تابستان داغ، زمستان ناپایدار: هشدار همدان برای سال پیش رو
تابستان 1404 در ایران بیش از هر سال دیگری داغ و طاقتفرسا گذشت؛ گرمای بیسابقه، فشار بر شبکه برق، محدودیتهای آبی و تعطیلیهای پیاپی، تصویری تازه از شکنندگی زیرساختهای کشور ترسیم کرد. این یک نما از واقعیت تغییر اقلیم در دوران ما بود؛ واقعیتی که بیش از آنچه فکر کنیم، به ما نزدیک و بر زندگی ما اثرگذار است. همدان نیز که در گذشته به زمستانهای سخت و سرمای مشهورش شناخته میشد، امسال تابستانی متفاوت را با گرمای طولانی، بارشهای کمتر از میانگین و کاهش منابع آبی تجربه کرد. همانطور که گفتیم، این امر تنها یک اتفاق فصلی نیست، نشانهای است از تغییرات عمیق اقلیمی و مدیریتی که اگر جدی گرفته نشود، زمستانی ناپایدار و بحرانی را در پیش خواهد داشت.
امسال همدانی که به تابستانهای خنک معروف بود، با هرم گرما مجبور شد ساعات کار ادارات را برای کاهش فشار بر شبکه برق، کوتاه کند و بسیاری از مشاغل کوچک از گرانی و کمبود انرژی آسیب دیدند. این وضعیت در سطح ملی نیز تکرار شد؛ آمارها نشان میدهد مصرف برق در اوج گرما تا 19 درصد افزایش یافت و کسری تولید به 30 هزار مگاوات رسید، رقمی که معنایش چیزی جز خاموشیهای گسترده نبود. تجربه این تابستان روشن کرد که اگر زیرساختها بهروز نشوند، زمستانی بدون سرمای سخت نیز میتواند بحرانآفرین باشد؛ از کمبود گاز گرفته تا فرسودگی شبکه برق و آب.
* خشکسالی و سوء مدیریت؛ دو روی یک بحران
بحران امروز فقط محصول طبیعت نیست؛ کاهش بارندگیها در سالهای اخیر منابع آبی استان را بهشدت تحت فشار قرار داده، اما سوء مدیریت و نبود برنامهریزی بلندمدت این بحران را تشدید کرده است. در حوزه انرژی نیروگاههای پیر، اتلاف گسترده برق و ضعف سرمایهگذاری در انرژیهای نو، سبب شده حتی استانی همچون همدان با ظرفیت زیاد تابش خورشید در فصول گرم، هنوز سهم اندکی از انرژی پاک داشته باشد.
این یک واقعیت است که خاموشیها و کمبود آب فقط مسئلهای فنی نیستند؛ بلکه بهطور مستقیم بر زندگی مردم اثر میگذارند. اخلال در فعالیت کارخانهها، کاهش بهرهوری ادارات و نگرانی دائمی خانوادهها درباره قبضهای سنگین یا قطع برق، نشانههایی از فشار مضاعف بر جامعه است؛ در استانهایی مانند همدان که بخش مهمی از اقتصاد محلی بر کشاورزی و صنایع کوچک متکی است، این فشار دوچندان احساس میشود. اگر منابع آبی کاهش یابند و انرژی پایدار نباشد، کشاورزان با کاهش محصول و خانوارها با افزایش هزینهها روبهرو میشوند که این وضعیت بیتردید اعتماد عمومی را نیز فرسایش میدهد.
* همدان؛ از سرمای مشهور تا بحران پنهان
همدان روزگاری به زمستانهای طولانی و سرمای جانسوزش شناخته میشد، اما تغییر اقلیم چهره شهر را دگرگون کرده است؛ زمستانها دیگر آن سرمای سخت را ندارند، اما این به معنای آسودگی نیست! کاهش برف و باران یعنی اُفت شدید ذخایر آبی، خشکی رودها و فرونشست زمین. به بیان دیگر، نبود سرمای سخت همدان را از بحران رها نکرده، بلکه آن را وارد مرحله تازهای کرده؛ مرحلهای که خطر آن کمتر از زمستانهای سخت گذشته نیست. راه حل این وضعیت، نگاه کوتاهمدت و تدافعی نیست؛ باید از تابستان داغ امسال درس گرفت و برای زمستان آینده آماده شد.
امروز دیگر نمیتوان با راه حلهای مقطعی و مُسکنوار به سراغ بحران انرژی و آب رفت. آنچه کشور و بهویژه استان همدان نیاز دارد، سیاستی است که بر تابآوری بلندمدت استوار باشد؛ تابآوری یعنی آماده بودن برای شرایط بحرانی و نه غافلگیر شدن در برابر آن. برای رسیدن به این هدف باید مدیریت مصرف بهطور جدی اصلاح شود؛ از بازنگری در تعرفهها و حذف یارانههای غیر هدفمند گرفته تا ترویج فرهنگ صرفهجویی در خانوادهها و صنایع. در کنار آن، سرمایهگذاری در زیرساختهای نوین اجتنابناپذیر به نظر میرسد؛ نیروگاههای خورشیدی و بادی، شبکههای مقاومتر برق و آب و استفاده از فناوریهای هوشمند، تنها ابزارهایی هستند که میتوانند همدان و دیگر استانها را در برابر فشارهای اقلیمی و جمعیتی آینده مقاوم کنند.
یادمان باشد تابستان داغی که پشت سر گذاشتیم، زنگ خطری است که نمیتوان نادیده گرفت؛ اگر امروز در همدان و سراسر کشور به فکر نباشیم، زمستانی خواهیم داشت که نه سرمای جانسوز آن، بلکه کمبود انرژی و آبش زندگی مردم را به دشواری خواهد کشید. این زمستان فرصتی است برای آزمون اصلاحات واقعی؛ اصلاحاتی که اگر صورت نگیرد، بحرانها هر فصل با چهرهای تازه بازخواهند گشت.