در آستانه سالگرد حماسه 30 مهر دفتر روزنامه سپهرغرب میزبان چند دانش‌آموز دختر نوجوان بود که از مدارس پروین اعتصامی، خوانساری و برزین در دفتر تحریریه حضور پیدا کردند؛ این دانش‌آموزان به‌ دنبال چرایی و چگونگی شکل‌گیری واقعه 30 مهر در همدان بودند تا بتوانند در قالب برنامه‌های فرهنگی در مدارس، دغدغه‌های انقلابی خود را دنبال کنند. همه این دانش‌آموزان متفق‌القول بودند که برای فهم انقلاب و جایگاه آن در ایران، منطقه و جهان، باید ابتدا به شکل درست، به چرایی شکل‌گیری حوادث دست پیدا کرد و پس از آن برای حفظ این میراث عظیم که با مجاهدت به دست ما رسیده، تلاش کرد.
30 مهرماه سال 1357 از آنجایی که دانش‌آموزان همدانی با حضور در یک تظاهرات خودجوش و گسترده، عوامل رژیم شاهنشاهی را گیج و ارکان حکومتشان را متزلزل کرده‌اند و این واقعه مسیر پیروزی انقلاب اسلامی را هموار کرده است، نقش مهمی در تاریخ استان و البته کشور دارد.
انقلاب شکوهمند اسلامی بزرگ‌ترین تحول قرن چهاردهم بوده و نقطه عطف تحولات جهانی است که به تعبیر امام راحل عظیم‌الشأن با تأییدات غیبی الهی و ایمان مردم پیروز شد. بدون تردید پیروزی انقلاب به‌یک‌باره میسر نبوده و از خردادماه 1342 و حتی پیش از آن، نوری در دل مردم بود که به مقابله با استبداد و استکبار برخیزند. یکی از حوادث تعیین‌کننده و مهم حماسه 30 مهر در همدان بوده که با جنبش دانش‌آموزی و همراهی اقشار مردم، شکل گرفته و ارکان حکومت پهلوی را در این استان و کشور به لرزه درآورد.
آنچه در ادامه می‌خوانید، ماحصل یک میزگرد با حضور حسین صادقیان، از افراد حاضر در حماسه 30 مهر و از مبارزان انقلابی همدان، سیده‌تینا حسینی از دبیرستان خوانساری، فاطمه حمزه‌ئی از دبیرستان برزین و زهرا زارعی از دبیرستان پروین اعتصامی بوده که با نگاهی به واقعه 30 مهر همدان صورت گرفته است:
* شکل گرفتن حماسه 30 مهر در همدان، آغاز ساختارشکنی مقابل شاه بود
مبارز حاضر در حماسه 30 مهر در ابتدای سخنان خود در این نشست با بیان اینکه بعضاً درباره 30 مهر همدان دچار افراط‌هایی در بیان و تعریف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شویم، عنوان کرد: افراط در بیان واقعه، توسط برخی از کسانی است که در صحنه بوده‌اند و یا بعضی از افرادی که با شنیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به این حادثه اشراف پیدا کرده‌اند، صورت می‌گیرد که البته تعاریف آن‌ها نشان می‌دهد خیلی در بطن ماجرا نبوده‌اند؛ پس بنده تأکیدم این است که در نقل این حماسه دچار افراط نشویم.
حسین صادقیان سپس خاطرنشان کرد: به اعتقاد بنده به‌دلیل گستردگی کار، کسی به این روز و زوایای آن، اشراف کامل ندارد؛ چراکه هرکس در یک بخش بوده و حقیقت همان بخش را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند درست نقل کند. بهتر است برای مثال 50 نفر از حاضران آن روز یک‌جا جمع شده و زوایای گوناگون را بررسی کنند تا به یک مطلب مدون درخصوص این حماسه برسیم.
این مدرس دانشگاه در ادامه با اشاره به اینکه اگرچه اصل حرکت در 30 مهرماه دانش‌آموزی بود اما دانش‌آموزی در این روز به شهادت نرسید، اظهار کرد: البته بسیاری در درگیری مجروح شدند؛ بعد از دو ساعت این حرکت با حضور جمعی از کسبه، معلم‌ها، طلاب و روحانیون عمومی شد و مردم هم درب خانه‌هایشان را در اطراف خیابان شهدا به روی تظاهرکنندگان باز کردند تا استراحت کنند و یا اگر مجروحیت سطحی دارند، مداوا شوند.
صادقیان در ادامه با تشریح چرایی شکل‌گیری واقعه، تأکید کرد: کتابخانه مسجد جامع کرمان در روزهای قبل از 30 مهرماه به آتش کشیده شده و تظاهرات‌هایی در اماکن مختلف ازجمله مدارس شکل گرفته بود که یکی از این مدارس، دبیرستان دخترانه پروین اعتصامی همدان بود؛ پس از این ماجرا هم دختری توسط درجه‌دار شهربانی بازداشت و به او اسائه ادب شده بود.
وی یادآوری کرد: روز 30 مهر 1357 که ما به کلاس رفتیم، زمزمه دستگیری یک دختر و راهپیمایی بود؛ بنده با تعدادی از دوستانم نظیر شهیداسلامیان و آقای سیلواری از دبیرستان شریعتی با شعارهایی به شکل پراکنده به سمت میدان راه افتادیم که در آن موقعیت نزدیک به 60 نفر بودیم.
این پیشکسوت انقلابی همدان گفت: ما به میدان امام خمینی (ره) رسیده و وارد خیابان شهدا شدیم؛ تعدادی آنجا حاضر بودند و تعدادی هم به جمع ما پیوستند و شعارهای ساختارشکنانه (علیه رژیم و در دفاع از امام (ره)) سر دادیم و درگیری آغاز شد. کم‌کم گروه‌های مختلف همچون معلم‌ها و دانشجویان نیز به جمع ملحق شدند و درنهایت جمعیت هزاران نفری شد که در خیابان شهدا و کوچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و خیابان‌های فرعی منتهی به آن بودیم.
صادقیان با تأکید بر اینکه حرکت مذکور برای استمرار انقلاب و ساقط شدن رژیم شاهنشاهی شکل گرفت، اعلام کرد: اصل حرکت‌های آن روز ما براساس عقلانیت و مهم‌ترین خصوصیت حماسه 30 مهر نقش‌آفرینی دانش‌آموزان در یک واقعه انقلابی به‌عنوان قله انقلاب اسلامی و سر دادن شعارهای ساختارشکنانه بود.
وی ادامه داد: تا پیش از 30 مهر شعارهای ما عمدتاً «درود بر خمینی» بود، اما در 30 مهر شعار «مرگ بر شاه» در همدان توسط دانش‌‌آموزان سر داده شد.
این مدرس انقلابی با بیان اینکه دانش‌آموزان می‌توانند نقش‌‌‌‌‌‌‌آفرینی و حرکت دانش‌آموزان انقلابی آن دوران را سرمشق خود قرار دهند، متذکر شد: ایران امروز به ظرفیت دانش‌‌‌‌‌‌‌‌‌آموزان مؤمن و پُرتلاشی که بتوانند گره‌ای از کار مردم و به‌ویژه اطرافیان خود و همکلاسی‌هایشان باز کنند، نیاز دارد.
صادقیان در ادامه با ابراز انتقاد از اینکه گاهی مسائل عمیق انقلاب توسط شاهدان صحنه بازنمایی و بازتعریف نمی‌شود، بر ضرورت این امر توسط دستگاه‌ها و نهادهای انقلابی تأکید کرد.
وی سپس به نقش ویژه معلم‌‌های انقلابی در شکل‌گیری تجمعات دانش‌آموزی و جسارت آنان در راهپیمایی‌ها اشاره کرد و توضیح داد: مرحوم آقای نداف از معلم‌های آن دوره، لیدر دانش‌آموزان بود؛ مرحوم آقای تقوی‌طلب پدر شهیدان تقوی‌طلب نیز در تجمعات نقش داشتند و این دو نفر شبکه‌ای از دانش‌‌‌‌‌‌آموزان مؤمن و پای کار فراهم می‌کردند و به این ترتیب اخبار و اطلاعات به سهولت و در کمترین زمان ممکن به دست ما می‌رسید و هماهنگی‌ها خوب بود.
این معلم باسابقه همدانی ابراز کرد: من خاطرم هست که فردی از نیروهای رژیم از بالای هتل یاس که در ابتدای خیابان شهدا واقع شده، تیراندازی کرد و با تیربار یک نفر را در مصلی زد؛ درواقع آن روز یک جنگ نامحسوس بین نیروهای انقلابی و نیروهای طرفدار شاه پیش آمد.
صادقیان در ادامه افزود: درگیری‌ها تا حدود ساعت یک ربع به سه بعدازظهر ادامه داشت، ما هم هرازگاهی به کوچه حوزه علمیه می‌رفتیم. عده‌ای آن روز مجروح شدند که برخی از تظاهرکنندگان آن‌ها را برای مداوا به مراکز غیر رسمی می‌بردند تا توسط ساواک دستگیر نشوند.
وی سپس با تأکید بر اینکه وحدت انقلابی‌ها در مقابل نیروهای رژیم بازدارنده و این مهم قدرت را از آن‌ها گرفته بود، خاطرنشان کرد: ثمره 30 مهر استمرار حرکت‌های انقلابی در سطح کشور بود؛ به‌عبارتی قله انقلاب اسلامی در همدان، حماسه 30 مهر بود.
این مدرس دانشگاه و مبارز پیشکسوت همدانی با بیان اینکه یک بخش از جهاد تبیین که مورد تأکید رهبر انقلاب بوده برعهده دانش‌آموزان است، اظهار کرد: گام نخست تبیین، آگاهی است؛ دانش‌آموزان می‌توانند با مطالعه منابع موثق، به اطلاعات جریانات انقلاب اسلامی دست پیدا کرده و آن‌ها را برای دیگران تشریح کنند.
صادقیان این را هم گفت که ما یک رویداد داریم و یک تحلیل رویداد؛ امروز باید به بخش تحلیل توجه کنیم و دیگران را هم با خودمان همراه کنیم. آن زمان ما همدیگر را برای مراسم‌ها خبر می‌کردیم و هرکس چند نفر را با خودش می‌آورد؛ چه برای راهپیمایی و چه برای جلسه دعای توسل. اما این مهم اکنون کم‌رنگ شده؛ دانش‌آموزان امروزی می‌توانند از این روش استفاده کنند.
وی تأکید کرد: 30 مهر ظرفیت این را دارد که در قالب فیلم به مردم به‌ویژه نسل جوان معرفی شود تا ضمن آگاهی از آنچه اتفاق افتاده، سرمشقی برای جوانان باشد.
این مدرس دانشگاه در پایان با این بیان که شهدا هم افرادی مثل ما بودند که به جزئیات توجه می‌کردند و مراقب رفتارشان بودند، متذکر شد: 30 مهر باید درسی باشد برای همه مردم؛ به‌ویژه همدانی‌ها، جوانان و دانش‌آموزان که بدانند حرکت آن روز هزینه دادن برای انقلاب بود. ما مبارزان آن زمان حضور در حماسه 30 مهر را برای خود توفیق الهی می‌دانیم، افراد بسیاری هزینه داده‌اند و هنوز هم هزینه می‌دهند تا این انقلاب استمرار داشته و بتواند به سرمنزل مقصود برسد.
* استفاده از تئاتر جهت تبیین 30 مهر برای دانش‌آموزان
در ادامه یکی از اعضای فعال اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان گفت: به نظر بنده دو نکته در این رویداد انقلاب اسلامی مهم است؛ نخست مسئله دارای اهمیت آگاهی از این رویداد است و دوم نوع پرداختن به آن که باید به این بخش توجه بسیار کرد تا بتواند اثرگذار باشد.
سیده‌تینا حسینی با اشاره به اینکه امروز رسالت دانش‌آموزان فعال در تشکل‌های مذهبی و فرهنگی بسیار مهم است، از اینکه گاهی بسیاری از دانش‌آموزان معتقد و مقید پای کار فرهنگی نیستند، ابراز نگرانی کرد.
این دانش‌آموز رشته انسانی گفت: تجربه نشان داده زبان هنر در بیان رویدادها بسیار اثرگذار است و من فکر می‌کنم اگر 30 مهر در قالب تئاتر و نمایش به دانش‌آموزان نشان داده شود، ضمن اینکه آن‌ها را از این واقعه مطلع خواهد کرد، تأثیر بیشتری در آگاهی و البته استمرار حرکت‌های انقلابی خواهد گذاشت.
حسینی با بیان اینکه درحال حاضر ما برای انجام کار فرهنگی و تبیین مسائل انقلابی با چالش‌هایی مواجه هستیم، بر ضرورت مطالعه و مجهز شدن به علم و دانش تأکید کرد و افزود: می‌توان در قالب مدرسه انقلاب، بخشی از واقعه 30 مهر را روایت کرد و به دانش‌آموزان گفت که می‌توانیم منشأ تحول باشیم، به شرط اینکه بخواهیم.
* روایتگری درست، نیاز جامعه امروز
در ادامه یکی دیگر از دانش‌آموزان عضو انجمن اسلامی با تأکید بر اینکه راه آگاهی از رویدادهای انقلاب برای نسل نوجوان و جوان که آن دوره را ندیده‌اند روایتگری است، بیان کرد: به نظر من هر چقدر بتوانیم در روایت خود از درست‌گویی و بیان زیبا بهره بیشتری ببریم، موفق‌تر خواهیم بود.
فاطمه حمزه‌ئی گفت: بدون شک اگر دانش‌آموزان با هر فکر و عقیده‌ای که دارند، بدانند چه اتفاقاتی در گذشته نه‌چندان دور در این کشور رخ داده و منجر به شکل‌گیری چه حادثه بزرگی مثل انقلاب اسلامی شده است، به گذشته خود افتخار خواهند کرد.
وی با تأکید بر اینکه باید ما به‌عنوان کسانی که دغدغه داریم تلاش خود را بیشتر کرده و با آگاهی و آگاه‌سازی در جامعه پیش برویم، سخنان خود را به پایان برد.
* 30 مهر، باید دغدغه دانش‌آموزان انجمنی باشد
در خاتمه این نشست نیز یکی دیگر از دانش‌‌‌آموزان عضو انجمن اسلامی با بیان اینکه مسئله مهم و نخست این است که بدانیم چه اتفاقاتی در استان و کشور ما در راستای انقلاب اسلامی رخ داده، عنوان کرد: جالب است که این اتفاق بزرگ در همدان توسط دانش‌آموزان هم‌سن‌وسال ما رخ داده است؛ همین مسئله نشان می‌دهد دانش‌آموز امروز هم اگر بخواهد، می‌تواند برای انقلاب مؤثر باشد.
زهرا زارعی سپس گفت: بعد از چرایی و تبیین اهمیت این ماجرا، باید از دانش‌آموزان کمک گرفت؛ بسیاری از دوستان ما استعدادهای بسیار خوبی دارند که اگر بتوانیم نیروی خود را تجمیع کرده و با آن‌ها همراه شویم، می‌توانیم در این رستا گام‌های مؤثری برداریم.
این دانش‌‌‌آموز عضو انجمن اسلامی با بیان اینکه تشریح اهمیت 30 مهر امروز باید دغدغه دانش‌آموزان انجمنی باشد، سخنان خود را به پایان برد.
در خاتمه باید گفت؛ اینکه دانش‌آموزان همدانی در 30 مهرماه سال 1357 با فریاد «الله‌اکبر» شکوه ایمان را به نمایش گذاشتند و جمعیتی همدل، جوان و شورآفرین با شعور انقلابی و معرفت دینی علیه رژیم شاه به خیابان‌ها آمدند، یک نقطه عطف در تاریخ انقلاب اسلامی است که نباید به‌سادگی از کنار آن عبور کرد. البته این حرف به آن معنا نیست که این واقعه و دانش‌آموزان دخیل در آن را دست‌نیافتنی جلوه بدهیم، بلکه مسئله این است که همین که تعدادی دانش‌آموز با معدل سنی 15 تا 20 سال به این نتیجه رسیده بودند که می‌توانند مقابل ظلم و جور بایستند، آن‌هم در روزهایی که هیچ نویدی از پیروزی انقلاب نبود و ممکن بود این اتفاق به قیمت جان این نوجوانان و جوانان تمام شود، حائز اهمیت است و باید گرامی داشته شود تا از آن‌ برای امروز درس بگیریم.
30 مهر برای همدان و البته کشور مقدس ایران اهمیت دارد، چون مبدأ یک بخش مهم از تحولات در کشور است؛ تا جایی که امام خمینی (ره) در دیدار با دانشجویان مسلمان در پاریس از حماسه 30 مهر و جنبش دانش‌آموزی علیه حکومت حمایت کرده و رفتار ددمنشانه رژیم را در نادیده گرفتن کرامت انسان‌ها، آزادی و استقلال، محکوم کرده بودند و خبرگزاری‌های مشهور جهان نظیر آسوشیتدپرس و سی‌ان‌ان به انعکاس سخنان امام راحل درخصوص این واقعه پرداختند.
واکاوی 30 مهر برای آگاهی نسل امروز از آنچه در این دیار گذشته، وظیفه همه کسانی است که در این حماسه دخیل بوده‌اند تا دانش‌آموز امروز باور «ما می‌توانیم» را در خود بارور کند و با خردورزی و تلاش جمعی در عمل به سیره 36 هزار شهید که از تمامیت ارضی کشور دفاع کرده‌اند، گام بردارد. اسلام همان اسلام و انقلاب همان انقلاب است و تا کفر هست، مبارزه هست و تا مبارزه هست، ما هستیم. امروز تمام کفر در مقابل تمام اسلام ایستاده که نمونه آشکار آن را می‌توان در نسل‌کشی در فلسطین مشاهده کرد. این میدان سرباز مجهز به ایمان و علم می‌خواهد که بتواند مبارزه کند و دانش‌آموز ایرانی سرمایه‌دار میراثی است که با جان به او رسیده است؛ امام راحل می‌فرمود: اگر دانش‌آموزی درس نخواند، حرام است در مدرسه بماند؛ با استناد به این سخن باید به دانش‌آموزان عزیز یادآوری کرد آینده مملکت از آنِ کسانی است که بر نیمکت‌ها تکیه زده‌اند.
سخن پایانی اینکه ما و هر آن کس که دل در گرو وطن دارد، به گذشته انقلابی خود و خلق حماسه‌هایی چون 30 مهر مباهات می‌کنیم و امروز هم که شکل مبارزات پیچیده‌تر شده، در میدان هستیم.

سمیرا گمار