در دوره شورای اسلامی سوم همدان بود که برای هماهنگی بهتر بین اهالی محلات و مدیران شهرداری، ایده تشکیل شورایاری مطرح شد اما متأسفانه برخی دخالت‌های بی‌مورد تعدادی از فعالان این عرصه در امور اجرایی شهرداری و برخی اعمال نادرست منجر شد شورای چهارم نسبت به انحلال شورایاری‌ها رأی دهد.

براین اساس شورای چهارم شهر نیز به‌منظور بهره‌گیری از نظرات مردمی و همچنین توان و ظرفیت اهالی محله‌ برای افزایش مشارکت و تصمیم‌گیری بهتر از ایده معتمدان محلات نام بردند که در این حوزه، برخی امور به‌ویژه در حیطه امور عمرانی به‌خوبی پیش رفت اما در برخی امور فرهنگی و اجتماعی مشکلاتی ایجاد شد.

حال‌آنکه اواخر دوره چهارم و اوایل دوره پنجم ضمن رفع مشکلات ایده معتمدان محلات، ایده شورای اجتماعی محلات از سوی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری و مدیریت شهری همدان پیگیری و اجرایی شد.

در این برهه زمانی با راه‌اندازی شورای اجتماعی محلات در چهار محله در سال نخست و 12 محله دیگر در سال دوم؛ راه‌اندازی و تقویت مدیریت فرهنگی و اجتماعی در مناطق فعالیت شورای اجتماعی محلات شتاب بیشتری گرفت.

اما با توجه به اعلام اعتراضات به نام «شورای اجتماعی محلات» در اواخر دوره پنجم، این مهم استنباط می‎شد که شورای اجتماعی محلات، بازوی اجرایی شورای شهر همدان است؛ درحالی‌که شورای اجتماعی محله، بازوی مشورتی مدیریت شهری در مناطق و‌ محلات آن‌هم به‌صورت کاملاً افتخاری و داوطلبانه است.

پس با مشورت دادستان همدان و با توجه به اساسنامه سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری همدان، «شورای اجتماعی محلات» همدان به «همیاران محلات» تغییر نام پیدا کرد؛ براین اساس با توجه به روند طی شده در حوزه استفاده از ظرفیت سرمایه‌های اجتماعی در محلات همدان برآن شدیم در این خصوص با مهرداد هوشمند؛ پژوهشگر مسائل اجتماعی و روح‌الله وجدی‌هویدا رئیس سازمان فرهنگی، ورزشی شهرداری همدان گفت‌وگویی را ترتیب داده و در این خصوص به آسیب‌شناسی این طرح بپردازیم که در ادامه می‌خوانید:

پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه اگر شوراهای محلی فارغ از عنوان به‌درستی انتخاب و بر عملکرد آن‌ها نظارت دقیقی صورت پذیرد به نظر ظرفیت مناسب و مطلوبی در جهت توسعه شهری به‌حساب می‌آیند، گفت: در واقع این شوراها می‌توانند به رفع موانع و مشکلات در محلات که از دید مدیران شهر و مسئولان دور مانده کمک کنند.

مهرداد هوشمند با تأکید براینکه به لحاظ جامعه شهری در مدیریت شهری جدید تأکید بر تمرکززدایی، محله‌محوری و ظرفیت‌سازی نهادی و سازماندهی اجتماعات محلی دارد گفت: مدیریت در سطح محله، حلقه پیوند شهروندان و مدیریت شهری است.

وی افزود: درواقع مدیریت در این سطح (محله) است که بسترگشای همیاری تمامی کنشگران شده و فرهنگ‌سازی اداره مردم‌سالارانه تحقق می‌بخشد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه همیاران محله از مصادیق دموکراسی است اذعان کرد: در واقع این نهاد مردمی رسمی‌ترین و بزرگ‌ترین انجمن محله است که می‌توان به‌عنوان سخنگوی محله از آن یاد کرد.

هوشمند با اشاره به شرایط این نهاد مردمی با هدف جلب مشارکت مردمی ابراز کرد: در واقع شوراهای محلی و یا همیاران محله نهاد غیر دولتی، نهادی غیر متمرکز، غیر سیاسی، داوطلبانه، مشارکتی و خودگردان هستند.

وی با تصریح بر اینکه مهم‌ترین عوامل و بسترهای ایجاد همیاران محلات شامل بسترهای فرهنگی و اجتماعی، روحیه کار گروهی و خرد جمعی، مسئولیت‌پذیری شهروندان، عضویت شهروندان در نهادهای اجتماعی، ایجاد نظام مدیریت شهری مشارکتی از سوی مدیران و اعتمادسازی است اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه فلسفه و جایگاه همیاران محلی در راستای رفع نیاز محل بر اساس شناخت ظرفیت‌ها و درعین‌حال آسیب‌های پیش‌رو به‌خودی‌خود، مهم است زیرا همان‌طور که پیشتر عنوان کردم این نهاد حلقه اتصال بین محلات و مدیریت شهری را برقرار می‌کنند و ضمن کاهش هدرروی منابع، تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری را سمت‌وسو می‌دهند اما درصورتی‌که این نوع نگاه هم از سوی همیاران محله و هم مدیران شهری به این جایگاه وجود داشته باشد و در عمل هم به مصداق و عینیت برسد.

این استاد دانشگاه با تأکید براینکه با شکل‌گیری همیاران محله حقوق مردم شهر بهتر ادا خواهد باشد چراکه مشارکت شهروندان در اداره شهر و تصمیم‌گیری محلی همواره به‌عنوان یکی از شیوه‌های انسجام اجتماعی مطرح شده است ابراز کرد: حضور شهروندان به‌خصوص همیاران محله که از افراد بومی محله‌ها هستند، می‌تواند در ارتقای سطح خدمت‌رسانی در محله‌ها مفید واقع شود زیرا آن‌ها با مشکلات محلی آشنایی کافی دارند و می‌توانند در انعکاس آن به دست‌اندرکاران اجرایی شهر نقش مثبت داشته باشند.

هوشمند ادامه داد: ازاین‌رو برای شکل‌گیری ارتباط و تعامل سازنده بین ساکنان محل با مسئولان ذی‌ربط، تشکیل نهادهای مردمی ازجمله همیاران محله ضرورت دارد زیرا از این طریق می‌توان شبکه گسترده‌ای از روابط اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرد که ایجاد حس تعلق شهروندی با فراهم کردن فضای مشارکت فعال بین شهروندان محقق می‌شود.

وی افزود: با توجه به حجم بالای مشکلات پیش روی کلان‌شهر همدان، شهرداری می‌تواند از توانایی‌ها و ظرفیت‌های شهروندان استفاده و برنامه‌ریزی مدونی را طراحی کرده تا زمینه را برای ایجاد یک نهاد مشورتی فراهم کند.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که در رابطه با مشارکت شهروندان در نهادهایی همچون همیاران محله از شهرداری نشأت می‌گیرد گفت: عدم تعریف زمینه‌های مشارکت و یا ابهام در تعریف، حوزه‌هایی است که نیازمند مشارکت شهروندان هستند.

هوشمند، افزود: به دیگر سخن اصلی‌ترین نیاز برای مانایی این نهاد اجتماعی و نیز کارآمدی و جلوگیری از سوءاستفاده از آن تعریف یک اساسنامه کاری و نظارت بر عملکرد آن از سوی نهادهای تصمیم‌ساز در این زمینه است ابراز کرد: درواقع باید برای این نهاد حوزه‌های فعالیت‌هایش، تعیین و تعریف شده باشد.

رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان با بیان اینکه طبق سیاست‌هایی که طی چند سال گذشته شهرداری همدان همچون اکثر شهرداری‌های کشور دنبال شده بحث افزایش مشارکت اجتماعی در مدیریت محلات است گفت: براین اساس الگو‌های بسیار در کشور موجود بود بنابراین این الگوها بررسی و در نهایت طرح همیاران محله مد نظر قرار گرفت.

روح اله وجدی‌هویدا با تأکید براینکه البته تجربه شورایاری‌ها و معتمدان محلات در ادوار مختلف شهر همدان نیز وجود داشت ابراز کرد: همیاران محلات یک ساختار نظام‌مند است که با حضور اقشار فعال در قالب یک گروه اجتماعی شکل می‌گیرد.

وی با تأکید براینکه این افراد با مشورت یکدیگر در کنار همکاری دستگاه‌ها در محله فعال شده‌اند، اذعان کرد: بازهم تأکید می‌کنم بحث اصلی افزایش مشارکت در کنار تصمیم‌سازی است.

رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان با اشاره به اینکه برخی‌ها این گروه اجتماعی را با شوراهای شهر یکی می‌پندارند اذعان کرد: ساختار این گروه اجتماعی بدین شکل است که از 9 تا 19 نفر از افراد حقیقی و حقوقی را شامل می‌شود.

وجدی‌هویدا با تصریح بر اینکه تعداد افراد حقیقی نزدیک به 11 نفر شامل اقشار مختلف همچون جوان، بانو، فرهیخته، ایثارگر، امام جماعت، نماینده خیریه محله، تشکل و محله و غیره است افزود: دراین‌بین اعضای حقوقی همچون نمایندگان شهرداری، آموزش‌وپرورش، بهداشت و بسیج و نیز همکاری لازم را با دیگر اعضا خواهند داشت.

وی با ابراز اینکه فراخوان برای عضویت ثبت‌نام‌ها در محلات آغاز شد گفت: در ابتدا این فرآیند در چهار محله و سپس در 12 محله شروع شد اما خوشبختانه در حال حاضر در پنجاه‌ویک محله شهر همدان ثبت‌نام آغاز شد.

رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان با اشاره به اینکه درحال حاضر این گروه‌های اجتماعی در محلات با تشکیل جلسات به‌دنبال انتخاب رئیس و تقسیم کار برای این نهاد هستند اذعان کرد: نخستین کار برای تشکیل این ساختار محلات تهیه و تدوین سند محله است.

وجدی‌هویدا با تأکید براینکه در این سند ویژگی‌ها و اطلاعاتی همچون جمعیت، وسعت و کالبد محله گنجانده می‌شود ابراز کرد: حتی تعداد فرهیختگان محله نیز در این سند ذکر و سپس این ویژگی‌ها در کنار آسیب‌ها و مشکلات و ظرفیت‌های محله به‌عنوان یک سند قابل استناد خواهد بود.

وی با تأکید براینکه بر اساس مباحث احصا شده، این گروه اجتماعی و با همراهی مدیران شهر در صدد حل مشکلات آن محله خواهند برآمد، گفت: درواقع این سند مصداقی است با عنوان شناسنامه محله که بر اساس آن فرصت‌های سرمایه‌گذاری و نیز برنامه‌ریزی بر اساس در محله اتفاق می‌افتد.

این مدیر ارشد شهرداری همدان با تأکید براینکه این سند محله فرصت و بستر مناسبی برای تصمیم‌سازی مدیران خواهد بود اذعان کرد: درحال حاضر ازآنجاکه تدوین این سند زمان‌بر است در اولین گام فرم‌ها به محلات ارسال شده تا پروژه‌های اولویت‌دار خود را برای بودجه‌ریزی سال آتی پیشنهاد دهند.

وجدی‌هویدا با بیان اینکه پس از دریافت این پیشنهاد‌ها و چکش‌کاری آن‌ها در جلسات مختلف با مدیران مناطق و شهردار تعدادی از پروژه‌های پیشنهادی اولویت‌دار در بودجه آتی شهر گنجانده خواهد شد ابراز کرد: نتیجه این فرآیند بودجه‌ریزی شهر بر اساس نظر مردم خواهد بود.

وی با تأکید براینکه این فرآیند در افزایش رضایتمندی شهروندان مؤثر واقع خواهد شد ابراز کرد: سعی بر این است که این دوستان بیشتر به کارهای فرهنگی و اجتماعی بپردازند و کار خود را با تمرکز براین بخش‌ها آغاز کرده و تنها نگاهشان عمرانی و دریافت خدمات شهری نباشد.

وی با تأکید اینکه مبنا بر جلب و تقویت مشارکت است اذعان کرد: خوشبختانه حسن تشکیل این گروه‌ها و آغاز به کارشان در برخی از محلات شناخت یکدیگر در وهله نخست و در ادامه شناسایی نقاط قوت و ضعف محله در مرحله بعدی بوده است.

این مدیر فرهنگی شهرداری همدان با بیان اینکه در مراحل بعدی تقویت تعامل این گروه‌ها با شهرداری و شناخت ساختار شهرداری است، ابراز کرد: امید می‌رود تا پایان سال 1401 تمامی اسناد محلات تدوین شود.

وجدی‌هویدا ادامه داد: در کنار این مباحث تقویت ورزش شهروندی را دنبال می‌کنیم و قرار است در هر محله گروه خاص تشکیل و رقابت بین محلات با جدیت بیشتر دنبال شود.

وی با بیان اینکه مقرر شده تا جشنواره‌ها و سنت‌های محلی را نیز در قبال این گروه‌های اجتماعی احیا کنیم اذعان کرد: هدف آن است که دریک چشم‌انداز چندساله در بین شهروندان تعلق‌خاطر به محلات را باز زنده‌سازی کرده و درعین‌حال فرهنگ کار گروهی در بین مردم افزایش یابد.

رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان با اشاره به اینکه یکی از مزیت‌های اجرای این طرح جلوگیری از موازی‌کاری دستگاه‌ها است گفت: این مهم در بهبود هزینه‌کرد و صرفه‌جویی در منابع مالی مؤثر خواهد بود.

وجدی‌هویدا با تأکید براینکه متأسفانه دراین‌بین همچنان برخی دستگاه‌ها با طرح‌های موازی منجر به تضعیف فرآیند و بی‌اعتمادی مردم به اجرای آن (همیاران محله) شده‌اند که باید این مهم مورد پیگیری قرار گیرد ابراز کرد: برای جلوگیری از مشکلات و آسیب‌های طرح‌های قبلی، ساختار این فرآیند متفاوت است، نخست اینکه پس از ثبت‌نام در مرحله اول گزینش انجام می‌پذیرد به‌گونه‌ای که مشخص شود فرد در قشر مورد نظر عنوان شده از سوی خود قرار دارد یا خیر، علاوه بر این افراد فقط برای دو سال انتخاب می‌شوند و در عین حال چارچوب فعالیت افراد بر اساس شرح وظایف تعریف‌شده مشخص و در این خصوص دستورالعمل وجود دارد.

وی افزود: علاوه براین از افراد تعهد گرفته می‌شود که در چارچوب کار گروهی و مشارکت همه اعضا فعالیت‌ها دنبال شود که در غیر این صورت برای فرد ضمانت اجرایی قضائی پیش‌بینی‌شده و از گروه اجتماعی فوق‌الذکر اخراج خواهد شد.

مع‌الوصف چنانچه گفته شد هدف از تأسیس همیاران محله، ایجاد نهادی برای جلب مشارکت مردم محله‌های همدان در اداره امور عمومی این محله‌ها است به‌طوری‌که در یک نگاه مثبت به این مقوله می‌توان این تشکیلات را این نهاد را یک نهاد دموکراتیک در سطح خرد دانست که می‌تواند مشارکت مردم را تسهیل، روند اداره امور عمومی را دموکراتیک و کارآمدتر کند حال آنکه تجربه نا موفق شورایاری‌ها، نشان داد به دلیل فقدان نهادهای اجتماعی و فرهنگ مشارکت و تعلق محلی در سطح محله‌های همدان، شورایاری‌ها از اهداف خود دور شده‌اند. حال آنکه همیاران منتخب درصد اندکی از مردم ساکن در هر محله هستند و در غیاب نظارت و مشارکت مردم این همیاران عملاً به نهادی در خدمت توزیع رانت بدل خواهند شد رانتی که از در اختیار داشتن سراهای محله و فضاهای این ساختمان‌ها تا برخی از باشگاه‌ها و امکانات ورزشی شهرداری همدان شروع و تا زد و بند با بوروکراسی شهرداری حتی در مورد مسائلی مانند املاک و ساخت و ساز تداوم پیدا می‌کند پس انتظار می‌رود در عرصه نظارت بر عملکرد در واقعیت امر اهرمی قوی به کار گرفته شود تا همیاران محله نیز به سرانجام شورایاری‌ها و معتمدین محلات در همدان تبدیل نشوند.