مسائل و مشکلات اجتماعی (social problems) ازجمله پدیده‌های اجتماعی هستند که در ظرف و بستر جامعه شکل می‌گیرند و شیوع می‌یابند؛ یعنی جامعه محملی است که مسائل اجتماعی در آن رخ می‌دهند و جریان دارند. از یک منظر در تاروپود جامعه است که مسائل اجتماعی به‌مثابه واقعیت از برون بر افراد تحمیل می‌شوند و از منظری دیگر به‌مثابه واقعیت بین‌الذهنی، معنا و برساخت شده و به وجهی آشکار می‌شوند.

تمام آنچه ما طی طول زندگی خود در شبانه‌روز با آن مواجهیم، ذیل مسائل اجتماعی تعریف می‌شوند و اگر هرکدام دچار افراط یا تفریط شده و از تعادل خارج شوند، به‌عنوان آسیب اجتماعی شناخته می‌شوند. از مسائلی که درون خانواده، محیط اجتماع، بازار، مدرسه، دانشگاه و دیگر فضاها با آن‌ها سروکار داریم تا عرصه اقتصاد، سیاست و فرهنگ، همه به نحوی چون با انسان سروکار دارند، مسئله اجتماعی هستند.

با ذکر این مقدمه کوتاه آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، از جامعه‌شناسان برجسته کشور است؛ با او دراین‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم که اولویت مجلس دوازدهم در حوزه مسائل اجتماعی چیست و این استاد دانشگاه با تشریح مسائل اجتماعی و حوزه‌های مختلف آن، از «نیاز به اجرای قانون، توجه به خواست مردم و البته محوریت تام و تمام هویت ایرانی ما» سخن می‌گوید؛ در ادامه نتیجه گفت‌وگو با این پژوهشگر و استاد مطرح جامعه‌شناسی را از نظر می‌گذرانید:

* هر آنچه با مردم سروکار دارد، مسئله اجتماعی است

جامعه‌شناس برجسته کشور در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه اقتصاد، سیاست، فرهنگ و غیره همگی در حوزه جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی قرار دارند، عنوان کرد: این موارد برای افراد جامعه به‌وجود آمده و اگر مردم نباشند، قاعدتاً هیچ‌یک از این موارد موجود نخواهد بود.

امان‌الله قرایی‌مقدم سپس در پاسخ به اولویت‌های حوزه اجتماعی مجلس ابراز کرد: سؤال ابتدایی که باید به آن پاسخ داده شود این است که آیا نمایندگان مجلس به آنچه که می‌گویند و به تصویب می‌رسانند، عمل می‌کنند؟ یعنی این مصوبات به اجرا درمی‌آید؟

* مجلس باید از حق و حقوق اجتماعی مردم دفاع کند

این جامعه‌شناس مطرح کشوری گفت: در یک کلمه باید بگویم مجلس باید از حق و حقوق اجتماعی مردمی که به آن‌ها رأی داده‌اند، دفاع کند؛ این مهم‌ترین اولویتی است که باید ببیند. حالا این حق و حقوق می‌تواند در هر زمینه‌ای باشد، از انتخاب پوشش و لباس گرفته تا رسیدگی به وضعیت معیشت و آسیب‌های اجتماعی.

قرایی‌مقدم تصریح کرد: مجلس باید تأمین اجتماعی را در جامعه برآورده کند، تأمین اجتماعی هم همه‌چیز را در بر می‌گیرد؛ از آموزش‌وپرورش، اقتصاد و حق و حقوق اجتماعی تا ازدواج، جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، مخابرات، برق، گاز، تلفن و غیره که از آن تحت عنوان Social Security یاد شده و این مجموعه موارد که برشمردم، معمولاً برآورده نمی‌شود.

* اگر مجلس به فرهنگ رسیدگی می‌کرد، شاهد این‌گونه نابه‌سامانی‌ها نبودیم

وی افزود: حالا باید دید آیا مجلس به فرهنگ جامعه رسیدگی می‌کند؟ متأسفانه باید عرض کنم اگر رسیدگی می‌کردند که این‌گونه نابه‌سامانی‌ها در امور فرهنگی مشاهده نمی‌شد.

این استاد دانشگاه گفت: اولویت هر نماینده‌ای در مجلس باید آشنایی با مشکلات، امکانات و مسائل محلی حوزه انتخابیه باشد؛ یک نماینده در ابتدای امر می‌بایست بداند حوزه انتخابیه‌ او چه نیازی دارد و با چه امکاناتی می‌توان آن نیازها را رفع کرد.

* توجه به آزادی مشروع مردم

قرایی‌مقدم توضیح داد: نکته مهم دیگر توجه به آزادی مشروع مردم و حق و حقوق جامعه است؛ نمایندگان باید از آزادی‌های مشروع جامعه دفاع کرده و مقابل دخالت‌های نهادها و ارگان‌های دیگری که در جامعه خودسرانه عمل می‌کنند، بایستند. مجلس برای همین به‌وجود آمده و انتظار می‌رود به‌جای اعمال نفوذ در تصمیم‌گیری‌های قانون، در این بخش دخالت کند.

* نمایندگان مجلس موظف هستند از قانون حراست کنند

وی متذکر شد: نمایندگان مجلس موظف هستند از قانون حراست کرده و اجازه ندهند کسی آن را به سلیقه خود تعدیل و تفسیر کند؛ یعنی براساس آن تصمیم بگیرند. به قول ماکس وبر حاکمیت قانون بر جامعه روا باشد و قانونی که این جامعه‌شناس بزرگ آلمانی در تئوری مهم عقلانی خود مطرح می‌کند، مبتنی بر عقل، منطق و سود جامعه است تا هرکس براساس نظر خود نتواند آن را تعبیر و تفسیر کرده و سلیقه شخصی خود را به اجرا دربیاورد.

این جامعه‌شناس برجسته کشور سپس این را هم گفت که تمام مردم در مقابل قانون یکسان هستند و قانون باید به‌صورت مساوی در جامعه اجرا شود و روابط‌مداری، اقتدارگرایی، الگاریشی‌ها و نفوذهای منطقه‌ای، محلی و حاکمیتی نباید در اجرای قانون دخالت نکرده و آن را از مسیر عقلانی خود دور نکنند. این مهم‌ترین اولویت مجلس است؛ حاکمیت و اجرای قانون در جامعه بدون هیچ‌گونه چشم‌پوشی.

* ما از اصالت فرهنگی خود دور شده‌ایم

قرایی‌مقدم بیان کرد: البته در جامعه‌ای که ما داریم، با این وضعیت فرهنگی، بعید می‌دانم بتوان به این مهم دست یافت؛ فرهنگ بسیار مهم است و ما از اصالت فرهنگی خود دور شده‌ایم. باید قوانینی باشد تا ما را به مسیر ارزش‌ها، هنجارها، میراث ملی و میهنی‌ خود برگردانده و آن‌ها را به اجرا دربیاورد، از فرهنگ جامعه دفاع کند و رسیدگی به مردم را در اولویت قرار دهد.

وی تأکید کرد: حاکمیت قانون و نگاه به رفاه و تأمین اجتماعی مردم در همه زمینه‌ها، مهم‌ترین اولویت مجلس است.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل اجتماعی با ابراز انتقاد از عملکرد مجلس در حوزه پرداختن به مسائل مهم مورد نیاز مردم، اذعان کرد: نمایندگان مجلس تاکنون عملکرد موفقی نداشته‌اند، امروز هم بنده امیدی ندارم، چون در انتخاب نمایندگان مشکل هست.

* نمایندگان درد مردم را نمی‌دانند

قرایی‌مقدم تشریح کرد: اصل مطلب توجه به این است که نماینده چطور انتخاب شده؟ تا وقتی نظارت استصوابی هست، تا وقتی اعمال نفوذها هست، تا وقتی نماینده از درون مردم برنخاسته و درد مردم را نفهمیده، مورد اعتماد مردم نیست. دلیل اینکه میزان شرکت‌کننده‌ها در انتخابات 40 درصد بوده و 60 درصد مردم اصلاً در انتخابات شرکت نکرده‌اند، بی‌اعتمادی وجود دارد؛ مسئله این است که اکثر نمایندگان براساس خواست مردم انتخاب نشده و از میان مردم برنخاسته‌اند، اگرچه این ادعا را دارند، اما هیچ‌گاه درد مردم را نفهمیده‌اند.

* ایران هویت ماست؛ نمایندگان برای آوازه هویتمان چه کرده‌اند؟

وی ادامه داد: وقتی انتخاب این‌طور باشد، به آنچه باید، عمل نمی‌کنند؛ یعنی نمی‌توانند کارآیی داشته باشند که اگر کارآیی داشتند، توجه به میراث ملی، فرهنگی و میهنی این‌قدر نادیده گرفته نمی‌شد. اسم ایران این‌روزها کمی بیشتر به کار برده می‌شود و این خوب است، اما ما نیاز داریم به نام «ایران»، بیش از هر زمان دیگری، ایران همه هویت ماست، کجاست هویت ملی ما؟

این استاد دانشگاه سپس تصریح کرد: شما استان خودتان را ببینید؛ چه کسی میراث فرهنگی همدان را به جوانان کشور نشان داده؟ همدان مرکز و نخستین نهاد فرهنگی ایران است که چند هزار سال سابقه دارد؛ از دیاکو و هوخشتره گرفته تا کتیبه‌های عظیم گنجنامه، اما کجا این موارد را آموزش داده‌اند؟ کجا جوانان را با میراث ملی آشنا کرده و نام ایران را زنده کرده‌اند؟ آن‌قدر سستی کرده‌اند که دانش‌آموز در سن نوجوانی و راهنمایی می‌گوید من می‌خواهم از این کشور بروم! کجا کاری کرده‌اند که جوانان ما دلبسته این کشور شوند؟

قرایی‌مقدم افزود: همدان یک نمونه از هویت و تاریخ ماست؛ تمام کشور از خوزستان و خراسان تا کرمانشاه و سیستان و بلوچستان گنجینه‌هایی از میراث ملی و فرهنگی ما هستند که جوانان از آن‌ها دور شده‌اند؛ چون نمایندگان نگفته‌اند ما در کجای تاریخ و تمدن ایستاده‌ایم. به‌ کلمه ایران چند پیوست همراه کرده‌اند و هرکس از یک‌سو این نام پُرآوازه را مهجور کرده است.

* مردم و توجه به نیازهای آنان زیر چتر قانون اولویت هستند

وی در بخش پایانی سخنان خود با تأکید بر اینکه تورم‌های 40 و 50 درصدی نتیجه بی‌قانونی‌ها است، ابراز کرد: 70 درصد مردم ایران نیاز به تأمین معیشت دارند و باید کوپن دریافت کنند، 35 میلیون نفر از مردم ایران زیر خط فقر مطلق هستند و تا وقتی این مسائل اصلاح نشود و مردم در اولویت کارگزاران نباشند، نمی‌توان گفت چه مسئله‌ای در رأس است؛ مردم و توجه به نیازهای آنان زیر چتر قانون اولویت هستند، نمایندگان باید از خود سؤال کنند چرا مورد اقبال قرار نمی‌گیرند؟ آن‌وقت شاید بتوان سؤالات بعدی را مورد بررسی قرار داد.

سمیرا گمار