20 سال از عزم کشور برای توسعه علم و فناوری نانو می‌گذرد؛ ایران در حالی در این عرصه پا نهاد که از تدوین برنامه‌های توسعه فناوری نانو در کشورهای داعی علم و فناوری چند سالی بیشتر نمی‌گذشت اما جامعه علمی کشور و به تبع آن فناوران و صنعتگران با این فناوری آشنایی نداشتند و متخصصان داخلی در این فناوری انگشت شمار بودند. علاوه بر آن زیست‌بوم نوآوری، کمتر رشد یافته بود و صنایع موجود، آمادگی لازم را برای جذب فناوری‌های پیشرفته نداشتند.

 

در این میان، عزم نخبگان و سیاستگذاران فناوری نانو بر آن شد که توسعه این فناوری، براساس یک الگوی پیشرفت بومی و درون‌زا، ضمن اشراف و تسلط علمی، راه تولید ثروت و دستیابی به بازارهای داخلی و خارجی را هموار کند.

 

فناوری نانو با تأثیر بر تمام صنایع و با بهبود محصولات موجود در مرحله اول و همچنین ایجاد محصولات جدید در مرحله دوم، حجم بازار بسیار بزرگی را پیش روی جهان قرار داده است.

 

بازار فناوری نانو در ایران نیز در سالیان اخیر رشد پرشتاب و قابل توجهی داشته و همه حوزه‌های صنعتی را در برگرفته است.

 

یکی از الزامات پیشرفت فناوری نانو در کشور، پایش مداوم مسیر تجاری‌سازی فناوری‌های نانو در بستر بنگاه‌های اقتصادی است.

 

در سال‌های اخیر این پایش به صورت دورهای و به شکل پیمایش بازار محصوالت فناوری نانو توسط ستاد ویژه توسعه فناوری نانو صورت گرفته است. تحلیل اقتصادی شرکت‌های فناوری نانو و شناخت وضعیت بازار کالاها و خدمات فناوری نانو تولید داخل از مهمترین اهداف این پیمایش هستند.

 

***رونق بازار محصولات نانو با بیش از هزار و 600 محصول ایران ساخت

 

محصول نانویی به هر نوع محصول حاوی نانوماده که کارکرد یا خاصیت آن با فناوری نانو بهبود یافته و یا مبتنی بر فناوری نانو باشد گفته می‌شود که اثبات مقیاس نانویی آنها و خواص ناشی از این مقیاس توسط واحد ارزیابی و نظارت در ستاد نانو بررسی و تاییدیه نانومقیاس به آنها اعطا می‌شود.

 

تعداد محصولات نانو موجود در بازار از سال 1399 تا پایان سال 1401 نزدیک به دو برابر شده و اکنون به هزار و 608 محصول رسیده است.

 

تجهیزات نانو شامل تجهیزات شناسایی و آنالیز نانومواد و تجهیزات ساخت و تولید در مقیاس آزمایشگاهی، نیمه صنعتی و صنعتی است که ارتباط آنها با فناوری نانو توسط واحد تجهیزات ستاد نانو بررسی و تأیید می‌شود.

 

تعداد تجهیزات نانو نیز در 10 سال گذشته با شیب کمتر نسبت به کالاهای نانو در حال رشد بوده است. تا پایان سال 1401 حدود 17 درصد از کل محصولات نانو را تجهیزات نانو تشکیل می‌دهند.

 

***تعداد شرکت‌های تولیدی نانو

 

شرکت‌های تولیدی شامل دو دسته شرکت‌های تولیدکننده محصولات و سازنده تجهیزات نانو است که در سال 1401، 285 شرکت تولیدکننده محصول نانو و 65 شرکت سازنده تجهیزات نانو در حال فعالیت بوده‌اند و تعداد شرکت‌های نانویی در هفت سال گذشته بیش از 230 درصد رشد داشته است.

 

همچنین متوسط رشد سالانه بازار فناوری نانوی ایران از سال 1392 تا 1401 حدود 96 درصد بوده است؛ یعنی هر سال حجم فروش بازار نانو تقریباً دو برابر شده است که بیشترین رشد مربوط به سال 1399 با 160 درصد بوده و رشد سال 1401 نیز 50 درصد بوده است.

 

ارزش دلاری بازار محصولات نانو ایران، در سال 1401 نسبت به سال قبل حدود 27 درصد رشد کرده است.

 

نسبت حجم فروش محصولات نانو ساخت ایران به تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری، این شاخص تا سال 1399 صعودی بود ولی در دو سال اخیر تقریباً ثابت شده است که نشاندهنده همسان شدن رشد بازار فناوری نانو با رشد تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری است.

 

متوسط چهار ساله رشد فروش محصولات نانوی ایران، از سال 1396 با افزایش نرخ دلار و تورم سالانه، درصد رشد منهای تورم بازار نانوی ایران نیز کمتر شده ولی همچنان بالاتر از هدف‌گذاری انجام شده (40 درصد برای سال 1401) است.

 

***حجم فروش سالانه تجهیزات نانو ساخت ایران

 

بازار تجهیزات در دو سال 1399 و 1400 با رشد خوبی همراه بود، ولی در سال 1401 حدود 16 درصد افت نسبت به سال قبل نشان می‌دهد. در سال گذشته تجهیزات آنالیز آزمایشگاهی از قبیل طیف سنجی‌های تحرک یونی، رامان و UV Vis، کروماتوگرافی گازی و برخی تجهیزات دستکاری نانومواد مانند خشک‌کن انجمادی و آسیاب‌های گلوله و میل‌های با افت بازار مواجه شدند. دو مورد از این موارد جزو تجهیزات پرفروش سال قبل بودند.

 

پنج دستگاه پرفروش سال 1401 به ترتیب سیستم پوششدهی در خلا با فناوری قوس کاتدی، دستگاه لایه نشانی رومیزی اسپاترینگ، دستگاه الکتروریسی صنعتی، ژنراتور فرکانس رادیویی و ژنراتور نانوحباب بوده‌اند.

 

***حجم و سهم صادرات محصولات نانوی ساخت ایران

 

از سال 1398 تا 1401 میزان صادرات محصولات نانو بیش از سه برابر شده است؛ اما سهم صادرات از کل این بازار بین شش تا هفت درصد در نوسان بوده و این بدان معناست که شرکتهای نانویی همچنان در صادرات محصولات خود با موانعی مواجه هستند که مانع از افزایش رشد صادرات متناسب با رشد بازار داخل می‌شود.

منبع: خبرگزاری مهر