تاریخ شفاهی، گنجینه عظیم دفاع مقدس است که می‌توان با ورود به این عرصه نه‌تنها دفاع مقدس را زنده نگه داشت بلکه خاطرات آن را مرور و الگوسازی برای جوانان و نوجوانان و نسل‌های آتی را در پیش گرفت.

در این مسیر، نکات مهمی در ثبت خاطرات و تاریخ شفاهی جنگ وجود دارد، انتخاب راویانی که قدرت و تسلط کافی برای بیان خاطرات را دارا باشند. پرهیز از بزرگ‌نمایی و اضافه نمودن نظرات شخصی بر خاطرات رزمنده از سوی نویسنده و یا تدوینگر. بهره‌گیری از مصاحبه‌گرهای خبره و متخصص که هم فن مصاحبه‌گری را خوب بلد باشند و هم به لحاظ روان‌شناسی حالات رزمنده‌ را درک کنند. طراحی سؤالات مناسب و جداگانه برای هرکدام از راویان؛ به‌طوری‌که با تجمیع پاسخ آن پرسش‌ها، بتوان کل خاطرات فرد را تدوین کرد.

تاریخ شفاهی به‌راستی یکی از شیوه‌های تاریخ‌نگاری و تحقیقات تاریخی است که جنبه شفاهی دارد و به‌راستی می‌توان با تکیه بر آن‌ها درس‌های بزرگ و نیمه‌های پنهان دفاع مقدس را به مخاطبان نشان داد. چنانکه در مطالعه صورت گرفته در این عرصه نیز بیان شده که «مخاطب امروز به‌دنبال یافتن لایه‌های پنهان جنگ، چرایی حادثه‌ها و در یک کلام، حقیقت جنگ و یافتن زندگی در خاطرات جنگ است» اما حال در این مسیر، با توجه به اهمیت خاطره‌نگاری و تاریخ شفاهی دفاع مقدس چگونه قدم برداشته‌ایم و باید قدم برداریم؟

در این راستا و برای پاسخ به سؤال‌های مطرح شده به سراغ یکی از نویسندگان ارزشی همدانی رفته و گفت‌وگویی با وی ترتیب دادیم.

سید میثم موسویان که اولین تجارب داستان‌نویسی‌اش از سال 1383 رقم خورد، مسیر نویسندگی‌ را در دوران نوجوانی با سرودن شعر‌ آغاز کرد اما بعد با تشویق استادش محمدرضا فریدونی، وارد حیطه‌ داستان‌نویسی شد و از سال 1390 تاکنون، مدرِس داستان‌نویسی در حوزه هنری‌ است.

ازجمله آثار این نویسنده رمان «میوه‌های رسیده» است که برنده جایزه رمان سال جشنواره انقلاب جمهوری اسلامی و جایزه کتاب سال سپاه در سال 1391 شده است. از دیگر آثار وی می‌توان به «پرده‌داران راز دوست، داستان کوتاه، روایت فتح (بر اساس خاطراتی از شهید سعید قهاری‌سعید)»، «بچه‌ها دیرتون نشه، داستان کوتاه، روایت فتح (بر اساس خاطراتی از رضایی‌مجد)»، «چهار پَر»، «مجموعه داستان شهید خودم، مجموعه داستان‌های انقلاب اسلامی در حیطه نوجوان، نشر شهرستان ادب»، «اذان بی‌موقع»، «ما هم هستیم»، «من محمد بروجردی هستم»، «بخارهای رنگی»، «سفیدی پر کلاغ»، «پرده‌داران دوست»، «ارتش کلاه‌پوستی‌ها» و «مجموعه داستان غواص‌ها» و غیره نام برد.

ازجمله افتخارات این نویسنده توانمند می‌توان از برگزیده شدن در جشنواره‌ بین‌المللی سلام بر نصرالله در سال 1386، مقام نخست جشنواره هنر ماندگار در بخش کتاب در سال 1396، کسب رتبه نخست جشنواره ملی رمان‌نویسی انقلاب اسلامی 1389، برنده جایزه‌ بخش ویژه‌ جلال آل احمد در سال 1397، برنده جایزه قلم زرین در سال 1400 و غیره اشاره کرد.

   نوشتن 700 داستان کوتاه برای طلاب شهید طی چند سال اخیر

سیدمیثم موسویان در گفت‌و‌گو با سپهرغرب با بیان اینکه در زمینه مطالب مربوط به دفاع مقدس، کار خود را با نوشتن داستان‌های کوتاه شروع کرده‌ام، عنوان کرد: در این راستا برای شهید سعید قهاری‌سعید داستان‌های کوتاه نوشته و اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس همدان آن را به چاپ رساند.

وی با بیان اینکه پس‌ازآن «پلاک 27»، کاری جُنگ بود که برای شهدا به انجام رسید ادامه داد: نوشتن داستان‌های کوتاه همچنان ادامه داشت و توانستنم در جشنواره‌های یوسف و دیگر جشنواره‌ها نیز در این راستا رتبه‌هایی کسب کنم.

این نویسنده همدانی به یکی از رمان‌های خود در رابطه با جنگ 33 روزه که در همدان به چاپ رسیده، اشاره کرد و افزود: شخصیت اصلی این رمان، سردار شهید همدانی است.

موسویان به بیان یکی از کارهای خود در زمینه تاریخ شفاهی نیز پرداخت و گفت: در این کار صحبت‌هایی از تیپ ویژه شهدا و شهید بروجردی که مصاحبه نمی‌کنند؛ مطرح و صحبت‌های پنج فرمانده تیپ ویژه مانند شهید کاوه، شهید بروجردی و غیره آورده شده است.

وی مطرح کرد: به سفارش مؤسسه امام صادق (ع) قم برای حدود چهار هزار طلبه شهید، طی دو تا سه سال اخیر 700 داستان به نگارش درآورده‌ام.

برنده جایزه قلم زرین سال 1400 ادامه داد: همزمان با این کار، تاریخ شفاهی احمد پیرحیاتی با عنوان «من جانباز نیستم» را به رشته تحریر درآورده که هم‌اکنون این کتاب به چاپ دوم هم رسیده است.

وی با تأکید بر اینکه تاریخ شفاهی جنگ و دفاع مقدس باید بوی شهادت، توحید و امید بدهد، گفت: چراکه برآیند دفاع مقدس هشت‌ساله ما عظمت است که در آن انسان‌هایی معمولی اما ازخودگذشته حضور داشته‌اند.

این نویسنده ارزشی با اشاره به اینکه در این عرصه کار باید امیدوارانه و معنوی باشد، خاطرنشان کرد: فضای حاکم بر نوشته‌ها باید در عین واقعی بودن، امیدوارکننده نیز باشد.

موسویان با بیان اینکه در تاریخ شفاهی تا جای ممکن خلق آدم و خلق اتفاق نمی‌کنم اما به آن معنا نیست دست رمان‌نویس، بسته باشد گفت: رمان‌نویس می‌تواند اتفاقاتی که راوی تعریف می‌کند را بشنود و بداند که کجای این صحبت‌ها باید دوربین خود را بکارد و با آن از یک منظر این اتفاق تصویر بردارد و جایی را برجسته کند که موجب جذابیت کار شود.

وی به شخصیت‌پردازی در رمان‌ها اشاره کرد و گفت: در تاریخ شفاهی نیز درگیری، ناراحتی‌ها، صحبت‌های افراد را با شخصیت‌پردازی پیش می‌برم.

   حمایت‌های رهبری از تاریخ شفاهی موجب زنده کردن جنگ شد

برنده جایزه‌ بخش ویژه‌ جلال آل احمد در پاسخ به اینکه «به نظر شما مهم‌ترین مسئله‌ای که در بحث تاریخ شفاهی داریم که شاید به طور مناسب به دست مخاطب نمی‌رسد، چیست؟» عنوان کرد: تاریخ شفاهی ما بسیار قوی است و به مدد مقام معظم رهبری هم شاهد این روند هستیم و حتی عده‌ای با این ادبیات آشتی کرده‌اند.

موسویان در ادامه این صحبت‌ها گفت: کاری که مقام معظم رهبری در این عرصه کرده‌اند، دو ماحصل بزرگ داشته است؛ یکی زنده کردن جنگ و دیگری، آشتی دادن جماعتی که به خاطر این روند به سمت رمان رفتند. به‌راستی ما با عده‌ای سروکار داشتیم که سال به سال دنبال رمان خواندن نمی‌رفتند و آن را نجس می‌دانستند؛ آقا تقریظ می‌زنند و می‌بینیم که سوق عده‌ای به سمت رمان‌خوانی جنگ نیز در پی آن ایجاد می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه حضرت آقا، قشر عام را با کتاب، داستان و رمان‌خوانی آشتی دادند، گفت: این روند موجب امید در بخش ادبیات ما شد، حمایت رهبری از این حوزه به سبب ادبیات جنگ بود که رمان نیز وارد این عرصه شد و شاهد حمایت‌های ایشان از ادبیات تاریخ شفاهی نیز هستیم و این روند موجب پیشرفت این حوزه شد.

   به نظرم تاریخ شفاهی جایگاه خود را در کشور ما پیدا کرده است

این نویسنده ارزشی همدانی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اینکه در این مسیر تاریخ شفاهی‌های خوب پیشرفت کرده است، مطرح کرد: مانند سایر ادبیات و بخش‌های دیگر، تاریخ شفاهی زرد نیز وجود دارد اما در مجموع، به‌نظرم تاریخ شفاهی جایگاه خود را در کشور ما پیدا کرده است.

موسویان در ادامه این گفت‌و‌گو با تأکید بر اینکه رقابت‌های صورت‌گرفته در این عرصه موجب پیشرفت آن می‌شود، گفت: آنچه که در این مسیر مغفول، ضعیف و زمین خورده، رمان و داستان است.

وی با بیان اینکه این عرصه نیاز به حمایت دارد، افزود: رمان و داستان در این عرصه حمایت نمی‌شوند و نشرهای خصوصی در این عرصه نیز توان رقابت را ندارند.

این نویسنده همدانی با بیان اینکه در حال حاضر، تعداد نشرهای خصوصی که در حوزه جنگ و دفاع مقدس پای کار آمده‌اند، انگشت‌شمار است، گفت: بدین‌ترتیب، شاهدیم که نشرهای دولتی تنها به‌دنبال ارزش‌ها هستند و با اعتبارات و حمایت‌هایی که دارند، در این مسیر گام برمی‌دارند؛ اما واقعیت تمامی کارهای فرهنگی این است که باید با کمک و مشارکت مردم پیش رود.

موسویان با تأکید بر لزوم کتاب خواندن بچه‌حزب‌اللهی‌ها اذعان کرد: اگر کتاب‌خوان‌ها به دنبال رمان خوب از حوزه دفاع مقدس باشند، بخرند و بخوانند؛ این موضوع به مرور باعث می‌شود که صاحبان نشر خصوصی به این حوزه روی بیاورند.

وی ادامه داد: متأسفانه این اتفاق نیفتاده، چراکه دولت در این مسیر ورود کرده و شاهدیم که دغدغه‌ای برای شناسایی بهترین‌ها ندارد و می‌خواهد تعداد چاپ‌های هر سال را به میزان مدنظر برساند و تنها این موارد برایش مهم است.

   رویش در عرصه نویسندگی دفاع مقدس و تاریخ شفاهی در این حوزه زیاد است

وی تصریح کرد: نمی‌توانیم بگوییم که رمان خوب در عرصه دفاع مقدس وجود ندارد، اما نشر، رمان‌نویس در این عرصه دخیل هستند اما شاهدیم که حمایت معنوی هم از رمان‌های این حوزه نداریم.

برنده جایزه قلم زرین سال 1400 با تأکید بر اینکه اگر بتوانیم از نوجوانان علاقه‌مند به این حوزه حمایت کنیم، به‌زودی می‌توانند به نحو مناسب در عرصه رمان‌نویسی گام بردارند، گفت: بازی‌ها، تلویزیون و مواردی از این دست، جلوی افراد را برای نوشتن می‌گیرد حتی اگر استعداد کافی برای نویسندگی را داشته باشند.

وی در بخش پایانی صحبت‌های خود تأکید کرد: رویش در عرصه نویسندگی دفاع مقدس و رمان‌نویسی و تاریخ شفاهی در این حوزه زیاد است.