سپهرغرب، گروه - عباس سریشی : سپهرغرب، گروه اجتماعی - عباس سریشی: مقوله اعتیاد نوجوانان متفاوت از سایر گروه‌های سنی بوده و خطراتی که این گروه سنی را تهدید می‌کند، ساده و تک‌بعدی نیست.

شکی نیست که اعتیاد به مواد مخدر جزو یکی از غلط‌ترین عادت‌های زندگی است که می‌تواند زندگی فرد مبتلا و اطرافیانش را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.

متأسفانه این عادت غلط هر روز بیشتر در جامعه رشد می‌کند و نتایج اغلب پژوهش‌های صورت گرفته در سطح کشورهای مختلف نیز حکایت از آن دارد که میزان مصرف مواد در جوامع مختلف به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان در حال افزایش است. درحالی‌که سوءمصرف مواد در میان این طیف سنی مشکلات جدی‌تری نظیر خطر آسیب و مرگ از طریق خشونت بین فردی، تصادفات جاده‌ای، رفتارهای پرخطر جنسی، ابتلا به بیماری‌هایی چون ایدز و مشکلات تحصیلی را نسبت به دیگر افراد جامعه در پی دارد.

در این میان تقریباً بیشتر روان‌شناسان و صاحب‌نظران علوم رفتاری به‌صورت متفق‌القول براین عقیده‌اند که در مجموعه عوامل مطرح در مبحث گرایش به مواد مخدر 12 عامل به‌عنوان متغیرهای واسطه‌ای در گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف مواد مخدر نقش اساسی دارند که مشتمل بر موضوعاتی چون دسترسی آسان به مواد مخدر؛ عدم تناسب مصرف مواد با ارزش‌ها و سبک زندگی؛ باورهای (درست یا نادرست) درباره پیامدهای مصرف مواد؛ مقید بودن به عدم مصرف مواد؛ کنترل استرس؛ سطح عزت‌نفس؛ مهارت‌های مقابله‌ای در مقابل فشار اجتماعی؛ فعالیت‌های جایگزین؛ مهارت‌های هدف‌گزینی؛ مهارت‌های تصمیم‌گیری؛ مهارت‌های کمک به دیگران و در نهایت مهارت‌های اجتماعی (ابراز وجود ارتباط و حل مسائل بین فردی) می‌شود گو اینکه در این میان نیز فقدان مجازات بازدارنده هم به‌نوبه خود باعث شده تا به‌دلیل قبح‌زدایی و عدم ترس از تبعات گرایش افراد و به‌خصوص نوجوانان به مواد مخدر این موضوع تشدید گردد.

موضوع اینجاست که مسئله مصرف و سوءمصرف مواد در میان نوجوانان به‌دلیل حساسیت این دوره از زندگی و نقش آن در زندگی آینده افراد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا نوجوانان کمتر از بقیه توانایی کنترل بر هیجانات خود را دارند و کمتر به عواقب کارهای خود می‌اندیشند.

زیرا نوجوانان به ماجراجویی و انجام کارهای جدید علاقه دارند و به‌دلیل رشد ناکافی قسمت عقلانی مغز متوجه خطر و عواقب کارهای خود نمی‌شوند و خودشان را بسیار قوی می‌پندارند؛ به همین دلیل ریسک‌پذیری بالایی پیدا می‌کنند و به سمت کارهای خطرناک کشیده می‌شوند که متأسفانه مصرف مواد مخدر وُلو به‌صورت تفننی هم ازجمله کارهای خطرناکی است که نوجوان کمتر به عواقب آن می‌اندیشد، همچنین مصرف مواد مخدر در گروه همسالان باعث می‌شود، نوجوان به‌عنوان شخصیتی ریسک‌پذیر و قوی جلوه کند درعین‌حال مصرف مواد مخدر موجب ایجاد شادی و حس خوب کوتاه‌مدت در تمام افراد می‌شود و علائم اختلال‌های روانی را کاهش می‌دهد، که این موضوعات نیز ازجمله علل گرایش آن‌ها به مواد مخدر محسوب می‌شود.

در این خصوص نتایج پژوهش‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که پسرها به احتمال بیشتری مواد را به‌صورت مکرر مصرف می‌کنند تا دخترها درعین‌حال دامنه سنی 16 تا 20 سالگی زمان شروع سوءمصرف مواد (با پیش مقدمه سیگار و قلیان) قلمداد می‌شود البته دسترسی آسان به مواد مخدر، بیکاری و عدم اشتغال‌زایی اختلاف طبقاتی شدید فرهنگ محل زندگی ارتباط با افراد ناباب و گروه همسالان نیز می‌تواند منجر به اعتیاد افراد شود درحالی‌که بخشی از این علل به‌سادگی و با کمی تلاش از طریق خانواده و بخش دیگری از جانب مسئولین قابل‌کنترل هستند.

 

     یک معادله و تصور غلط...!

متأسفانه امروزه بسیاری از والدین براین باورند که اعتیاد نوجوانان درواقع نوعی سرکشی و تلاش برای جلب‌توجه دیگران است و یا وقتی نوجوانانی دچار اعتیاد می‌شوند، در خانواده آن‌ها اعتیاد وجود داشته و ازلحاظ معیشتی مشکل دارند و یا بچه‌های طلاق هستند؛ درحالی‌که بیشتر کارشناسان براین نکته تأکید دارند که به‌جز عوامل پیش‌گفته قطعاً پارامترهای دیگری نیز در این میان وجود دارد که موجب گرایش آن‌ها به سمت سوءمصرف می‌شود زیرا مقوله اعتیاد در نوجوانان متفاوت از سایر گروه‌های سنی بوده و خطری که این گروه سنی را تهدید می‌کند تا این حد ساده و تک‌بعدی نیست.

آن‌ها بر این باورند که امروزه انگیزه‌ها و الگوهای مصرف مواد مخدر در حال تغییر است و بهانه‌های عجیب‌وغریبی مانند استفاده از مواد برای لاغری و رسیدن به وزن موردنظر خود به‌جای ورزش و یا کنترل رژیم غذایی، بیداری طولانی‌مدت برای درس خواندن، افزایش انرژی برای ورزش برای اعتیاد در نوجوانان و جوانان وجود دارد و حتی انگیزه‌های مصرف مواد مخدر شکل فانتزی و شیک‌تری نسبت به قبل به خود گرفته که قطعاً این موضوع زنگ خطری برای والدین و جامعه است که تغییر ارزش و سبک زندگی تا این اندازه باعث کج‌فهمی در نسل جدید شده است.

درعین‌حال نوجوانان به مصرف مواد صنعتی جدید به دلیل عدم جرم انگاری و تأثیرات عمیق‌تر بیشتر از سایر مواد علاقه نشان می‌دهند و همین امر باعث گردیده تا بازار عرضه و مصرف مواد صنعتی با عوارض پرخطر بیش‌ازپیش در این طیف سنی رونق بگیرد به‌طوری‌که هم‌اکنون کلکسیونی پرشمار از مواد مخدر با نام‌ها و دوزهای مختلف هر روز تولید و شناسایی و در اسرع وقت و سهولت تمام در دسترس آن‌ها قرار می‌گیرد که باعث می‌شود یک نوجوان به مواد حساس‌تر و در صورت یک‌بار تجربه مصرف مواد مخدر میل بیشتری برای تجربه‌های بعدی پیدا کند.

البته کارشناسان براین نکته تأکید و تصریح ویژه دارند که اعتیاد به مواد مخدر انواع مختلفی دارد به‌طور مثال برخی از اعتیادها به مصرف بیش‌ازاندازه داروها اعتیادآور هستند. داروهایی که برای خواب بهتر یا آرامش اعصاب مصرف می‌شوند ازجمله این داروها هستند که مصرف آن‌ها غیرمجاز نیست. نوع دیگر، اعتیاد به الکل و مواد مخدر است که بدترین نوع اعتیاد به‌حساب می‌آید. دسته بعدی اعتیاد به داروهایی است که از آن‌ها برای ترک اعتیاد به مواد مخدر قوی‌تر استفاده می‌شود که به‌شدت اعتیادآور بوده و به‌هیچ‌عنوان نباید بدون تجویز پزشک متخصص مصرف شوند.

موضوع اینجاست که اعتیاد به مصرف مواد مخدر در اشکال مختلف روزبه‌روز در حال گسترش است و بررسی‌ها نشان داده که امروزه به‌جز مخدرهای صنعتی و سنتی رایج مانند حشیش، تریاک، مواد توهم‌زا، اکستاسی(قرص x)، هروئین، کوکائین و... پرمصرف‌ترین ماده مخدر در میان نوجوانان گل و ماری‌جوانا است که به‌تنهایی آمار بالایی را به خود اختصاص می‌دهند.

مضاف براینکه هرچند مصرف الکل در کشورهای اسلامی غیرمجاز است اما نباید از اعتیاد به این نوشیدنی نیز غافل شد زیرا اعتیاد به آن می‌تواند تا به‌اندازه مواد مخدر سلامت جسمی و روانی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

 

     از انکار بی‌منطق تا بی‌تفاوتی تأمل‌برانگیز...

هرچند امروزه بسیاری از کارشناسان، تصمیم‌گیران و مدیران کلان جامعه به این نکته تأکید دارند که آسیب سوءمصرف و تغییرات کمی و کیفی آن در سنین نوجوانی بیشتر از هر طیف سنی دیگری بوده و این فرآیند در هیچ گروه جمعیتی به این مقدار سرعت انتشار ندارد درعین‌حال باید علاوه بر تأکید بر رویکردهای فردی، برنامه‌های جامعه‌محوری نیز با رویکردهای پیشگیری مبتنی بر عوامل محیطی طراحی و سیاست‌گذاری به مورد اجرا گذاشته تا بتواند بیشترین اثربخشی را محقق سازد.

اما به هر دلیل نمی‌خواهند و یا شاید هم نمی‌توانند تا آمار مشخصی از گستره این بلیه در جامعه اعلام کنند و نهایتاً در بهترین حالت فقط عمق فاجعه را با عبارتی کلی نظیر اینکه «مطالعات نشان داده اکثر نوجوانان در حدود سنین 12 یا 13 سالگی مصرف مواد را شروع می‌کنند. استعمال سیگار دروازه ورود به اعتیاد نوجوان است و متعاقباً آن‌ها را با مواد دیگری چون الکل، مواد استنشاقی و توهم‌زاها درگیر می‌کند» به هم آورده و از زیر بار پاسخ فرار می‌کنند درحالی‌که با توجه به شواهد مستقیم و غیرقابل‌انکار بسیاری براین باورند که سوءمصرف مواد نوجوانان در کشور ما سیر پیش‌رونده داشته و وضعیت آن بسیار قابل‌تأمل است.

درعین‌حال و در رابطه با علل این گرایش نیز بازهم به‌صورت کلیشه‌ای همیشه موضوعاتی چون نقش دوستان، کسب رضایت و آرامش، نارضایتی از زندگی، رفع خستگی، اصرار دوستان و آشنایان و خویشاوندان؛ بیکاری، وقت‌گذرانی سرگرمی، دوری از خانواده، علاقه شخصی، کسب لذت، خودنمایی، تقلید، حس کنجکاوی، افسردگی، شکست در تحصیل و یا کار مطرح می‌شود درحالی‌که عموماً نیز به موضوع فراوانی مواد و دسترسی آسان و نیز فقدان مجازات بازدارنده و تأثیرگذار که می‌تواند نقش به‌مراتب برجسته‌تری در بروز این مسئله داشته باشد اشاره نمی‌کنند.

ضمن اینکه با توجه به افزایش و گرایش روزافزون مصرف مواد غیرقانونی در نوجوانان و اقدام به مصرف آن از سنین پایین هم هیچ‌گاه عنوان نشده که چرا برنامه‌های پیشگیرانه علیرغم اهمیت فوق‌العاده خودرو یا سرمایه‌گذاری‌های کلان موفقیت چندانی را در پی نداشته و یا ازچه‌رو به‌رغم این‌همه توصیه و تأکید چرا نوجوانان ما بعضاً به آنچه باید نه بگویند جواب مثبت داده و خودخواسته وارد مسیری می‌شوند که جز تباهی و سقوط نتیجه‌ای را در بر ندارد.

واقع امر اینجاست که جوان‌گرایی نسبت به مواد پدیده‌ای است که چشم‌انداز بسیار نگران‌کننده برای آینده جامعه در کوتاه‌مدت ترسیم کرده و در صورت ادامه بی‌توجهی و مماشات می‌تواند تا عواقب بسیار وخیمی را در همه ابعاد و سویه‌های اجتماعی، سیاسی، علمی، اقتصادی و... برای کشور به‌دنبال داشته باشد.

 

     دغدغه و دلواپسی‌های پیدا و پنهان...!

اگرچه مسئولان و مدیران اجرای استان همدان نیز سعی دارند تا با تبعیت کامل از روند حاکم بر کشور از قبول واقعیت افزایش سوءمصرف مواد در بین نسل جوان و نوجوان شانه خالی کرده و شرایط موجود را به شکلی مطلوب و حتی بالاتر از استاندارها نمایش دهند اما با این‌حال شکی نیست که همدان نیز در تابعی از کل کشور و در تراز دیگر استان‌ها (البته باکمی شدت و ضعف) در حال تجربه افزایش زیرپوستی مصرف مواد مخدر در بین نسل نوجوان و جوان است.

آسیبی که قطع یقین بیشتر از عوامل فردی و خانوادگی متأثر از شرایط محیطی و مناسب آن در موضوع دسترسی آسان و فقدان عوامل بازدارند است علتی که بارها و بارها در همین روزنامه و در قالب موضوع فعالیت گسترده خرده‌فروشان مواد و وجود محلات ناپاک و پاتوق‌سازی‌های آشکار به‌موازات برخوردهای دوره‌ای و ناکارآمد بدان اشاره‌شده اما...!

البته این جریده به‌هیچ‌عنوان قصد سیاه‌نمایی و یا کشیدن ماشه خودزنی در بحث گسترش اعتیاد و کاهش سن ابتلا به این بلیه در استان همدان را ندارد بلکه برعکس تلاش دارد تا با به صدا درآوردن زنگ خطر به‌نوعی اذهان مردم، خانواده و مسئولان را به خطری که در کمین فرزندان آنان نشسته معطوف و متعاقباً به‌نوعی حساسیت‌ها را به دو موضوع پیشگیری و تشدید نظارت جلب کند به این امید که بتوانیم دست در دست یکدیگر شهر و محیطی به‌مراتب ایمن‌تر و سالم‌تر را برای فردای نوجوانانمان مهیا کرده و موجبات بالندگی و رشد سالم آن‌ها را فراهم کنیم.

دل خواسته‌ای که قریب به 60 نفر از شهروندان همدانی در مقام پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ، عمو، دایی، خاله، عمه و حتی برادر و خواهر بزرگ‌تر در گفتگو با خبرنگاران سپهرغرب بدان اشاره داشته و انتظار دارند تا مسئولان و مدیران نیز ضمن قبول برخی واقعیات در این خصوص تلاش بیشتری را در مباحث قانون‌گذاری، تصمیم‌سازی و برخورد و پیشگیری و... در دستور کار قرار دهند.

-تقریباً همه این افراد (60 نفر) با تقبیح اعتیاد به‌خصوص در نسل جوان و نوجوان وجود این بلیه را یک حقیقت غیرقابل‌انکار عنوان کرده و معتقدند که اعتیاد در جامعه ما و در اشکال مختلف در حال افزایش و تعمیق است و هیچ تضمین هم وجود ندارد که دامن‌گیر نوجوانان نیز نشود.

تقریباً همه این افراد تأکید نمودند که بارها و بارها شاهد فروش و استعمال سیگار (به‌عنوان دروازه ورود به اعتیاد) از سوی فروشندگان به نوجوانان بوده‌اند. و این بدان معناست که ممنوعیت‌های اعلام‌شده بیشتر در حد شعار باقی‌مانده است.

-از منظر 52 نفر این پرسش‌شوندگان متأسفانه به‌رغم برخی انکارها اما مظاهر اعتیاد در شهر ما در قالب جوانان و افراد میان‌سال و پیر معتاد و نیز خرده‌فروشان بسیار مشاهده می‌شود که این موضوع قطعاً درخور و شأن شهر ما نیست.

-تعداد 49 نفر با اشاره به اینکه قطعاً در بین نوجوانان نیز اعتیاد وجود دارد معتقدند که اگرچه فعلاً این موضوع حالتی زیرپوستی و پنهان دارد اما قطعاً تأثیرات و بسامدهای منفی خود را در قالب افزایش جوانان معتاد در آینده نزدیک بروز خواهد داد.

-جمعی بالغ‌بر 48 نفر با اشاره به اینکه برای داشتن جامعه‌ای سالم باید با شدت بیشتری با این موضوع و عوامل مؤثر با آن برخورد شود خواستار وضع قوانین سخت‌گیرانه‌تر همراه با برخوردهای قاطعانه در این خصوص هستند.

-از دید 45 نفر از این گفتگو شوندگان و مبتنی بر مشاهدات عینی، شنیده‌ها و اخبار مهم‌ترین علت شیوع اعتیاد دسترسی آسان به مواد مخدر و فعالیت گسترده مواد فروشان قلمداد می‌گردد گو آنکه 12 نفر نیز عدم نظارت خانواده‌ها و فقدان مجازات سنگین را عامل اصلی در این امر قلمداد می‌کنند.

-از نگاه 37 نفر از پرسش‌شوندگان باید با تشدید نظارت‌ها اماکن ایمن و پاتوق‌های فروش و استعمال را به‌عنوان سرچشمه پمپاژ اعتیاد از بین برد و در ادامه با ساماندهی و سازمان‌دهی توانش‌ها به‌دنبال بهسازی افراد مبتلا بود.

-از نگاه 36 نفر ایمن‌سازی نسل نوجوان و جوان باید در اولویت برنامه‌های پیشگیری محور باشد. همین گروه معتقدند که در خصوص نوجوانان معتاد باید مقررات به‌مراتب سخت‌گیرانه‌تری وضع شود تا موجب ترس از مجازات و متعاقباً دوری آن‌ها از مصرف دوباره گردد.

از منظر 26 نفر از مصاحبه‌شوندگان در صورت بروز اعتیاد در نوجوان باید والدین او نیز به دلیل بی‌توجهی و عدم جلوگیری از این امر مورد بازخواست و مجازات واقع شوند.

-همین گروه با تأکید بر ایجاد کمپ‌های ترک اعتیاد ویژه نوجوانان معتقدند که روند اصلاح رفتار نوجوانان معتاد باید در فضایی کنترل‌شده و جدا از معتادان سابقه‌دار صورت گیرد وگرنه با اخذ تعهد و آزادسازی و یا کلاس و کتاب درمان آن‌ها امکان‌پذیر نیست.

جمعی بالغ‌بر 20 نفر معتقد بودند که باید مجازات افرادی که به نوجوانان مواد می‌فروشند سنگین‌تر از بقیه بوده تا جایی که به معنای واقعی عبرت دیگران شود.