دیابت یک بیماری متابولیک است که بر نحوه استفاده بدن از قند (گلوکز) به‌عنوان منبع انرژی تأثیر می‌گذارد؛ گلوکز از تجزیه کربوهیدرات‌ها در غذا به‌دست می‌آید و برای تولید انرژی به سلول‌های بدن منتقل می‌شود. انسولین، هورمونی است که توسط پانکراس تولید می‌شود و نقش کلیدی در این فرآیند دارد که به گلوکز اجازه می‌دهد تا از جریان خون وارد سلول‌ها شود.
در دیابت نوع یک، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد؛ این وضعیت منجر به کمبود انسولین و افزایش سطح قند خون می‌شود. دیابت نوع یک معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد.
در دیابت نوع دو، بدن یا به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند، یا سلول‌ها به انسولین مقاوم می‌شوند و نمی‌توانند از آن به‌درستی استفاده کنند. این وضعیت به‌نام مقاومت به انسولین شناخته می‌شود؛ دیابت نوع دو اغلب با اضافه‌وزن، چاقی و عدم فعالیت بدنی مرتبط است و معمولاً در بزرگ‌سالی تشخیص داده می‌شود.
آمار دقیقی از وضعیت دیابت در کل کشور در دسترس نیست، اما دیابت یکی از مهم‌ترین مسائل بهداشتی در ایران بوده و شیوع آن درحال افزایش است.
حدود 10 درصد از جمعیت استان همدان مبتلا به دیابت هستند.
* شناسایی افراد مبتلا
براساس گزارش‌ها، حدود 50 هزار نفر در استان همدان توسط سامانه بهداشتی به‌عنوان مبتلا به دیابت شناسایی شده‌اند. با توجه به شیوع بالای دیابت در همدان، اهمیت پیشگیری و کنترل این بیماری در استان ما بسیار بالا است؛ به همین خاطر با رئیس انجمن طب سنتی همدان در این ارتباط به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
مامک هاشمی با اشاره به نقش پُررنگ سبک زندگی در ابتلا و کنترل دیابت نوع دو، تأکید کرد: افراد مبتلا به دیابت نوع دو که چاق هستند و اضافه‌وزن دارند، به‌جای آنکه بپرسند چه بخورند تا قند خونشان پایین بیاید، باید بپرسند چه نخورند! ذهنیت این افراد نباید بر خوردن متمرکز باشد، بلکه باید بر نخوردن تا رسیدن به وزن متناسب با قدشان تمرکز کنند.
وی درباره نقش ورزش در بهبود این بیماران ابراز کرد: ورزش مفید برای هر فرد متفاوت است و نوع ورزش اهمیتی ندارد؛ چه پیاده‌روی، چه والیبال، چه دو و غیره. آنچه اهمیت دارد، افزایش ضربان قلب، تنفس و تعریق است، بدون اینکه فرد دچار ضعف، خستگی و تعریق سرد شود. ممکن است این میزان برای یک نفر 10 دقیقه و برای دیگری یک ساعت باشد. با تداوم ورزش، توان بدنی افزایش می‌یابد و فرد به‌مرور قادر خواهد بود زمان بیشتری ورزش کند.
هاشمی یکی از باورهای غلط رایج را محدود دانستن مواد قندی به حبه قند و شکر سفید دانست و گفت: بسیاری از افراد تصور می‌کنند میوه‌های شیرین، عسل، خرما و شیره قند خون را بالا نمی‌برند، درحالی‌ که هر ماده شیرین پس از هضم به گلوکز یا قندهای مشابه تبدیل و در خون آزاد می‌شود.
این متخصص طب سنتی درباره باور غلط مصرف تریاک برای درمان دیابت، اظهار کرد: برخی تصور می‌کنند تریاک می‌تواند جایگزین دارو شود، درحالی‌ که اُفت قند ناشی از مصرف تریاک یک عارضه است و این ماده با عوارض غیر قابل جبران دیگری مانند سرطان همراه است. هیچ کنترل و تنظیم دوزی برای آن وجود ندارد و علاوه‌بر سلامت، زندگی اجتماعی و خانوادگی فرد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی ادامه داد: عوارض عروقی دیابت در چشم، کلیه و سایر اندام‌ها زمانی ایجاد می‌شود که قند خون برای مدت طولانی کنترل نشده باشد. فردی که تازه در مرحله پیش‌دیابت قرار دارد، دچار عوارض نمی‌شود، اما درمان نامناسب یا عدم درمان در طولانی‌مدت، منجر به آسیب‌های جدی خواهد شد.
هاشمی با اشاره به نقش کاهش وزن در بهبود وضعیت بیماران، افزود: ورزش و روزه‌داری‌های اصولی که به کاهش وزن تدریجی و سالم منجر شوند، در کنترل دیابت نوع دو بسیار مؤثر هستند. افرادی که دچار چاقی شدید هستند، با کاهش وزن می‌توانند تغییر چشمگیری در وضعیت قند خون خود ایجاد کنند و حتی ممکن است از مصرف دارو بی‌نیاز شوند.
وی سبک زندگی امروزی را عامل اصلی افزایش شیوع دیابت دانست و گفت: فعالیت بدنی کاهش یافته، خواب شبانه نامنظم شده و تغذیه ناسالم رواج دارد. مصرف نان و برنج در ایران بسیار زیاد است و بدن بیشتر از نیاز روزانه کالری دریافت می‌کند. نوع نان مصرفی نیز مشکل‌ساز است؛ به‌ویژه نان لواش که با آرد سفید و بدون سبوس تهیه می‌شود و ازنظر سلامت یکی از بدترین نان‌ها محسوب می‌شود.
این پزشک ابراز کرد: سندرم متابولیک در طب ایرانی با اصطلاح «امتلاء» یا «بدن باشت» شناخته می‌شود که شاخص اصلی آن اضافه وزن است؛ کلید درمان این وضعیت کاهش مواد اضافی بدن از طریق ورزش، پرهیز، کم‌خوری، اصلاح تغذیه و روزه‌داری است.
وی همچنین نسبت به انکار بیماری از سوی برخی بیماران هشدار داد و گفت: برخی افراد پس از تشخیص، بیماری خود را نمی‌پذیرند و درمان را به تعویق می‌اندازند و متأسفانه در زمان آغاز درمان، عوارض در بدن آن‌ها ایجاد شده است.
هاشمی با بیان اینکه انجام آزمایش خون منظم راهی برای پیشگیری از تأخیر در تشخیص بیماری است، توضیح داد: اکثر افراد به‌طور مرتب آزمایش داده و مراکز بهداشت و خانه‌های بهداشت نیز غربالگری انجام می‌دهند؛ تنها افرادی که به‌طور کامل از آزمایش اجتناب می‌کنند، با تأخیر در تشخیص مواجه می‌شوند.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: هرچند زمینه ارثی و ژنتیکی در ابتلا به دیابت نقش دارد، اما افراد نباید خود را بی‌تقصیر بدانند؛ البته کسانی که سابقه خانوادگی دارند، باید بیش از دیگران مراقب باشند. دیابت نوع دو یک بیماری اکتسابی و وابسته به سبک زندگی است و جزئی از سندرم متابولیک محسوب می‌شود که در آن متابولیسم قند، چربی و پروتئین‌ها مختل می‌شود.
گفتنی است؛ کارشناسان حوزه سلامت می‌گویند تغییرات در سبک زندگی مدرن، شامل تغذیه ناسالم، کم‌تحرکی و افزایش استرس، از مهم‌ترین دلایل رشد چشمگیر آمار مبتلایان به دیابت در دهه‌های اخیر است.
دیابت به‌عنوان یکی از بیماری‌های غیر واگیر شایع، با سرعت نگران‌کننده‌ای درحال افزایش است و به اعتقاد متخصصان، سبک زندگی امروز نقش تعیین‌کننده‌ای در این روند دارد.
براساس تازه‌ترین آمارهای سازمان جهانی بهداشت، بیش از 460 میلیون نفر در سراسر جهان با دیابت زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال‌های آینده همچنان رشد داشته باشد. کارشناسان معتقدند که افزایش مصرف غذاهای آماده و پُرچرب، نوشیدنی‌های شیرین و کاهش مصرف میوه و سبزی، زمینه‌ساز اصلی بروز اختلالات متابولیک ازجمله دیابت نوع دو هستند.
همچنین کم‌تحرکی ناشی از تغییر الگوهای کاری و گسترش استفاده از فناوری، موجب کاهش فعالیت بدنی و افزایش وزن در بسیاری از جوامع شده است. اضافه‌وزن و چاقی به‌عنوان مهم‌ترین عوامل خطر ابتلا به دیابت شناخته می‌شوند. از سوی دیگر، استرس‌های روزمره و اختلالات خواب نیز با افزایش مقاومت بدن به انسولین در ارتباط مستقیم قرار دارند.
پزشکان تأکید می‌کنند که اصلاح سبک زندگی، ازجمله رعایت رژیم غذایی متعادل، افزایش فعالیت بدنی روزانه، کاهش استرس و ترک دخانیات، می‌تواند تا حد زیادی از بروز دیابت پیشگیری کند یا روند پیشرفت آن را به تأخیر بیندازد.
با توجه به افزایش جهانی آمار مبتلایان به دیابت، کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر روند فعلی سبک زندگی تغییر نکند، جوامع با بحران‌های جدی سلامت عمومی و هزینه‌های سنگین درمانی روبه‌رو خواهند شد؛ بنابراین، توجه به آموزش عمومی در حوزه تغذیه، ورزش و بهداشت روان، کلید اصلی مهار این بیماری خاموش به‌شمار می‌رود.