روز پرستار، همزمان با سالروز میلاد حضرت زینب کبری (س)، نمادی از ایثار، صبر و خدمت خالصانه انسان‌هایی است که در سخت‌ترین لحظات زندگی بیماران، آرامش، امید و مراقبت را هدیه می‌دهند. این روز، فرصتی برای یادآوری نقش بی‌بدیل پرستاران در نظام سلامت کشور است؛ نیروهایی که در سکوت و بی‌ادعایی، ستون‌های پایداری بیمارستان‌ها و مراکز درمانی محسوب می‌شوند. آن‌ها نه‌تنها در لحظات بحرانی، بلکه در جریان روزمره درمان، با فشار کاری شدید، وظیفه سنگین مراقبت را بر دوش دارند؛ وظیفه‌ای که گاه میان شیفت‌های طولانی و کمبود نیروی انسانی، فراتر از توان جسمی و روانی آنان می‌رود.
در حالی که بار سنگین مراقبت از بیماران بر دوش این قشر فداکار است، واقعیت تلخ اینجاست که کشور با کمبود جدی پرستار مواجه است. نسبت پرستار به تخت بیمارستانی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های نیروی انسانی پرستار در دنیاست. میانگین این نسبت در دنیا حدود 2.5 پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی و در کشوری مانند انگلیس چهار است اما به گفته عباس عبادی؛ معاون پرستاری وزارت بهداشت در ایران نسبت تعداد پرستار به تخت کمتر از 0.95 است که بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. بسیاری از بیمارستان‌ها با نسبت‌هایی پایین‌تر از حد مطلوب فعالیت می‌کنند و همین موضوع به افزایش خستگی، فشار کاری و کاهش کیفیت مراقبت منجر می‌شود.
در استان همدان که ازجمله مناطق شاخص کشور در حوزه سلامت است نیز وضعیت کمبود نیرو به‌طور محسوس دیده می‌شود؛ شرایطی که به‌ویژه در بخش‌های دولتی و مراکز آموزشی درمانی، فشار مضاعفی بر کادر پرستاری وارد کرده است. با وجود این، پرستاران همدان همچنان از پیشتازان عرصه خدمت‌اند، و در روز پرستار، بیش از هر زمان دیگری باید به تلاش خاموش و بی‌وقفه آنان توجه شود؛ تلاش‌هایی که جان هزاران نفر را نجات می‌دهد، اما خود همواره در سایه کمبود امکانات، دشواری معیشت و خستگی‌های بی‌پایان باقی مانده است.
به همین منظور، گفت‌وگویی با رئیس سازمان نظام پرستاری استان همدان ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید؛
هرمز نیکقدم به تشریح آخرین وضعیت نیروی انسانی، کمبودها و همچنین نقش‌آفرینی نیروهای پرستاری در شرایط حساس پرداخت و گفت: تعداد کل پرستاران استان همدان پنج هزار و 200 نفر هستند که چهار هزار و 200 نفر در بخش دولتی و یک هزار نفر در بخش‌های خصوصی و تأمین اجتماعی مشغول به کار هستند.
وی اذعان کرد: در حوزه منابع انسانی، باوجود برگزاری آزمون استخدامی، استان همچنان با کمبود 1000 نفری پرستار مواجه است که از استاندارد ملی نیز عقب‌تر هستیم. در حالی که استاندارد کشوری 1.1 برای نسبت پرستار به تخت تعیین شده، استاندارد فعلی در همدان 0.9 است؛ به عبارت دیگر، استان همدان 0.2 واحد از استاندارد ملی عقب‌تر است.
رئیس نظام پرستاری استان همدان مطرح کرد: با در نظر گرفتن این محاسبه که به ازای هر 0.1 واحد کمبود، نیاز به 500 نفر پرستار است، نتیجه می‌گیریم که همدان حداقل به 1000 پرستار جدید نیازمند است. حتی استاندارد ملی نیز کفایت نمی‌کند و برای رسیدن به استاندارد مطلوب جهانی، این نسبت باید به 1.8 برسد.
نیکقدم در پاسخ به پرسشی در خصوص مقایسه وضعیت پرستاری استان با استانداردهای سازمان بهداشت جهانی، اظهار کرد: متأسفانه استان همدان با کمبود شدید پرستار مواجه است و نسبت پرستار به تخت در استان مطلوب نیست.
وی با اشاره به جذب نیرو در حوزه علوم پزشکی همدان، بیان کرد: سال جاری نخستین آزمون استخدامی برگزار شده، اما هنوز نتایج قطعی اعلام نشده و انتظار می‌رود آمار نهایی پذیرفته‌شدگان تا ماه آینده مشخص شود.
وی در ادامه در خصوص آمار دقیق بازنشستگان در سال جاری، گفت: طی تابستان سال جاری پنج نفر بازنشسته شده‌اند.
این مسئول در رابطه با مهاجرت پرستاران، تصریح کرد: اگرچه مواردی از تمایل به مهاجرت وجود دارد، اما آمار مراجعه مستقیم به سازمان نظام پرستاری برای تأیید مدارک مهاجرت کاهش یافته است. پرستاران در حال حاضر عمدتاً از طریق شرکت‌های خصوصی اقدام به مهاجرت می‌کنند، به همین دلیل سازمان نظام پرستاری در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد مهاجران امسال ندارد؛ شاید وزارتخانه نیز آمار دقیقی در این خصوص نداشته باشد.
*نقش پرستاران در مدیریت بحران (جنگ 12 روزه):
نیکقدم در ارزیابی نقش پرستاران در مدیریت بحران، به‌ویژه در جنگ 12 روزه اخیر، تأکید کرد: کادر درمان و به‌طور خاص پرستاران، تنها ارگان‌هایی بودند که جانانه جنگیدند. ما پرستاری داشتیم که همراه با مادر خود در بیمارستان حضور یافته و به‌صورت متوالی و پشت سر هم شیفت‌های طولانی مشغول به کار بود تا خللی در درمان ایجاد نشود. خوشبختانه در استان همدان کادر درمان منسجم عمل کرد.
وی اظهار کرد: در زمان «جنگ 12 روزه» ما یک فراخوان دادیم و پرستار جذب کردیم که خوشبختانه تعداد زیادی از پرستاران به‌صورت داوطلبانه پای کار آمدند تا آمادگی کامل برای خدمت‌رسانی در هر نقطه نیازمند استان یا کشور وجود داشته باشد.
*چالش اصلی پرستاران؛ مطالبات معوقه
وی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی پرستاران استان و کشور را معوقات مطالبات پرستاری اعلام کرد و گفت: این وضعیت به یک بحران تبدیل شده، زیرا تعرفه پرستاری از فروردین ماه تا کنون پرداخت نشده و این عقب‌افتادگی تقریباً به 6 الی هفت ماه می‌رسد. با وجود این تأخیر طولانی در پرداخت‌ها، پرستاران همچنان با جان و دل به خدمت‌رسانی ادامه می‌دهند و توقفی در ارائه خدمات نداشته‌اند.
*برنامه‌های روز پرستار
رئیس نظام پرستاری استان همدان از برگزاری مراسم روز پرستار خبر داد و گفت: مراسم روز پرستار توسط نظام پرستاری و دانشگاه علوم پزشکی در روز شنبه (دهم آبان) برگزار خواهد شد و از پرستاران نمونه استانی و کشوری تقدیر به عمل خواهد آمد. نمایندگان مجلس، استاندار محترم و نماینده مقام معظم رهبری نیز احتمالاً در این مراسم حضور خواهند داشت و در حد توان از زحمات پرستاران قدردانی خواهد شد.
*بهره‌مندی از فناوری و هوش مصنوعی در آموزش
رئیس نظام پرستاری همدان در پاسخ به این پرسش که آیا پرستاران استان از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در حوزه کاری خود بهره می‌برند؟ گفت: این اتفاق در حال وقوع است. با وجود اساتید مجرب و رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی در دانشگاه، دانشجویان پرستاری در حال استفاده از این ماهیت‌های نوین هستند.
نیکقدم به چند چالش ساختاری در ساعات کاری اشاره کرد و گفت: پرستاران به‌طور معمول در روزهای پنجشنبه و جمعه که دیگر نیروهای اداری تعطیل هستند نیز موظف به حضور در محیط کار هستند. از مسئولان محترم تقاضا داریم که این ساعات کاری اضافی، به‌صورت رسمی به‌عنوان اضافه کار محاسبه شده و همچنین از مزیت معافیت مالیاتی برخوردار شوند تا حقوق این زحمات به‌طور عادلانه لحاظ گردد.
وی افزود: مالیات بر درآمد نیز از دیگر مسائل قابل توجه است؛ چراکه نرخ مالیات پرستاران در مقایسه با سایر ارگان‌ها بالاتر بوده و به یک معضل تبدیل شده است. درخواست داریم یا مالیات به‌طور کلی حذف شود و یا نرخ آن به حداکثر 10 درصد (در سطح کشوری) کاهش یابد.
او مورد بعدی را تبدیل وضعیت استخدامی عنوان کرد و گفت: چالش دیگر، مربوط به نیروهای شرکتی، قراردادی و حجمی است. دانشگاه علوم پزشکی همدان بیشترین تعداد نیروی شرکتی را در کشور دارد و خواسته ما، تبدیل وضعیت سریع و عادلانه این نیروها است.
در نهایت، وی به مشکلات معیشتی و رفاهی پرستاران اشاره کرد و گفت: شرایط اقتصادی فعلی بر همه اقشار جامعه و همچنین این قشر زحمتکش فشار زیادی تحمیل کرده است. توجه به معیشت پرستاران نه‌تنها یک مطالبه حرفه‌ای، بلکه ضرورتی برای حفظ کیفیت خدمات درمانی و روحیه کاری آنان است. امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های جدی و حمایت مسئولان، در آینده نزدیک شاهد بهبود ملموس وضعیت معیشتی و رفاهی پرستاران در استان همدان باشیم.
در حوزه موفقیت‌ها، نیکقدم به فعالیت پررنگ پرستاران در عرصه ورزشی اشاره کرد و گفت: پرستاران استان همدان در رشته‌هایی نظیر شنا و کوهنوردی فعال هستند و افتخاراتی کسب کرده‌اند. به طور خاص، یکی از پرستاران استان موفق به کسب مقام اول آسیا در رشته آمادگی جسمانی و همچنین کسب مقامات کشوری در این زمینه شده است.
در پایان این گفت‌وگو و مرور چالش‌های پرستاران استان همدان، آنچه بیش از هر موضوعی اهمیت دارد، ضرورت پیگیری جدی و مستمر مطالبات پرستاران از سوی مسئولان اجرایی و نهادهای تصمیم‌گیر در سطح ملی و استانی است. پرستاران، به‌عنوان ستون اصلی نظام سلامت، در سخت‌ترین شرایط کاری ازجمله دوران بحران کرونا و جنگ 12 روزه، با ایثار، تعهد و تلاش شبانه‌روزی، سلامت جامعه را پاس داشته‌اند؛ با این حال، همچنان بخش بزرگی از دغدغه‌های آنان بی‌پاسخ مانده است.
اصلی‌ترین این چالش‌ها در سه محور خلاصه می‌شود؛ نخست، وضعیت استخدامی و امنیت شغلی. دوم، مشکلات معیشتی و رفاهی و سوم، بی‌توجهی به نظام اضافه‌کار، نوبت‌کاری و مالیات عادلانه که باعث شده ساعات کاری طولانی و شبانه‌روزی آنان متناسب با زحماتشان جبران نشود.
در چنین شرایطی، انتظار می‌رود مسئولان مربوطه، برنامه‌ای منسجم و زمان‌بندی‌شده برای اصلاح وضعیت استخدامی و معیشتی پرستاران تدوین کنند. هم‌زمان، ایجاد سازوکاری شفاف برای پرداخت منصفانه حق‌الزحمه و مزایای انگیزشی می‌تواند بخشی از نارضایتی‌ها را کاهش دهد و انگیزه شغلی را در کادر پرستاری تقویت کند.
زمان آن رسیده که حمایت از پرستاران از سطح شعار و وعده، به عمل و تصمیم عملیاتی تبدیل شود؛ چراکه تداوم بی‌توجهی، نه‌تنها به زیان این قشر فداکار، بلکه به زیان کل نظام سلامت کشور خواهد بود.

طیبه اسدبیگی