هوش مصنوعی چیست؟ آیا این فناوری راهی به سمت رفاه و خوشبختی است یا آینده انسان‌ها را تهدید می‌کند؟ این فناوری در سال‌های اخیر سروصدای زیادی به پا کرده حال آنکه دنیا روزبه‌روز بیشتر تحت تأثیر فناوری‌های متنوع قرار می‌گیرد و حالا هوش مصنوعی به رقیبی برای انسان تبدیل شده. از طرفی این فناوری می‌تواند کیفیت زندگی را افزایش دهد و از طرف دیگر ممکن است حیات انسان را به چالش بکشد.

جالب‌تر اینکه در یک تعریف ساده از هوش مصنوعی می‌توان گفت این فناوری به معنای آن است که امور هوشمندانه‌ای توسط ابزارها و دستگاه‌ها انجام می‌شود، در واقع هوش مصنوعی یعنی ابزارها و دستگاه‌ها بتوانند نشانه‌ها را دریافت کرده و تصمیم بگیرند درست مثل زمانی که شما وارد یک محیط می‌شوید و حسگرها حضور شما را به چراغ اطلاع می‌دهند و چراغ روشن می‌شود، حالا به‌راحتی می‌توانید مثال‌های زیادی برای هوش مصنوعی در طول زندگی خود پیدا کنید.

آنچه مسلم است اینکه کاربرد هوش مصنوعی ممکن است بسیار ساده یا بسیار پیشرفته باشد یعنی مثال ذکرشده یکی از ساده‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی است اما در مقابل استفاده از هوش مصنوعی برای احراز هویت کاربران به‌صورت اینترنتی پیچیدگی‌های فنی بیشتری دارد.

و یا اینکه این روزها اخبار زیادی در مورد چت GPT‌ می‌شنویم، شما می‌توانید از این ربات هوشمند سؤال‌های متنوعی بپرسید و پاسخ‌ صحیح دریافت کنید، پذیرنده‌های بانکی خودکار، چراغ‌های راهنمایی هوشمند برای کنترل ترافیک و سیستم‌های تهویه ازجمله دستگاه‌ها و ابزارهایی است که به کمک فناوری هوش مصنوعی ساخته شده و قدرت تجزیه و تحلیل بالایی دارند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس فناوری اطلاعات هوش مصنوعی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

امیر محترمی با بیان اینکه امروزه که موج هوش مصنوعی و اخبار و اطلاعات آن در رسانه‌ها روبه فزونی یافته صرفاً نمی‌توان این امر را در حد تبلیغات رسانه‌ای دانست زیرا اگر نگاهی به اطراف و زندگی خودمان بیندازیم متوجه می‌شویم که کاربردهای آن به‌تدریج در حال افزایش است افزود: البته اینکه این سامانه و نرم‌افزار چقدر هوشمند بوده و به چه چیزی هوش مصنوعی گفته می‌شود طی دوران تحول هوش مصنوعی و توسعه آن یعنی 70 سال گذشته متغییر بوده است.

وی افزود: یعنی زمانی سیستم‌های خبره ساده‌ای که مبتنی بر استخراج قواعد متخصصان و پیاده‌سازی آن در ماشین بود را هوش مصنوعی می‌گفتیم و حتی زمانی سطوح پایین‌تری از هوش در کنترل وسایل و حتی کنترل صنعتی ماشین‌آلات را هوشمندسازی می‌نامیدند اما امروز رشد فناوری به گونه‌ای است که یادگیری، زمینه هوش مصنوعی را متحول کرده به طوری که امروز ماشین‌هایی که از قابلیت یادگیری برخوردار هستند را به‌عنوان ماشین هوشمند قلمداد می‌کنیم.

وی، با اشاره به اینکه امروز ماشین‌های هوشمند و هوش مصنوعی دامنه خود را روی این طیف از فناوری (دارای قابلیت یادگیری) گسترانده‌اند، افزود: اگر نگاهی به اطراف خود بیندازید در کشور ما باوجود آنکه نسبت به موج فناوری دنبال‌رو هستیم اما طول خواهد کشید که این موج ایجادشده به کشور ما برسد ولی در دنیا این بحث تا بدان جا پیش رفته که مقوله ماشین‌آلات خودران به منصه ظهور رسیده و یا در برخی شهرهای آمریکا این مهم عملیاتی شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از آن گذشته اگر به تاریخچه و زمینه هوش مصنوعی نگاه کنیم مشخص می‌شود که سیستم‌های خبره تشخصیص الگوریتم هوش مصنوعی به کمک انسان آمده و آزمایشگاه‌های بزرگ دنیا برای تحقیقات خود از روش‌های ماشینی با قابلیت هوش مصنوعی بهره می‌برنند.

محترمی با بیان اینکه ما در کشور خودمان نیز با این قبیل فناوری‌ها آشنا هستیم، گفت: گرچه امروز کاردکردهای هوش مصنوعی روبه فزونی است و زمانی که دانشجویان و دانش‌آموزان در صفحه اینترنت از سایت و ابزارهایی با فناوری‌های مختلف برای امر آموزش یاری می‌گیرند و یا در شبکه‌های اجتماعی ربات‌های اینترنتی قابلیت پرسش و پاسخ دارند را مشاهده می‌کنیم اما اگر این کارکردها را مورد رصد قرار دهیم مشخص می‌شود که ما از کودکی نیز با سطحی از این فناوری همراه بودیم مثل بازی‌های کامپیوتری که از گذشته مرسوم بوده و هست حال آنکه از سالیان پیش بسیاری از فناوری‌های آن فناوری‌هایی است که در دسته الگوریتم‌های هوش مصنوعی قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: در واقع اینگونه می‌توان گفت که هوش مصنوعی در حوزه صنعت، آموزش و حتی فرهنگ کارکرد دارد افزود: برای مثال وقتی شما به فیلم‌های سینمایی جدید نگاه می‌کنید می‌بینید که سینما در حال تبدیل شدن به رسانه تعاملی است که در تولید فیلمنامه و همچنین فیلم‌های جدیدی که به مدد هوش مصنوعی مولد سناریوی آن هر بار که فیلم را می‌بینید متغییر خواهد بود، نمود پیدا خواهد کرد.

این کارشناس فناوری اطلاعات، با بیان اینکه هوش مصنوعی امروز در حوزه خبر و رسانه، پزشکی و سلامت، ترابری و حتی شهرسازی مورد توجه است اذعان کرد: برای مثال وقتی از شهرهای هوشمند صحبت به میان می‌آید توجه ما به معضل آلودگی هوا متمرکز می‌شود، حال این سؤال مطرح می‌شود که آیا هوش مصنوعی می‌تواند راهکاری درست ارائه کند؟ می‌توان گفت بله چراکه هوش مصنوعی به نوعی فناوری توامندساز نیز هست بدان معنا که کاربرد هوش مصنوعی در خودروها می‌تواند به کاهش مصرف سوخت و مسیر و موارد این‌چنینی کمک کند.

محترمی با تأکید بر اینکه امروز مباحثی همچون جاده‌ها، شهرهاو و خودروهای هوشمند همگی از مزایا و محاسن مترتب بر هوش مصنوعی است، ابراز کرد: در حال حاضر اصلی‌ترین مشکل ما تهدیداتی هستند که از طریق این فناوری ما را احاطه کرده‌اند.

وی با اشاره به اینکه اساساً هوش مصنوعی در حال حاضر پای در عرصه‌هایی گذاشته که قبلاً تنها انسان در آن تصمیم‌سازی می‌کرد، افزود: در مراحل رشد هوش مصنوعی تقلید از انسان هدف بود اما امروز هوش مصنوعی مولد، می‌تواند بر اساس داده‌های اولیه تزریق‌شده به آن آفرینده و ایجادکننده باشد.

وی ادامه داد: درواقع هوش مصنوعی مولد، می‌تواند از طریق داده‌های اولیه داده‌های جدیدتری ایجاد کند؛ بنابراین با این حساب پای هوش مصنوعی می‌تواند به زمینه‌ها و کارکردهای منفی انسانی نیز باز شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از اصلی‌ترین مصداق‌های کارکرد‌های منفی انسانی موضوع جعل است، افزود: امروز کار به جایی رسیده که صحبت از جعل عمیق را می‌شنویم؛ یعنی می‌توان خبر، فیلم و صوتی را تولید کرد که اصلاً در عالم واقع وجود نداشته و یا رخ نداده برای مثال سخنرانی که هوش مصنوعی از زبان ترامپ منتشر کرد یکی از همین نمونه‌‌ها بود.

محترمی با اشاره به اینکه امروز تشخیص اصلی و جعلی بودن اینگونه اتفاقات برای یک مخاطب دشوار و یا به معنای واقعی غیرممکن است، ادامه داد: این دشواری بدان‌جهت است که مصنوعات ساخته‌شده به‌شدت انسانی نشان داده می‌شوند.

وی ادامه داد: با این تفاسیر هوش مصنوعی می‌تواند و ممکن است شاکله اعتماد را در جامعه فرو ریزد یعنی ممکن است دیگر حتی امکان اعتماد به چشم و گوش خود را هم نداشته باشیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به اینکه البته هوش مصنوعی تهدیدات جدی‌تر دیگری نیز به‌دنبال خواهد داشت، اذعان کرد: این تهدید در استفاده از تسلیحات خودمختار، جنگ و ربات‌های قاتل، ‌بسیار جدی است.

محترمی افزود: اینکه امروز تسلیحات خودمختار بدون احساس، در سطح بین‌الملل جای انسان‌هایی را گرفته‌اند که آن را به‌صورت کنترل‌شده هدایت می‌کرد بسیار بحث‌برانگیز و در صورت عدم کنترل فاجعه‌آفرین خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه اگر کنترل این ماشین‌های یادگیرنده هوشمند که پا جای پای انسان گذاشته‌اند از کنترل انسان خارجی شود یقیناً این تهدید وجود خواهد داشت که انسان را تحت کنترل و سلطه خود قرار دهند، افزود: سؤال اصلی این است که آیا قوانین مربوطه و زیرساخت‌های قانونی برای بهره‌مندی درست از این فناوری آماده شده است؟

این کارشناس هوش مصنوعی، ادامه داد: مثلاً سال گذشته موردی در یکی از کارخانجات خودروسازی معتبر دنیا پیش آمد که در آن ربات خط صنعتی، یک اپراتور را به قتل رساند؛ مسئله این است که قبلاً این گونه موارد را در دسته حوادث صنعتی دسته‌بندی می‌کردیم به طوری که آن را حادثه قلمداد کرده و ناشی از بی‌احتیاطی کاربر و یا اپراتور می‌دانستیم اما وقتی ربات قاتل، برنامه‌ریزی از پیش تعیین‌شده نیست و خود یادگیرنده بوده و استقلال عمل داشته، دیگر نمی‌توان آن را حادثه قلمداد کرد؛ بنابراین در این زمینه چه کسی مسئول است؟ چراکه خود ربات این تصمیم را گرفته و حتی سازنده آن این الگوریتم را به ربات دستور نداده است.

محترمی، با اشاره به اینکه در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین موضوعات، حکمرانی هوش مصنوعی است که این زمینه را باید تحت قوانین و ضوابط مدیریت کرد تا بتوان به‌صورت حداکثری از تهدیدات بالقوه این فناوری دوری گزید، گفت: مسئله بعدی پیش روی جامعه در بعد اجتماعی است که درخصوص بیکار شدن افراد کثیری از جامعه در پس استفاده از این مقوله مطرح است زیرا با روی کارآمدن هر نوعی از فناوری در طول تاریخ، دسته‌ای از مشاغل از بین می‌روند و جای خودشان را به مشاغل جدیدتر و متناسب با نیاز روز می‌دهند بنابراین بیکار شدن عده‌ای از افراد بر اثر روی کارآمدن هوش مصنوعی، موضوع غیرقابل پیش‌بینی و عجیبی نبوده و نیست!

وی ادامه داد: به طور کلی همه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، چنین خاصیتی دارند اما مهم راه چاره‌ای است که برای چنین موضوعی وجود دارد و آن هم توانمندسازی است.

وی با بیان اینکه شاید در ظاهر به‌نظر برسد که هوش مصنوعی، فرصت‌های شغلی را تهدید می‌کند اما اگر جوان‌های امروز، به علم روز مجهز باشند، خیلی سریع می‌توانند زمینه کار و اشتغال جدید را پیدا و فراهم کنند افزود: مگر نه اینکه بسیاری از برنامه‌ها و اپ‌های کاربردی، نحوه خریدکردن، سفارش دادن و برخی کارهای روزمره‌مان را تغییر دادند؟ بنابراین چاره‌اش همسو شدن با جریان است؛ نه اینکه بر همان تفکر قدیمی بمانیم و بگوییم شغل‌مان از دست رفت!

این کارشناس فناوری، خاطرنشان کرد: از بین رفتن مشاغل، تهدیدی است که چاره دارد؛ اگر به‌دنبال راه چاره‌اش برویم، تبدیل به فرصت خواهد شد، در غیر این صورت، بله! بیکار خواهیم شد.

محترمی با تأکید بر اینکه این امر خود نشان‌دهنده آن است که نباید فناوری به معنای عام و هوش مصنوعی به معنای خاص را از بستر اقتصادی کشور به‌صورت جداگانه تحلیل کنیم ادامه داد: اگر ما اقتصادی پویایی نداشته باشیم یقیناً هوش مصنوعی پویایی نیز نخواهیم داشت.

وی در پاسخ به این سؤال که چگونه رسانه مغلوب هوش مصنوعی نشود گفت: اگر همین روند فعلی را رسانه‌های ما داشته باشند یقیناً مغلوب خواهند بود و حتی در حال حاضر نیز رسانه‌های سمعی، بصری و نوشتاری مغلوب این فناوری شده‌اند برای مثال با ظهور اینترنت ارجاع به روزنامه طی 10 سال گذشته بسیار کمتر شده زیرا دست‌اندرکاران برای همپایی با تحول فناوری برنامه‌ای نداشته‌اند البته بخشی از این موضوع به این ربط دارد که بستر رسانه فعالیت رقابتی نیست و هر رسانه مخاطب خاص خود را طلب می‌کند.