گردشگری شبانه، مفهومی است که در سالیان اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این نوع از گردشگری، دریچه‌ای نو به سوی تجربه‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی می‌گشاید که در زیر نور روز کمتر مجال بروز می‌یابند. شهرهای بزرگ و کوچک، بناهای تاریخی، بازارهای سنتی و حتی طبیعت بکر، همگی در ساعات پس از غروب آفتاب جانی دیگر می‌گیرند و شور و هیجان متفاوتی را به بازدیدکنندگان هدیه می‌کنند. جذابیت گردشگری شبانه نه‌تنها در مناظر نورانی و درخشان شهری است، بلکه در سکوت و آرامش خاصی که شب به فضا می‌بخشد و امکان تماشای جزئیات و زیبایی‌هایی که در شلوغی روز از چشم پنهان می‌مانند، نیز نهفته است.
از یک سو، گردشگری شبانه می‌تواند به رونق اقتصادی شهرها کمک شایانی کند. فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با شب، از رستوران‌ها و کافه‌های دنج گرفته تا مراکز خرید شبانه و گالری‌های هنری که تا دیروقت باز هستند، همگی به چرخه مالی شهر کمک می‌کنند. برگزاری کنسرت‌ها، نمایش‌های تئاتر و رویدادهای فرهنگی در ساعات پایانی روز نیز نه‌تنها جذب گردشگر می‌کند، بلکه فضایی پویا و سرزنده برای شهروندان به ارمغان می‌آورد. این بخش از گردشگری، به‌ویژه در مناطقی که دارای جاذبه‌های تاریخی هستند، فرصتی برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند تا با نورپردازی‌های هنرمندانه، ابهت و زیبایی این بناها را در فضایی متفاوت تجربه کنند؛ مثلاً قدم زدن در اطراف یک قلعه قدیمی در زیر نور ماه یا تماشای نمای یک مسجد تاریخی که با نورهای رنگین تزئین شده، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را رقم می‌زند.
از سوی دیگر، بعد اجتماعی و فرهنگی گردشگری شبانه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شب‌گردی در برخی فرهنگ‌ها، خود به یک آداب و رسوم تبدیل شده که افراد را به دورهمی و تعامل بیشتر تشویق می‌کند. بازارهای شبانه، به‌عنوان مثال، محلی برای تبادل فرهنگی و اقتصادی هستند که در آن صنایع دستی محلی، غذاهای خیابانی و موسیقی زنده، فضایی دلنشین و پر جنب و جوش را ایجاد می‌کنند. این رویدادها، فرصتی برای گردشگران است تا با مردم محلی و سبک زندگی آنان از نزدیک آشنا شوند و تجربه‌های اصیل‌تری را به‌دست آورند؛ البته، چالش‌هایی نیز در این میان وجود دارد؛ تأمین امنیت در شب، مدیریت سروصدا و رعایت حقوق ساکنان محلی ازجمله مواردی هستند که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح از سوی مسئولان شهری هستند تا گردشگری شبانه به پایداری خود ادامه دهد و به عاملی برای آزار و اذیت تبدیل نشود.
در نهایت، می‌توان گفت گردشگری شبانه، بیش از یک تفریح، یک صنعت پویا و رو به رشد است که با برنامه‌ریزی‌های صحیح و توجه به جوانب مختلف آن، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها کمک کند.
با توجه به اینکه این نوع گردشگری، ظرفیت‌های پنهانی را در شهرهایمان آشکار می‌سازد و به ما این امکان را می‌دهد که با نگاهی تازه به محیط اطراف خود بنگریم و زیبایی‌های پنهان شب را کشف کنیم؛ در این خصوص و بررسی‌ ظرفیت‌‎های کشور و استان با رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‎خوانید:
سیدرضا بهادری با بیان اینکه گردشگری شبانه نوعی از گردشگری و گشت وگذار است که در ساعات شب انجام می‌شود، گفت: در این نوع گردشگری، بیشتر حضور در بازارها، کافی‌شاپ‌ها، مراکز شهر، رستوران‌ها و بخش‌هایی از شهر مطرح است که موزه‌ها و اماکن گردشگری جزو آن نیستند.
او افزود: گردشگری شبانه می‌تواند شامل بازارهای صنایع‌دستی، کنسرت‌های محلی و تئاترها هم باشد. این برنامه‌ها هم می‌توانند در یک گذر خاص برگزار شوند و هم کنار خیابان شکل بگیرند.
* گردشگری شبانه؛ فرصتی برای رونق کسب و کارهای محلی
وی با اشاره به اینکه گردشگران در طول روز در حال بازدید از موزه‌ها، اماکن تاریخی و جاذبه‌های گردشگری هستند، گردشگری شبانه بهترین فرصت برای رونق کسب و کارهای محلی است، اظهار کرد: در بسیاری از کشورها شاهدیم در کنار مناطق گردشگری که شب تعطیل هستند؛ بازارهای شب راه‌اندازی شده؛ در این بازارها صنایع دستی محلی، خوراک و نوشیدنی محلی به‌فروش می‌رسد که بسیار مورد استقبال قرار گرفته چراکه علاوه بر خنکای هوا در این زمان مسافران مکانی برای بازدید ندارند.
* گردشگری شبانه؛ راهکاری نوین برای رونق اقتصاد محلی
رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع‌دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران گفت: گردشگری شب و برپایی بازارهای محلی همراه با برنامه‌هایی مانند نواختن ساز یا اجرای نمایش بومی، علاوه بر ایجاد درآمد، به رونق هنرهای محلی نیز کمک می‌کند. این نوع گردشگری در برخی کشورهای دیگر و در شهر شیراز نیز اجرا می‌شود.
بهادری درباره شهرهای موفق در گردشگری شبانه گفت: در حوزه گردشگری مذهبی، مشهد موفق‌ترین شهر است؛ زیرا حرم مطهر امام رضا (ع) به‌صورت شبانه‌روزی پذیرای زائران است. به‌دلیل گرمای هوا، بسیاری از مسافران شب را برای حضور در حرم انتخاب می‌کنند و پس از زیارت، با خرید سوغات از بازارهای شهر به رونق گردشگری شبانه کمک می‌کنند.
وی ادامه داد: بعد از مشهد شهر قم دومین شهری است که توانسته در این حوزه موفق عمل کند؛ بهسازی خیابان‌های اطراف حرم مطهر حضرت معصومه (س) باعث شده تا خیابان‌های اطراف به محلی مناسب برای گردشگری شبانه تبدیل شود و مردم بتوانند با حضور در این مناطق صنایع دستی، خوراک و آنچه نیاز دارند، را تهیه کنند.
وی افزود: شهر شیراز طی سال‌های اخیر در حوزه فرهنگی بسیار موفق عمل کرده و با استفاده از عناصر فرهنگی به‌خوبی توانسته گردشگری شبانه در کنار ارگ وکیل و مجموعه بازار وکیل را رونق دهد.
این مسئول با اشاره به اینکه خیابان شهرداری رشت نیز نمونه موفقی از گردشگری شبانه‌ است، گفت: البته این مورد را بر اساس شنیده‌ها اشاره کردم و تا کنون از نزدیک شاهد این بازار نبوده‌ام.
به گفته بهادری، خیابان باب همایون (سی تیر) در تهران نیز نمونه موفقی از گردشگری شبانه است که دکه‌های خوراکی و فروشگاه‌های محلی در آن عملکرد خوبی داشته‌اند.
او با اشاره به عملکرد خوب اصفهان و یزد در حوزه گردشگری شبانه گفت: محور سی‌وسه‌پل و چهارباغ به مکان‌هایی محبوب برای این نوع گردشگری تبدیل شده‌اند و بسیاری از گردشگران از این فرصت شبانه استفاده می‌کنند. با این حال، صنایع‌دستی و هنرهای بومی در این فضا کمتر دیده می‌شود و تمرکز بیشتر بر خوراک محلی است.
این فعال گردشگری افزود: در شهر یزد، بافت تاریخی به‌خوبی مرمت و نورپردازی مناسبی برای آن به اجرا درآمده است. این اقدامات باعث شده بافت تاریخی یزد و خیابان مسجد جامع در گردشگری شبانه عملکرد موفقی داشته باشند.
* یکی از رازهای موفقیت در گردشگری شبانه تعیین کردن مسیر است
بهادری با تأکید بر اینکه یکی از رازهای موفقیت در گردشگری شبانه تعیین کردن مسیر است، گفت: وجود محور پیاده‌رو و نورپردازی هوشمندانه در کنار این امر، موجب رونق گردشکری شبانه در شهرهای موفق کشور می‌شود.
*فرهنگ‌سازی محلی دیگر عامل موفقیت گردشگری شبانه
او با بیان اینکه موفقیت در گردشگری شبانه نیازمند نهادینه‌کردن فرهنگ آن در میان مردم شهرهای مقصد است، ادامه داد: اگر مردم محلی بدانند سنگ‌فرش‌شدن بخشی از شهر، اجرای نورپردازی زیبا و تبدیل آن به محل گشت‌وگذار تا چه اندازه می‌تواند به رونق گردشگری کمک کند، در این صورت، همکاری خواهند کرد.
*شهرداری‌ها پیشقراول توسعه زیرساخت‌های گردشگری شبانه
رئیس کارگروه ملی گردشگری و صنایع دستی پایدار بنیاد جهانی انرژی ایران با اشاره به اینکه گام بعدی برای موفقیت در گردشگری شبانه توسعه زیرساخت‌هاست، ابراز کرد: در این خصوص شهرداری‌ها باید پای کار بیایند و معاونت‌های مختلف این ارگان باید زیرساخت‌های لازم مانند نورپردازی مناسب، نظافت، سنگ فرش کردن، استفاده از المان‌های زیبا و زیباسازی منطقه را پیگیری کنند چراکه زیبایی منطقه در این نوع گردشگری بسیار با اهمیت است.
*صنایع دستی و هنرمندان محلی؛ قلب تپنده گردشگری شبانه
بهادری افزود: جاذبه‌سازی گام مهم بعدی است که با کنار هم قرار گرفتن صنایع‌دستی محلی، خوراک‌ها و هنرمندان شکل می‌گیرد. اجرای بخش فرهنگی این کار باید توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان فرهنگی‌– اجتماعی هر شهر پیگیری شود تا با گردهم‌آوردن و ساماندهی فعالان فرهنگی و اجتماعی، ازجمله اهالی موسیقی، مجموعه‌ای مناسب برای این هدف ایجاد شود.
* بدون تبلیغات حرفه‌ای، گردشگری شبانه دیده نمی‌شود
به گفته او، تبلیغات گام بعدی است؛ چراکه در دنیای امروز فضای مجازی حرف نخست را می‌زند و می‌تواند بستر مطلوبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی باشد. برای این منظور باید از بسترهای متنوعی مانند اینستاگرام، یوتیوب و حتی نرم‌افزارهای دیگر کشورها بهره گرفت.
*ساماندهی پیاده‌راه بوعلی؛ فرصتی طلایی برای رونق گردشگری همدان
وی با تأکید بر اینکه فعالان حوزه گردشگری باید در کنار دیگر سازمان‌ها برای رونق این بخش نقش‌آفرینی کنند، گفت: در سفرهایی که به همدان و ملایر داشته‌ام، دیده‌ام که میدان امام(ره) و پیاده‌راه بوعلی ظرفیت بالایی برای گردشگری شبانه دارند؛ هرچند این فضاها نیازمند ساماندهی هستند تا دستفروشان و فروشندگان کالاهای چینی با برنامه مشخص فعالیت کنند. با این اقدام، می‌توان این خیابان را به محلی برای عرضه صنایع‌دستی و خوراک‌های محلی تبدیل کرد، به‌گونه‌ای که با ایجاد دکه‌های زیبا و برگزاری موسیقی و نمایش‌های محلی، فرهنگ همدان را به نمایش گذاشت. این فضا هنوز جای کار دارد.
*الگوبرداری از دبی؛ راهکار ملایر برای جهش گردشگری
وی ادامه داد: در شهر ملایر نیز می‌توان در مجموعه «جهان کوچک» در کنار المان‌ها، ایران کوچک را همانند دهکده جهانی دبی یا گلوبال ویلیج (Global Village) طراحی کرد که معماری بیش از 70 کشور دنیا در آن به کار رفته و در کنار المان‌های هرکشور خوراک‌های محلی، صنایع دستی و هنرهای آن به نمایش گذاشته شده است.
این فعال گردشگری در پایان سخنان خود تأکید کرد: این پارک ظرفیت آن را دارد که به یکی از قطب‌های گردشگری کشور تبدیل شود و رونق چشمگیری در اقتصاد گردشگری استان همدان ایجاد کند. برای تحقق این هدف کافی است در کنار المان‌های موجود، جشنواره‌های متنوع غذا، صنایع‌دستی و شب‌های فرهنگی شهرها و کشورهای مختلف برگزار شود. این برنامه‌ها به‌ویژه در پایان هفته می‌تواند اجرا شده و مسافران زیادی را از شهرهای اطراف جذب کند.
* گردشگری شبانه؛ راهبردی هوشمند برای توسعه پایدار شهری
در سال‌های اخیر، گردشگری شبانه به‌عنوان یکی از ارکان مهم توسعه شهری و احیای بافت‌های تاریخی مورد توجه ویژه برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته است. این نوع از گردشگری که عمدتاً شامل فعالیت‌های فرهنگی، تفریحی و خرید در ساعات شب می‌شود، نه‌تنها موجب رونق اقتصادی می‌شود، بلکه احیای هویت شهری و تقویت تعاملات اجتماعی را در پی دارد.
نورپردازی خلاقانه و ایمن فضاهای عمومی، ایجاد مسیرهای پیاده‌روی جذاب و طراحی مبلمان شهری مناسب، از ارکان اصلی جذب گردشگران شبانه است. شهرهای موفق در این حوزه با بهره‌گیری از نورپردازی‌های هنرمندانه، فضایی امن و در عین حال رویایی خلق می‌کنند.
برگزاری کنسرت‌های خیابانی، نمایش‌های نور و صدا، گالری‌های هنری شبانه و اجرای تئاترهای محیطی می‌تواند به غنای تجربه گردشگران بیفزاید. شهر شیراز با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تاریخی مانند ارگ کریمخانی، نمونه موفقی در این زمینه ارائه کرده است.
ایجاد بازارچه‌های شبانه با محوریت عرضه صنایع دستی اصیل و غذاهای محلی، هم به اقتصاد محلی رونق می‌بخشد و هم تجربه‌ای منحصر به‌فرد برای گردشگران خلق می‌کند. تجربه موفق بازار وکیل شیراز گواه این ادعاست.
تأمین امنیت از طریق استقرار نیروهای انتظامی، روشنایی کافی و خدمات بهداشتی مناسب، شرط ضروری توسعه گردشگری شبانه است. شهر مشهد با مدیریت هوشمند امنیت در محدوده حرم مطهر، الگویی قابل توجه ارائه کرده است.
دسترسی آسان از طریق سیستم‌های حمل‌و‌نقل عمومی که تا پاسی از شب فعال هستند، نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این طرح دارد. خطوط ویژه اتوبوس‌رانی و تاکسی‌های شبانه از ضروریات این بخش است.
هماهنگی بین‌دستگاهی بین شهرداری، نیروی انتظامی، اداره میراث فرهنگی و بخش خصوصی از دیگر عوامل موفقیت در این زمینه است.
توسعه گردشگری شبانه نیازمند نگاهی جامع و برنامه‌ریزی چندبعدی است. با توجه به شرایط آب و هوایی ایران که در بسیاری از مناطق، شب‌ها هوای مطبوع‌تری دارد، این ظرفیت می‌تواند به یکی از منابع درآمدی مهم شهرداری‌ها و کسب‌وکارهای محلی تبدیل شود. سرمایه‌گذاری در این بخش نه‌تنها موجب رونق اقتصادی می‌شود، بلکه به احیای فضاهای عمومی و تقویت هویت شهری منجر خواهد شد.
با توجه به آنچه در این گزارش به آن اشاره شد؛ پیاده‌راه بوعلی و جهان کوچک ملایر، دو ظرفیت مطلوب در شهر و استان همدان هستند که می‌توانند به رونق گردشگری شبانه کمک کنند و باعث تغییر محسوسی در توسعه گردشگری استان و درآمدزایی شوند.
همدان با دارا بودن محوطه تاریخی هگمتانه که نامش در فهرست اماکن تاریخی جهان می‎درخشد و دیگر ظرفیت‌های منحصربه‌فرد همچون غار علیصدر، گنجنامه و هزاران ظرفیت گردشگری ناب، جاذبه‌های بی‌همتایی را در طول روز برای گردشگران به نمایش می‌گذارد؛ توسعه گردشگری شبانه، برنامه‌ریزی و اجرای صحیح انواع مختلف رویدادها می‌تواند جورچین گردشگری این شهر تاریخی را تکمیل کند.

شهره کرمی