امروزه یکی از چالش‌های زیست محیطی، پدیده خشکیدگی جنگل‌های جهان است که در بسیاری از مناطق دنیا به‌ویژه در مناطق نیمه‌خشک فراگرفته است و یک تکاپوی جهانی را برای مهار آن بر مبنای حفظ رطوبت خاک اکوسیستم‌های جنگلی فراهم آورده است. این تکاپو به دلیل پیامدهای زیانبار و غیرقابل جبران خشکیدگی جنگل‌ها است که تمامی بخش‌های محیط زیست، کشاورزی، منابع آب، اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی از تبعات آن مصون نخواهد بود. در شرایط طبیعی جنگل‌ها موجب تعدیل هوای پیرامون خود و افزایش بخار هوا شده که صعود آن موجب افزایش بارندگی می‌شود اما با روند فعلی تخریب جنگل‌ها کاهش بارش و افزایش ریزگردها در انعقاد و تراکم هسته‌های بارش اخلال وارد خواهد شد.

پدیده خشکیدگی در جنگل‌های ایران به‌خصوص جنگل‌های زاگرس که 40 درصد آب کشور را تأمین می‌کند قابل مشاهده است؛ متأسفانه جنگل‌های زاگرس علاوه بر تخریب بر اثر عوامل انسانی با پدیده خشکیدگی ناشی از تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی مواجه است. امروزه فشار بر روی منابع سرزمین بر اثر فعالیت‌های انسانی و تغییر کاربری و بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی موجب افزایش نیاز آبی باقی مانده جنگل‌ها و سایر گونه‌های گیاهی شده است. خشکیدگی جنگل‌های زاگرس بر اثر تنش ناشی از تغییرات اقلیمی علاوه بر اختلالات فیزیولوژیکی موجب فراوانی وقوع عوارض واسطه‌ای از جمله آفات و بیماری‌ها و آتش‌سوزی‌های متعدد شده است که نتیجه آن چیزی جز تخریب، فرسایش و تضعیف زادآوری نبوده است. این موضوع از دید ساکنان محلی مناطق جنگلی نیز مشهود بوده و آن‌ها به تجربه دریافته‌اند که خشک شدن درختان بلوط این منطقه به ترتیب اهمیت معلول خشک‌سالی، آفات و بیماری و آتش‌سوزی و گرد و غبار است.

  نجات جنگل‌های زاگرس با آبخیزداری

سامانه‌های جمع‌آوری آب باران به‌ویژه بانکت‌های هلالی ازجمله راهکارهای مناسب و کم‌هزینه برای مقابله با خشکیدگی و کم‌آبی و حفظ درختان ارزشمند جنگلی است. جمع‌آوری آب باران با استفاده از بانکت‌های هلالی در منطقه زاگرس که بخش زیادی از جنگل‌های بلوط بر روی آن پراکنش دارند، می‌تواند رطوبت را در محدوده ریشه درختان ذخیره و در فصل تابستان در اختیار آن‌ها قرار دهد. بر اساس تحقیقات سطوح آبگیر باران تا 85 درصد بارش‌های رخ داده را در خاک ذخیره می‌کند. از سویی با توجه به برداشت بی‌رویه از آب زیرزمینی دشت‌ها و مخروط افکنه‌های پایین دست عرصه‌های جنگلی، تخلیه منابع آب زیرسطحی شدید بوده و علاوه بر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، موجب تشدید خشکیدگی نیز می‌شود که بهترین راهکار به‌کارگیری سامانه‌های سطوح آبگیر باران است که احداث این قبیل سطوح آبگیر باران در دامنه موجب تغذیه آب‌های زیرزمینی پایین دست جنگل‌های زاگرس نیز می‌شود. بنابراین می‌توان گفت استفاده از سطوح آبگیر باران مانند بانکت‌های هلالی شکل یکی از کم‌هزینه‌ترین و ساده‌ترین و در عین حال مؤثرترین روش‌های ذخیره رواناب در خاک و احیای جنگل‌های زاگرس و مقابله با پدیده خشکیدگی است.

  الزامات مؤثر بودن سامانه‌های سطوح آبگیر باران در جنگل‌های زاگرس

مؤثر بودن سطوح آبگیر باران در ذخیره‌سازی و حفظ رطوبت خاک منوط به حذف هر نوع عاملی است که منجر به تشدید تبخیر و تعرق و برهم زدن ساختار خاک می‌گردد. در این باره محمود عرب خدری عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با اشاره به ضرورت اصلاح شخم در عرصه‌های جنگلی زاگرس می‌گوید: اصلاح شخم متداول فعلی در عرصه‌های جنگلی و دیمزارهای مجاور آن‌ها که با گاوآهن برگردن دار انجام می‌گیرد، ضرورتی کلیدی برای حفاظت خاک، مهار سیل و رسوب و انتشار کربن آلی خاک و از همه مهم‌تر حفظ رطوبت خاک است. به همین دلیل لازم است، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی، مالی و آموزشی نسبت به جایگزینی شخم‌های حفاظتی در منطقه زاگرس اقدام نمود.

همچنین معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تأکید بر اینکه چرای دام مانند گذشته عامل کلیدی تخریب منابع طبیعی نیست معتقد است: تغییر کاربری به دلایل مختلف ازجمله نبود نظارت، وضعیت فعلی مدیریت اراضی ملی، اعمال نفوذ اشخاص حقیقی و حقوقی، آتش‌سوزی و زغال گیری عوامل اولویت دار تخریب این میراث همگانی است. این روند با قوانین جاری خرید و فروش اراضی مشاع، تغییرات اقلیمی مانند خشک شدن تالاب‌ها و حاشیه رودخانه‌ها و تبدیل آن به اراضی زارعی و قانون بهره‌وری فعلی شتاب بسیار زیادی گرفته است.