقات مردم را درگیر می‌کنند، از دیگر موانع بودند.
این مربی قرآنی با بیان اینکه برای حفظ قرآن ایجاد محدودیت‌ در فضای خانه و تأمین آرامش ضروری است، تصریح کرد: اعضای خانواده باید تاحدی با حافظ همراهی کنند، گاهی لازم است فرد از برخی مجالس و دیدوبازدیدها چشم‌پوشی کند تا بتواند به‌خوبی به تکالیف حفظ خود برسد؛ البته شرکت در رویدادهایی مانند ولادت‌ها و وفات‌ها، همواره در زندگی جریان دارند.
مربی جامعه‌القران خردسالان همدان با بیان اینکه تأثیر حفظ قرآن کریم در زندگی چنان عمیق است که آن را به دو بخش تاریخی قبل و بعد از آشنایی با آیات الهی تقسیم می‌کند، اظهار کرد: وقتی جان انسان جرعه‌ای از آیات نور را می‌نوشد، یک نیروی معنوی با او همراه می‌شود.
روشنیان با بیان اینکه در احادیث آمده است که پس از خداوند متعال برترین مخلوق قرآن کریم است، خاطرنشان کرد: قرآن حتی برتر از 14 معصوم (علیهماالسلام) است. وقتی این نیروی معنوی با آدمی همراه باشد، دیگر انسان از قدرتی نمی‌ترسد و تنها چیزی که اهمیت دارد، مراقبت‌های نفسانی است.
وی با بیان اینکه در شرایط فتنه‌انگیز و دشوار قرآن مانند نوری در یک فضای تاریک عمل و مسائل را واضح می‌کند، گفت: یکی از نام‌های قرآن، فرقان است که به معنای جداکننده حق از باطل بوده و این ویژگی به انسان کمک می‌کند تا حق را تشخیص دهد.
این حافظ قرآن با بیان اینکه تثبیت حفظ قرآن کریم روش‌های گوناگونی دارد، ادامه داد: اگر کسی آیات را به‌درستی و با کیفیت خوب حفظ کرده باشد، همان حفظ اولیه، نوعی تثبیت نیز به‌ حساب می‌آید.
وی با بیان اگر شیوه حفظ کردن ضعیف باشد و یا خطاهایی در آن باشد نباید ناامید شد، تصریح کرد: برخی افراد دچار عذاب وجدان یا افسردگی می‌شوند، درحالی که می‌توان با آرامش، حفظ صفحات قرآن را به‌صورت تدریجی تثبیت کرد.
مدیر جامعه‌القران خردسالان همدان پیشنهاد کرد: کسانی که فردی را برای ارائه حفظ خود ندارند و یا فرد شنوا و کمک‌کننده به حفظ ایشان ازنظر روخوانی ضعیف است و توان اصلاح دقیق اشتباهات را ندارد، روش ضبط صدا را به‌کار بگیرند؛ یعنی کتاب قرآن بسته باشد و آیات را کامل بخوانند و صدای خودشان را ضبط کنند، سپس کتاب را باز کنند و با صدای ضبط‌شده تطبیق بدهند.
وی بیان کرد: برای تثبیت بهتر حفظ نیز می‌توان مرور 10 درسی را به‌کار گرفت؛ یعنی هر صفحه پس از تثبیت تا یک ماه در فواصل منظمی مانند هرروز دوبار، مرور شود.
مدیر جامعه‌القرآن خردسالان همدان با بیان اینکه راهکارهای تثبیت بسیار متنوع بوده اما اساس آن سه عنصر تکرار، تمرین و نظم است، افزود: مهم است که بدانیم چه بخش‌هایی از محفوظات نیاز به تثبیت دارند و چه درصدی از آن‌ها فراموش شده‌اند، سپس می‌بایست با توجه به شرایط هر شخص، برنامه تثبیت تنظیم شود.
وی با بیان اینکه برای آیاتی که مشابه هستند نیز روش‌های مختلفی وجود دارد، اذعان کرد: برای مثال زمانی که فرد به جزء 10 می‌رسد، می‌تواند آیات مشابهی را از جزء سه و سایر اجزا را زیر هم بنویسد، قسمت‌های مشابه را با رنگ‌های مختلف مشخص کرده و تفاوت‌ها را نیز با رنگی دیگر بنویسد؛ سپس آن‌ها را پشت‌ سر هم بخواند.
روشنیان با اشاره به استفاده از روش رمزگذاری آیات مشابه، بیان کرد: برای نمونه درباره کلمه «یزیدهم» و «یزیدم» در قرآن، یکی از اساتید مصری شعری آموزش داده‌اند «یزیدهم یاشاطر، فِی‌النور ثم فاطر»؛ یعنی واژه «یزیدهم» تنها در سوره نور و فاطر آمده است که با چنین روش‌هایی، آیات مشابه بهتر در ذهن تثبیت می‌شوند.
این حافظ قرآنی با بیان اینکه حافظه تصویری می‌تواند در امر حفظ کمک‌کننده باشد، خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال برای به‌خاطر سپردن عبارت «وَ رَحْمَتُنَا وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ»، تصویر ذهنی می‌تواند مؤثر باشد.
وی با اشاره به ترفند اتصال آیات در جهت حفظ بهتر، بیان کرد: استاد پرهیزکار توصیه می‌کنند که با تکرار ریتمیِ انتهای آیات، اتصال آن‌ها در ذهن تثبیت شود.
مدیر جامعه‌القرآن خردسالان همدان با بیان اینکه اگر حافظ در اتصال آیات دچار مشکل شود می‌تواند بخش انتهایی هر آیه را چندین‌بار با ریتم ترتیل مخصوص خود تمرین کند، گفت: با استفاده از این روش، آیات بهتر در ذهن ماندگار می‌شوند و حافظ می‌تواند هنگام قرائت طبق معنا، آن‌ها را به‌درستی جدا کند.
وی با بیان اینکه روش‌های زیادی برای حفظ وجود دارد و کتاب‌هایی نیز در این زمینه نوشته شده‌اند، خاطرنشان کرد: ازجمله کتاب «سلسبیل» که رمزهای آیات مشابه در آن آمده و در برخی موارد آیات مشابه کنار هم چیده است؛ این کتاب‌ها می‌توانند بسیار مفید باشند.
مدیر جامعه‌القران خردسالان همدان با بیان اینکه تأثیر درک معنا در حفظ برای گروه‌های سنی مختلف متفاوت است، اظهار کرد: نمونه اینکه برای دانش‌آموزان کم‌سن‌وسال که آشنایی زیادی با قواعد عربی و مفاهیم قرآنی ندارند، دانستن کلیاتی درباره‌ آیه و داستان آن کفایت می‌کند.
روشنیان با بیان اینکه اما دانستن ترجمه و حتی تفسیر اجمالی برای بزرگ‌سالان بسیار مهم است. تصریح کرد: حفظ بدون فهم معنا و ترجمه برای بزرگ‌ترها دشوار بوده و ممکن است بازدهی پایینی داشته باشد.
وی با بیان اینکه ترجمه‌ استاد مکارم شیرازی بسیار مناسب است و بخش‌هایی را هم در پرانتز توضیح داده‌اند، گفت: این بخش‌ها کمک می‌کنند حتی بدون رجوع به تفسیر، معنا به‌خوبی فهمیده شود؛ همچنین قرآن «حکیم» توضیحاتی تکمیلی دارد که برای حافظان بسیار مفید است.
روشنیان با تأکید بر ضرورت تسلط بر روخوانی و تجوید قبل از حفظ، خاطرنشان کرد: صحیح آن است که حافظ قبل از شروع حفظ، بر روخوانی و تجوید مسلط باشد.
وی با بیان اینکه متأسفانه برخی حافظان با وجود تسلط بر حفظ در تجوید ضعیف هستند، توضیح داد: این مسئله باعث می‌شود هنگام تلاوت دچار مشکل شوند.
این حافظ قرآنی تصریح کرد: اگر فردی شرایط یادگیری روخوانی و تجوید را ندارد، بهتر است از ترتیل‌های استادانی مانند منشاوی یا خلیل‌الحصری استفاده کند و پیش از حفظ، آیات را با دقت گوش دهد.
مدیر جامعه‌القرآن خردسالان همدان با بیان اینکه امید است نشر این مباحث چراغ راه پویندگان مسیر قرآن کریم باشد، به سخنان خود پایان داد.
در عصری که اضطراب و پوچی فراگیر شده، قرآن می‌تواند راهنمایی برای زندگی باشد که حفظ آن یک تحول درونی در آدمی ایجاد می‌کند. قرآن به مونس و راهنمای فرد در مشکلات و تصمیم‌گیری‌ها تبدیل می‌شود و آیات الهی به‌عنوان لنگری برای حفظ تعادل در زندگی عمل می‌کنند که این امر از جنبه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی و دینی، قابل بررسی است.
با فراگیری آیات الهی آرامش درونی، انتخاب‌های آگاهانه و رفتارهای سنجیده برای انسان به ارمغان می‌آید و قرآن به ترازویی جهت سنجش اعمال و رفتارهای فرد تبدیل می‌شود؛ همچنین در جامعه‌ای که افراد حافظ قرآن باشند، روابط و همبستگی اجتماعی تقویت می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که تمرکز بر متن‌های مقدس مانند قرآن، می‌تواند به کاهش استرس، بهبود تمرکز و افزایش عزت نفس کمک کند. تجربه معنویت و ارتباط با نیروی برتر، به‌عنوان عاملی برای افزایش سلامت روانی و مقابله با چالش‌های زندگی عمل می‌کند. همچنین، یادگیری و حفظ آیات به‌عنوان یک فعالیت ذهنی پیچیده، می‌تواند به افزایش حافظه، تمرکز و توانایی‌های شناختی، کمک کند؛ این امر به‌ویژه در مواجهه با پوچی و بی‌هدفی، می‌تواند هدفمندی و معنا به زندگی ببخشد. از طرف دیگر درک عمیق آیات قرآن و مفاهیم آن‌ها، می‌تواند به فرد کمک کند تا با مشکلات و تصمیمات دشوار، ضمن تفکر منطقی و عاطفی منطبق با ارزش‌های الهی، روبه‌رو شود و راهکارهای عاقلانه و اخلاقی را پیدا کند.
مشارکت در جلسات تلاوت و آموزش قرآن، فضای تعاملی و گفت‌وگوی سازنده‌ای را ایجاد می‌کند که به تقویت روابط اجتماعی و همدلی می‌انجامد. علاوه‌بر این، ارزش‌های اخلاقی و انسانی که در قرآن مطرح شده است، می‌تواند در رفتارهای اجتماعی افراد تأثیرگذار باشد و منجر به ایجاد جامعه‌ای اخلاقی‌تر و منسجم‌تر شود. این امر به‌ویژه در جامعه‌ای که با چالش‌های اجتماعی و فرهنگی مواجه است، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد ثبات و آرامش اجتماعی ایفا کند؛ همچنین، حفظ و ترویج قرآن می‌تواند به ایجاد حس هویت ملی و فرهنگی مشترک منجر شود.
قرآن کریم به‌عنوان کلام الهی، راهنمای کامل و جامع زندگی انسان در تمام ابعاد آن است. حفظ قرآن و عمل به دستورات آن، از دیدگاه دینی، به‌عنوان یک تکلیف و وظیفه مهم تلقی می‌شود. این امر به فرد کمک می‌کند تا به تعالیم الهی پایبند باشد و زندگی خود را براساس ارزش‌ها و اصول اخلاقی قرآن بنا کند. حفظ قرآن و تلاوت آن، به‌عنوان عبادتی ارزشمند، می‌تواند با افزایش ایمان و تقرب به خداوند همراه باشد. قرآن به‌عنوان یک منبع الهام‌بخش، می‌تواند در مقابله با مشکلات و آزمون‌های زندگی، یک منبع هدایت باشد. همچنین، حفظ قرآن به عنوان یک عمل عبادی، می‌تواند در تربیت اخلاقی و معنوی فرد تأثیرگذار باشد و به او در درک و اجرای احکام الهی، کمک کند.