موج گرمای مردادماه و خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده این‌روزها همدان را در وضعیتی متفاوت از سال‌های پیش قرار داده است. گرما به خودی خود آزمونی برای زندگی روزمره مردم است، اما وقتی خاموشی‌ها نیز هم‌زمان با آن رخ می‌دهد، بار مشکلات چندبرابر می‌شود. از خانه‌هایی که ناگهان در میانه روز بی‌برق می‌شوند تا کارگاه‌هایی که تولیدشان متوقف می‌شود و مراکز درمانی که با اضطراب از کار افتادن تجهیزات مواجه‌اند، همه‌جا پرسش‌های جدی مطرح است؛ چرا در استانی که زمستان‌های سخت و تابستان‌های نسبتاً معتدل دارد، باید در میانه تابستان چراغ‌ها خاموش شوند؟
واقعیت این بوده که مصرف برق در همدان، مانند بسیاری از نقاط کشور با شتابی فراتر از ظرفیت تولید و انتقال، رشد کرده است. استفاده گسترده از کولرهای گازی، افزایش تجهیزات برقی در خانه‌ها و کارخانه‌ها و فشار جمعیت شناور در ایام خاص مانند سفرهای تابستانی و بازگشت زائران اربعین، بار سنگینی بر شبکه تحمیل کرده است و این رشد بی‌وقفه در مصرف وقتی با محدودیت تولید یا مشکلات توزیع همراه شود، نتیجه‌ای جز خاموشی ندارد.
بااین‌حال مشکل تنها فنی نیست؛ بُعد فرهنگی و رفتاری ماجرا نیز اهمیت دارد. اصلاح الگوی مصرف می‌تواند در کوتاه‌مدت فشار بر شبکه را کاهش دهد، اما آموزش عمومی درباره ساعات اوج مصرف، استفاده از وسایل کم‌مصرف، خاموش‌ کردن تجهیزات غیر ضروری و حتی تغییر ساعات کاری ادارات در روزهای گرم، می‌تواند تفاوت محسوسی ایجاد کند. نقش رسانه‌ها، مدارس، سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی دستگاه‌های دولتی در این فرهنگ‌سازی، تعیین‌کننده است.
بااین‌حال اقدامات مقطعی مذکور هم کافی نیستند و مسئولان باید به سمت راه‌ حل‌های پایدار بروند؛ از توسعه نیروگاه‌های جدید گرفته تا استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های طبیعی. همدان با تابش قابل‌ توجه خورشید می‌تواند بخشی از نیاز خود را از طریق نیروگاه‌های خورشیدی کوچک و بزرگ تأمین کند؛ نصب پنل‌های خورشیدی بر بام ادارات، مدارس و واحدهای صنعتی علاوه‌بر کاهش فشار بر شبکه، می‌تواند الگویی عملی برای بخش خصوصی باشد.
در این میان، شفافیت در اطلاع‌رسانی نیز کلید جلب اعتماد عمومی است؛ شهروندان وقتی بدانند دلیل خاموشی چیست، چقدر ادامه خواهد داشت و چه اقداماتی برای حل آن درحال انجام است با آمادگی بیشتری شرایط را تحمل می‌کنند. ابهام و سکوت تنها بی‌اعتمادی می‌آورد و احساس بی‌اثر بودن تلاش‌های فردی را تقویت می‌کند.
خاموشی‌های امسال هرچند ناخوشایند هستند، می‌توانند بهانه‌ای برای آغاز یک تغییر پایدار باشند؛ تغییری که با همکاری واقعی مردم و مسئولان، همدان را به الگویی در مدیریت انرژی تبدیل کند. امروز بیش از هر زمان به یک پیمان اجتماعی انرژی نیاز داریم، پیمانی که در آن همه بازیگران از دولت تا خانواده‌ها، برای تأمین و مصرف مسئولانه این منبع حیاتی هم‌پیمان شوند. ناترازی‌ها شاید لامپ‌ها را خاموش کنند، اما می‌توانند چراغ اندیشه و تصمیم‌گیری بلندمدت را روشن‌تر کنند.