کوهستان الوند، با صلابت و استوار، نه‌تنها به‌عنوان مرتفع‌ترین نقطه استان همدان قد برافراشته، بلکه به‌عنوان یک نماد هویتی، نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری ویژگی‌های جغرافیایی، اجتماعی و تاریخی این منطقه ‌ایفا می‌کند. این کوهستان، با دامنه‌های سرسبز و قله‌های پوشیده از برف، منظره‌ای چشم‌نواز و آب و هوایی مطبوع را به ارمغان آورده است.
از منظر جغرافیایی، الوند یک سد طبیعی است که با جهت‌گیری شمال غربی- جنوب شرقی، نقش مهمی در تعدیل آب و هوای منطقه و توزیع بارش‌ها دارد. دره‌های عمیق و چشمه‌سارهای فراوان این کوهستان، بستری مناسب برای شکل‌گیری سکونتگاه‌های انسانی در طول تاریخ فراهم آورده و باعث ایجاد روستاهای خوش آب و هوا و باغ‌های سرسبز در دامنه‌های آن شده است. تنوع زیستی غنی و پوشش گیاهی متنوع الوند، این منطقه را به یک اکوسیستم ارزشمند تبدیل کرده که مورد توجه گردشگران و محققان قرار دارد.
از منظر اجتماعی، الوند همواره در فرهنگ و باورهای مردم همدان جایگاه ویژه‌ای داشته است. داستان‌ها و افسانه‌های متعددی در مورد این کوهستان نقل می‌شود و قله‌های آن، از دیرباز مورد احترام و تقدس بوده‌اند. الوند، نه‌تنها یک منبع اقتصادی برای مردم منطقه محسوب می‌شود، بلکه به‌عنوان یک مکان تفریحی و گردشگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. کوهنوردان و طبیعت‌گردان بسیاری هر ساله به این منطقه سفر می‌کنند تا از زیبایی‌های طبیعی آن لذت ببرند.
از منظر تاریخی، الوند شاهد رویدادهای مهمی در طول تاریخ بوده. این کوهستان، به‌عنوان یک پناهگاه امن برای مردم منطقه در زمان جنگ و آشوب عمل کرده و نقش مهمی در دفاع از همدان داشته. آثار تاریخی متعددی در دامنه‌های الوند یافت شده که نشان‌دهنده قدمت سکونت انسان در این منطقه است.
کوهستان الوند، با قله‌های سر به فلک کشیده، دره‌های عمیق و سرسبز، چشمه‌سارهای خروشان و تنوع زیستی بی‌نظیر، نه‌تنها یک پدیده طبیعی چشم‌نواز، بلکه یک گنجینه ارزشمند برای صنعت گردشگری استان همدان به‌شمار می‌رود. این کوهستان، با ظرفیت‌های فراوان خود، می‌تواند به‌عنوان یک مقصد گردشگری چهار فصل، پذیرای گردشگران داخلی و خارجی باشد و نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه ‌ایفا کند.
در مجموع، کوهستان الوند یک عنصر کلیدی در شکل‌گیری هویت و فرهنگ مردم همدان است. این کوهستان، با ویژگی‌های جغرافیایی، اجتماعی و تاریخی منحصربه‌فرد خود، نقش مهمی در زندگی مردم این منطقه‌ایفا می‌کند و به‌عنوان یک نماد افتخار و سربلندی برای آن‌ها محسوب می‌شود.
با توجه به آنچه بیان شد و اهمیت موضوع با مدیرگروه معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان که مشاور طرح دامنه شمالی الوند نیز هست گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
صاحب محمدیان‌منصور با بیان اینکه کوهستان الوند به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین نقاط طبیعی و تاریخی ایران، از مناظر مختلفی قابل بررسی است، گفت: این توده عظیم زمین‌شناسی با مساحت 1375 کیلومتر مربع، یکی از بزرگترین باتولیت‌های گرانیتی جهان محسوب می‌شود که در دوران مزوزوییک به سطح زمین آمده و سرد شده است.
* گنجینه طبیعی، تاریخی و فرهنگی ایران نیازمند حفاظت و توسعه پایدار
وی در ادامه به دیگر ویژگی‌های منحصر به‌فرد الوند پرداخت و گفت: از منظر تاریخی نیز وجود کتیبه‌های گنج‌نامه با نقوش اشکانی و ساسانی و قرارگیری در مسیر راه‌های معروف باستانی مانند راه ابریشم، نشان‌دهنده اهمیت این منطقه در طول دو هزار و 500 سال گذشته است که نیاز به پژوهش بیشتر دارد.
وی افزود: از منظر فرهنگی نیز، شاعران بزرگی مانند فردوسی، سعدی، وحشی بافقی، اقبال لاهوری، خواجه کرمانی، باباطاهر و عطار در اشعار خود از الوند یاد کرده‌اند.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند خاطرنشان کرد: سعدی از کوه الوند در اشعار خود اینگونه یاد می‌کند؛ فراق یار که پیش تو کاه برگی نیست/ بیا و بر دل من بین که کوه الوندست.
محمدیان‌منصور با اشاره به اینکه از منظر عشایری و روستایی نیز این کوهستان جایگاه خاصی دارد، افزود: از حدود 10 هزار سال پیش تاکنون عشایر از قسمت‌های مختلف ایران در فصل تابستان به این محل سفر کرده و مستقر می‌شدند.
وی در ادامه به ویژگی‌های طبیعی این کوه پرداخت و تصریح کرد: وجود دره‌های سرسبز مانند گنجنامه، تاریک‌دره، دیوین و سیمین، چشمه‌های معروف چشمه‌نبی، چشمه‌ فرشه، چشمه ملک، قله‌های بلند قزل‌ارسلان، کلاه‌قاضی، یخچال قزل ارسلان و تنوع گیاهان دارویی و حیات وحش، این منطقه را به منطقه شکارممنوع تبدیل کرده است.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند با تأکید بر اینکه ویژگی‌هایی که بیان شد در کمتر کوهی پیدا می‌شود، اظهار کرد: در این کوه امکان کوهنوردی، تفریح، یافتن گیاهان دارویی وجود دارد و کوهنوردان می‌توانند از چشمه‌سارهای مختلف آن آب بنوشند؛ بنابراین با توجه به مزایای ذکرشده حفظ این منطقه بسیار ضروری است.
*تهیه طرح دامنه شمالی الوند برای توسعه گردشگری بود
محمدیان‌منصور با اشاره به اینکه با وجود جذابیت‌های طبیعی و تاریخی، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در سال‌های گذشته موجب شد تا سازمان میراث فرهنگی و متخصصان برای تدوین قوانین ساخت‌وساز در این منطقه اقدام کنند، تصریح کرد: در گذشته طرح‌های مختلفی برای این 43 هزار مترمربع نوشته شده بود اما هیچ‌یک مصوب نشده بودند. طرح دامنه شمالی الوند با همکاری دانشگاه بوعلی سینا طراحی و در این خصوص قوانینی تدوین شد تا در عین حفظ محیط ‌زیست توسعه گردشگری صورت گیرد.
*4 منطقه نمونه گردشگری در طرح دامنه شمالی مصوب شد
وی توضیح داد: به‌طور مثال مهم‌ترین دستاوردهای طرح دامنه شمالی؛ تعیین چهار منطقه نمونه گردشگری حیدره، تاریک‌دره، مرادبیگ و سد اکباتان بود که در گذشته تنها یک اسم از آن وجود داشت و محل دقیق آن تعیین نشده بود اما با این طرح این موضوع مشخص شد.
وی با اشاره به اینکه با این کار امکان اجاره این مناطق در مدت‌های مختلف توسط بخش خصوصی از دولت وجود دارد، ادامه داد: هم‌اکنون این زمین‌ها در دست دولت است اما بخش خصوصی یا شهرداری‌ها می‌توانند این مناطق را اجاره و به مناطق تفرجگاهی و تفریحی تبدیل کنند البته هر منطقه با گرایش مخصوص به خود اجاره داده خواهد شد.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند افزود: مثلاً تاریک‌دره با گرایش ورزش زمستانی و سایر مناطق نیز هر یک گرایش خاص برایشان تعریف شده است.
محمدیان‌منصور از شناسایی 19 پردیس گردشگری برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی غیر از این چهار منطقه پرداخت و گفت: زمین‌های این پردیس‌ها که متفاوت نیز هستند، متعلق به دولت است و امکان سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی و سایر ارگان‌ها در آن وجود دارد.
وی افزود: همچنین برای افرادی که در این منطقه 43 هزارهکتاری که از امامزاده کوه تا ارزانفود را شامل می‌شود، قوانینی مصوب شده تا در صورت ساخت هر گونه زیرساخت گردشگری مانند هتل، همه جوانب آن بررسی شود.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند با بیان اینکه تدوین قوانین ساخت‌وساز برای هتل‌ها، بوم‌گردی‌ها و سفره‌خانه‌ها با رعایت ظرفیت برد محیطی بوده، گفت: با توجه به ویژگی‌های هر منطقه برخی می‌توانند در حوزه بوم گردشگری، طبیعی و تاریخی فعال باشند. در این مناطق وجه اشتراک و تمایزهایی وجود دارد که آن‌ها را منحصربه‌فرد کرده است.
محمدیان‌منصور اذعان کرد: هدف ما توسعه متوازن در پنج دره اصلی امامزاده‌کوه، گنجنامه، مرادبیگ، سیمین و ورکانه به جای تمرکز صرف روی گنجنامه بود، افزایش زیرساخت‌ها در گنجنامه و عدم بهبود این امر در دیگر مناطق همچون سیمین، ورکانه و سایر مناطق باعث شد تا تنها در یک منطقه شاهد پیشرفت باشیم و حتی اهالی برخی مناطق به‌دلیل نبود توسعه متوازن، از منطقه خود کوچ کنند.
وی ابراز کرد: برخی مناطق مانند روستای ورکانه و یلفان، دارای رشد منفی هستند و یا خالی از سکنه شده‌اند، بنابراین ما به‌عنوان برنامه‌ریز نباید اجازه دهیم که منطقه‌ای مثل گنجنامه، تا بیشترین حد ظرفیت برد خود پیشرفت داشته باشد اما در سایر مناطق مانند ورکانه و ارزانفود، کمبود امکانات موجب کوچ اهالی شود.
وی تأکید کرد: اگر قرار است توسعه‌ای وجود داشته باشد باید پایدار باشد و توسط اهالی بومی صورت بگیرد تا جذابیت‌های لازم برای گردشگران به‌وجود آید؛ این مستلزم آن است که در همه مناطق سرمایه‌گذاری صورت گیرد.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند افزود: شرایط به‌گونه‌ای رقم خورد که نبود برنامه‌ریزی باعث شد این پنج منطقه به‌صورت یکسان رشد نکنند، البته لازم به ذکر است که در زمان تصویب طرح مصوب شد که به مدت پنج سال مشاور در کنار طرح وجود داشته باشد و اصلاحات لازم را انجام دهد چراکه هیچ طرحی بدون نقص نیست.
محمدیان‌منصور با اشاره به تغییرات مدیریتی مکرر در استان همدان، اظهار کرد: این امر باعث شد تا انگیزه لازم برای اجرا و به‌روز کردن طرح وجود نداشته باشد، متأسفانه با هر تغییر مدیریت، طرح‌های قبلی کنار گذاشته می‌شوند و این چرخه معیوب، توسعه پایدار را مختل کرده است.
وی با بیان اینکه پیگیری و اصلاحات این طرح و بررسی مجدد تغییرات در این منطقه، موجب کنترل منطقه خواهد شد، ادامه داد: اگر قوانین مصوب، به‌روزرسانی نشوند، شاهد تصمیم‌گیری با سلیقه مدیریت‌های مختلف و همچنین بارگذاری 90 درصدی ظرفیت گنجنامه و مهاجرت ساکنان محلی سایر دره‌ها خواهیم بود که برخلاف توسعه پایدار است و روستاییان از این موضوع گلایه‌مند خواهند شد، مناطق نیز به‌دلیل نبود زیرساخت‌های کافی شناخته نخواهند شد.
وی ادامه داد: در این صورت سرمایه‌گذاران بدون فکر کردن به معایبی همچون ترافیک، به یک منطقه روی آورده که باعث شناخته نشدن دیگر مناطق خواهد شد. همچنین تعریض جاده و ایجاد مدهای بیشتر حمل‌و‌نقل در منطقه را در پی خواهد داشت که موجب از بین رفتن یک منطقه و دست نخورده ماندن سایر مناطق خواهد شد.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند تأکید کرد: توسعه متوازن هر پنج منطقه ضروری است، فریز کردن موقت توسعه در گنجنامه و هدایت سرمایه‌گذاران به مناطق کمتر توسعه‌یافته، به حل این مشکل کمک خواهد کرد، البته در گام‌های بعدی با بازنگری دوباره طرح و در صورت لزوم بازنگری قوانین منطقه گنجنامه، امکان سرمایه‌گذاری در دیگر مناطق نیز وجود خواهد داشت.
محمدیان‌منصور با بیان اینکه تاریخ زندگی بشر نشان داده که اگر کاری به‌صورت ممتد پیگیری شود، نتایج خوبی از آن حاصل خواهد شد، اظهار کرد: به اعتقاد من مهم‌ترین موضوعی که به طرح‌های ما ضربه می‌زند، تغییر اتوبوسی مدیران است. با تغییر ریاست جمهوری همه مدیریت‌ها تغییر کرده و افراد جدید که شناخت و اعتقادی به طرح‌های گذشته ندارند، کارها و پژوهش‌های انجام‌شده را در ادارات بایگانی کرده و در نهایت بعد از گذشت چندسال که اهمیت موضوع مشخص می‌شود، با دوباره‌کاری طرح را پیگیری می‌کنند.
وی افزود: حدود 12 طرح در خصوص دامنه شمالی الوند نوشته شده و آخرین طرحی که دانشگاه بوعلی سینا ارائه داده، تجمیعی از همه این موارد است که مصوب و مقرر شد طرح دائم بازنگری و رفع نقص شود و سپس گسترش یابد اما متأسفانه شاهدیم که کل طرح کنار گذاشته شده و رویکردهای جدید مد نظر قرار گرفته است.
مشاور طرح دامنه شمالی الوند در پایان گفت: این یعنی همه تجربیات گذشته کنار گذاشته و بر اساس دانش فعلی تصمیم‌گیری می‌شود.
متأسفانه، تغییر دولت‌ها و مدیریت‌ها در کشور به‌مثابه آن است که افراد جدید بدون شناخت از کارهای گذشته، چرخ را از اول اختراع کنند.
این مسئله به برنامه‌ریزی و مدیریت ضربه می‌زند. در مورد دامنه شمالی الوند نیز، طرح‌های متعددی نوشته شده، اما طرح دانشگاه بوعلی‌سینا، تجمیعی از تمام تجربیات گذشته بود و قرار بود این طرح بازنگری و اصلاح شود، اما متأسفانه کل طرح کنار گذاشته و رویکردهای کاملاً جدیدی اتخاذ شد. این یعنی نادیده گرفتن تمام تجربیات گذشته و تصمیم‌گیری بر اساس دانش فعلی.
حال باید دید این طرح چه زمانی از کمد بایگانی ادارات مربوطه خارج شده و مورد توجه قرار خواهد گرفت؟

شهره کرمی