در روزگار امروز که تحولات فرهنگی و هنری در هر گوشه از جهان با سرعتی شگرف رخ می‌دهند، حفظ اصالت و ریشه‌های فرهنگی به‌ویژه در عرصه موسیقی اصیل ایرانی، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. موسیقی ایرانی که میراثی هزارساله و گنجینه‌ای گران‌بها است، همچنان توانسته با وجود سیل تغییرات و تأثیرات جهانی، جایگاه خود را در دل مخاطبان وفادار حفظ و راهش را به قلب نسل‌های جدید نیز باز کند. در این مسیر، هنرمندانی که نه‌تنها به اجرای آثار فاخر می‌پردازند، بلکه نقش مروجی، پژوهشگری و فرهنگی این هنر دیرینه را نیز بر عهده دارند، ستودنی‌اند.

رضا قدسی، هنرمندی توانمند و رهبر گروه موسیقی همراز، یکی از این پیشگامان است که با نگاهی دقیق و عمیق به موسیقی ایرانی، سعی در بازآفرینی و تولید آثاری دارد که هم اصالت را پاس دارد و هم به زبان امروز مردم سخن بگوید؛ او در گفت‌وگو با ما، نه‌تنها درباره تجربیات و فعالیت‌های خود و گروه همراز صحبت کرد، بلکه از دغدغه‌ها، چالش‌ها و چشم‌اندازهای موسیقی سنتی و اصیل ایران، اهمیت آموزش موسیقی، نقش فستیوال‌ها در ارتقای فرهنگی و حتی تأثیرات اقتصادی موسیقی بر جامعه نیز سخن گفت.

این گفت‌وگوی مفصل، دریچه‌ای است به دنیای موسیقی ایرانی از نگاه یک هنرمند متعهد که در دل تاریخ و فرهنگ خود ریشه دارد و درعین‌حال به آینده و نوآوری می‌اندیشد. همراه با رضا قدسی، سفری خواهیم داشت به عمق موسیقی، فرهنگ، هنر و جامعه‌ای که در آن موسیقی زنده و پویا می‌ماند و می‌تواند پُلی باشد بین گذشته و آینده، بین هنرمند و مخاطب، بین ایران امروز و جهانی که همه‌روزه درحال تغییر است.

همراز؛ پرچمدار هنر موسیقی اصیل در دل ملایر و همدان

این موسیقی‌دان برجسته و نوازنده کمانچه اهل ملایر درباره آغاز فعالیت حرفه‌ای خود گفت: از سال 1373 به‌طور جدی وارد عرصه موسیقی شدم، اما قبل از آن هم علاقه‌هایی در من وجود داشت؛ از کودکی و نوجوانی صدای موسیقی برایم آرامش‌بخش بود و همیشه صدای ساز در خانه‌ ما جریان داشت.

رضا قدسی درباره تأثیر خانواده‌اش افزود: پدرم علاقه‌مند به شعر، ادبیات و موسیقی و نوازنده تنبک در نیروی هوایی ارتش بود؛ او و دوستانش در پایگاه هوایی گروه موسیقی داشتند و در مناسبت‌هایی مانند دهه فجر، برنامه اجرا می‌کردند. شنیدن صدای آن سازها و موسیقی‌ای که در گوشم بود، کم‌کم علاقه‌ام را بیشتر کرد.

قدسی درباره انتخاب ساز تخصصی خود توضیح داد: دو ساز را به‌عنوان تخصص انتخاب کردم؛ سه‌تار و کمانچه. پس از مدتی سنتور را کنار گذاشتم چون صدای کمانچه آن چیزی بود که دنبالش بودم. صدای آن خط و خش‌ها، ناله‌ها و اصالتی که داشت، مرا جذب و به جایی که باید، وصل می‌کرد؛ بنابراین به‌طور جدی کمانچه را انتخاب کردم.

رهبر گروه موسیقی همراز درباره شکل‌گیری گروه موسیقی‌اش گفت: بعد از چهار پنج سال فعالیت، گروهی به‌نام «همراز» تشکیل دادم که تا امروز پابرجا است و اتفاقات خوبی با آن رخ داده است. با این گروه در جشنواره‌های داخلی و خارجی شرکت کرده‌ایم، از استان تا سطح ملی و بین‌المللی و فعالیت ما همچنان ادامه دارد.

قدسی درباره مسیر رسمی گروه همراز بیان کرد: این گروه با شکل و اعضای فعلی از سال 1382 شکل گرفت؛ پیش از آن اجراهای مناسبت‌محور داشتیم، اما به ثبات نرسیده بودیم. ما در جشنواره موسیقی استان همدان از دوره هفتم تا بیست‌وچهارم شرکت کردیم و در جشنواره‌های ملی و منطقه‌ای دیگر مثل مرزداران غیور سرپل ذهاب و جشنواره همدان نیز حضور داشتیم؛ نخستین جشنواره ملی استاد شهناز نیز با این گروه برگزار شد.

وی درباره تعداد اجراهای گروه گفت: کنسرت‌های زیادی در تهران، گلستان، لرستان، مرکزی و همدان داشته‌ایم که به‌خاطر تعداد زیاد، دقیقاً در خاطرم نیست. این موفقیت‌ها برایمان بسیار شیرین و دلچسب بود؛ در جشنواره‌ها مقام‌های برتر کسب و لوح تقدیرهای متعددی از مسئولین مختلف دریافت کرده‌ایم.

قدسی یکی از نقاط عطف گروه را فعالیت‌های بین‌المللی دانست و ابراز کرد: در سال 94 به ترکیه رفتیم و حدود یک هفته در شهرهای آنکارا و استانبول با 12 اجرا حضور داشتیم؛ این نقطه آغاز فعالیت‌های بین‌المللی گروه بود.

وی درباره تازه‌ترین فعالیت‌ها افزود: سال گذشته به‌عنوان سفیر فرهنگ و هنر ایران به مالزی و فیلیپین اعزام شدیم و در دانشگاه‌ها برنامه اجرا کردیم؛ همچنین در جشن ملی جمهوری اسلامی طی دهه فجر حضور داشتیم که با استقبال ایرانیان و مسئولان سفارت‌ها همراه بود.

این هنرمند عرصه موسیقی از همراهان وفادار گروه «همراز» قدردانی کرد و درباره آلبوم‌های منتشرشده توسط گروه توضیح داد: در سال 1398 یک آلبوم با همکاری حوزه هنری استان البرز منتشر کردیم. نوازنده‌ها همان اعضای فعلی گروه همراز بودند و کار با همکاری استاد محمدهاشم احمدوند، خواننده‌ای اصالتاً تهرانی انجام شد. قطعات اجراشده ساخته‌های خود اعضای گروه بودند که بازخورد بسیار خوبی دریافت کردند.

قدسی خبر از انتشار آلبوم جدیدی نیز داد: درحال حاضر آلبوم جدیدی در دست انتشار داریم که مراحل کسب مجوز و ضبط آثار استادان را طی می‌کند؛ به‌زودی خبر آن را اعلام خواهیم کرد.

یکی از مشکلات اصلی، دغدغه پُر کردن سالن‌ها و تأمین هزینه‌ها است

وی درباره معیارهای انتخاب قطعات و نحوه تنظیم آثار گروه بیان کرد: ابتدای فعالیت گروه، بیشتر روی بازسازی و تمرین قطعات قدیمی اساتید کار می‌کردیم، اما به مرور بر دانش موسیقایی و آهنگسازی اعضای گروه تکیه کردیم؛ ملودی‌ها ابتدا در ذهن من شکل می‌گرفت و سپس با نظر تک‌تک اعضای گروه ساخته و پرداخته می‌شد. پس از آن، شعر فاخر متناسب با ملودی انتخاب می‌شد و نتیجه کار اثری فاخر بود که در جشنواره‌ها بازخورد بسیار خوبی داشت.

قدسی ادامه داد: همیشه تلاش کرده‌ایم کارمان اثری فاخر، دارای محتوا، اصالت و شأنیت باشد. برای ما ملودی زیبا، تنظیم جذاب و شعر اثرگذار از عوامل مهم به‌شمار می‌روند؛ فکر می‌کنم خروجی کار همواره مثبت بوده و مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است.

وی درباره جایگاه موسیقی ملی و منطقه‌ای در فعالیت‌های گروه نیز توضیح داد: یکی از اهداف مهم گروه‌های موسیقی در این حوزه، تربیت شنونده و مخاطب آگاه برای موسیقی ایرانی است؛ مخاطبی که اهل دل باشد و بتواند با شعر و موسیقی فاخر ارتباط برقرار کند. متأسفانه سطح شنیداری مردم کاهش یافته که این مهم دلایل مختلفی دارد؛ اما هدف اصلی ما ارائه موسیقی با کیفیت و تقویت سبد فرهنگی شنیداری مردم است.

قدسی درباره چالش‌های پیش روی موسیقی اصیل ایرانی گفت: یکی از مشکلات اصلی، دغدغه پُر کردن سالن‌ها و تأمین هزینه‌ها است؛ بیشتر کنسرت‌ها به‌صورت شخصی و با هزینه خود هنرمندان برگزار می‌شود و حمایتی وجود ندارد؛ همچنین گرایش جوانان به موسیقی سطحی و بدون محتوا که فقط با جذابیت‌های بصری مخاطب جذب می‌کند، چالشی بزرگ است که متأسفانه در سطح جهانی هم محبوبیت بیشتری دارد.

موسیقی نواحی و اقوام ایرانی مورد بی‌مهری‌ است

وی در پاسخ به وضعیت آموزش موسیقی در ملایر و همدان گفت: یکی از نقاط قوت استان همدان، وجود آموزشگاه‌های متعدد و فعالیت حرفه‌ای موسیقی به همراه استمرار در برگزاری جشنواره‌ها است؛ کمتر استانی را می‌شناسم که به این شکل منظم و مستمر جشنواره موسیقی برگزار کند.

این موسیقیدان برجسته درباره وضعیت آموزش موسیقی در استان همدان و شهر ملایر ابراز کرد: خوشبختانه اهالی موسیقی نگاه ویژه‌ای به این رویدادها دارند؛ در طول سه چهار روز تا حتی یک هفته، صدای ساز در شهرهای استان همدان طنین‌انداز می‌شود که حال مردم و هنرمندان را بسیار خوب می‌کند. اخیراً آموزشگاه‌های موسیقی به شکل دانشگاهی فعالیت می‌کنند؛ قبلاً این‌گونه نبود، اما سخت‌گیری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باعث شده مدرس‌ها کارت صلاحیت تدریس دریافت کنند و بیشتر از مدرسین واجد شرایط استفاده شود. درحال حاضر در ملایر چهار آموزشگاه فعال و در شهر همدان بیش از 40 تا 50 آموزشگاه داریم. این موضوع باعث پویایی هنری جامعه، شناسایی ظرفیت‌های موسیقی سنتی و محلی، تقویت جریان موسیقی عمومی و شکوفایی استعدادهای جوانان شده است.

قدسی با اشتیاق درباره استعدادهای جوان گفت: گاهی آن‌قدر استعداد در میان این بچه‌ها می‌بینیم که واقعاً به آینده امیدوار می‌شویم و آرزو می‌کنیم که این جوانان در مسیر درست قرار بگیرند و هر روز شاهد رشد و پیشرفت آن‌ها باشیم.

وی درباره دغدغه‌ها و توصیه‌های خود چنین اظهار کرد: بزرگ‌ترین دغدغه من حفظ، صیانت، احیا و ترویج فرهنگ موسیقی ایرانی و گسترش ابعاد مختلف آن در زندگی مردم است. همواره تلاش کرده‌ام با بهره‌گیری از توان خود و دوستان و حمایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ملایر (جا دارد از جناب آقای کشاورزان، ریاست محترم اداره فرهنگ که همیشه حامی و همراه ما بوده‌اند، تشکر کنم)، رویدادهای هنری متعددی برگزار کنم.

قدسی با اشاره به نقش موسیقی در زندگی مردم در گذشته، ادامه داد: موسیقی در گذشته به‌شدت در متن زندگی مردم جریان داشت؛ از ترانه‌ها و لالایی‌های مادران گرفته تا عزاداری‌ها و جشن‌ها؛ به‌قدری موسیقی در زندگی روزمره نفوذ داشت که هر لحظه‌ای با موسیقی همراه بود. متأسفانه این پیوند عمیق امروزه کمتر دیده می‌شود و آشنایی مخاطبان با زوایای مختلف شعر و موسیقی نیز کاهش یافته است.

وی درباره اهمیت آموزش اصولی و تخصصی موسیقی گفت: یکی از دغدغه‌های من این است که هر کسی اجازه ورود به این عرصه را نداشته باشد. کسانی باید وارد این مسیر شوند که توانایی‌های خود را به‌خوبی شناخته و قادر به انتقال صحیح مطالب باشند، این موضوع بسیار حیاتی است؛ زیرا آموزش نادرست می‌تواند اشتباهاتی جبران‌ناپذیر به‌بار آورد. کسانی که با عشق و علاقه این مسیر را انتخاب کرده‌اند، باید به‌صورت اصولی و تخصصی پیش روند.

رهبر گروه موسیقی همراز سپس به اهمیت شناخت و احترام به موسیقی اقوام مختلف ایرانی اشاره کرد: یکی دیگر از دغدغه‌هایم، عدم توجه کافی به موسیقی نواحی و اقوام ایرانی است. این بخش از فرهنگ موسیقایی ما بارها مورد بی‌مهری قرار گرفته و نیازمند همدلی، وحدت و همکاری بیشتر است؛ برگزاری رویدادهای هنری متنوع می‌تواند به تقویت این موضوع کمک شایانی کند.

گردشگر صرفاً از موزه‌ها دیدن نمی‌کند، بلکه جذب فستیوال‌ها نیز می‌شود

قدسی در بخش پایانی این گفت‌وگو درباره ظرفیت‌های عظیم موسیقی ایران و نقش فستیوال‌ها در توسعه فرهنگی و اقتصادی استان همدان و کشور بیان کرد: در رابطه با ظرفیت‌های عظیم موسیقی ایران نکته مهم دیگری که وجود دارد، جذب گردشگر است؛ به نظر من یکی از نقاط قوت فستیوال‌ها و رویدادها، توجه ویژه به جذب گردشگر به استان همدان و شهرهایی مانند ملایر است. معرفی صنایع دستی، سوغات و بهره‌گیری از ظرفیت گسترده توریسم هنری موضوع بسیار مهمی به‌شمار می‌رود.

وی با اشاره به تغییر نگرش گردشگران، افزود: امروزه گردشگران تنها برای بازدید از موزه‌ها سفر نمی‌کنند، بلکه برای تجربه فستیوال‌های متنوع، حضور جریان موسیقی و هنر در خیابان‌ها و کوچه‌ها به شهرها می‌آیند. باید شهر ما تنها محل عبور نباشد، بلکه مقصد سفر باشد. چقدر خوب است گردشگری که به شهر می‌آید، با مردم گفت‌وگو کند، غذا بخورد، موسیقی بشنود و تجربه زنده‌ای از ایران امروز را با خود ببرد؛ این آینده‌ دور از دسترس نیست.

قدسی درباره اهمیت فستیوال‌ها در اقتصاد شهری تأکید کرد: فستیوال‌ها صرفاً رویدادهای فرهنگی نیستند؛ بلکه می‌توانند شبیه‌سازی یک اقتصاد واقعی باشند. اقتصادی که نفت‌محور نیست، به بروکراسی وابسته نیست و درآمد آن به‌طور مستقیم به زندگی روزمره مردم وارد می‌شود، نه اینکه فقط به خزانه دولت برود. این مدل اقتصادی زنده و از پایین طراحی‌شده، نکته‌ای بوده که کمتر به آن توجه شده است.

وی نقدی بر روش‌های رایج جذب گردشگر در ایران داشت و گفت: معمولاً شهرهای ایران سعی می‌کنند با ساختن پُل‌ها، جاده‌ها و ساختمان‌ها، گردشگر جذب کنند، اما این روش دیگر کارآیی ندارد؛ اکنون باید رویدادها و فستیوال‌هایی تعریف کنیم که مکمل جذابیت‌های شهر باشند. فستیوال‌ها مسیر گردشگران را شکل می‌دهند؛ گردشگر از صرفاً از موزه‌ها و خیابان‌ها عبور نمی‌کند، بلکه از فستیوال‌ها می‌گذرد و این یک طراحی آینده‌نگرانه است.

این هنرمند مطرح درباره برنامه‌های آینده گروه خود و جشنواره‌های موسیقی نیز ابراز کرد: آخرین کنسرت ما در ملایر با عنوان «سیاوش و سیاه مشق» برگزار شد که بسیار فاخر بود و مورد استقبال قرار گرفت. در تیرماه امسال نیز در همدان اجرا خواهیم داشت و در شهریورماه نخستین کنسرت رسمی‌ ما در تهران، در فرهنگسراها برگزار می‌شود. همچنین درحال پیگیری و رایزنی برای برگزاری جشنواره ملی فرهنگی و هنری «شب‌های موسیقی تاک» هستیم؛ این جشنواره سال گذشته به‌صورت منطقه‌ای برگزار شد و امسال به شکل ملی برگزار خواهد شد.

قدسی درباره ویژگی‌های این جشنواره توضیح داد: در این جشنواره هر شب دو کنسرت برگزار می‌شود که یکی از استان‌های جنوبی و دیگری از استان‌های شمالی است؛ این امر وحدت اقوام و همدلی را به نمایش می‌گذارد. همچنین نمایشگاه ساز، کارگاه‌های آموزشی، نمایشگاه صنایع دستی و سوغات و بازدید از اماکن تاریخی و گردشگری ملایر از برنامه‌های جانبی جشنواره است.

وی با اشاره به بازخورد خوب جشنواره، گفت: سال گذشته بیش از 12 هزار نفر در طول یک هفته از برنامه‌ها بازدید کردند و امسال که جشنواره به‌صورت ملی برگزار می‌شود، انتظار داریم بین 20 تا 25 هزار نفر حضور داشته باشند؛ این رویداد می‌تواند به‌طور ویژه استان ما را در حوزه موسیقی و گردشگری هنری متحول کند.

این هنرمند ضمن قدردانی از همراهی رسانه‌ها و اصحاب قلم، اظهار کرد: خوشحالم که اصحاب رسانه کنار ما هستند و فعالیت‌های هنری و فرهنگی را بازتاب می‌دهند. جا دارد از همه خبرنگاران و صاحبان قلم که همیشه یار و یاور ما بوده‌اند، تشکر کنم؛ حتی گاهی که بی‌مهری‌هایی شد، آن‌ها کنار ما ماندند.

جریانی پویا در شهرستان‌ها؛ بستر زایش موسیقی اصیل ایرانی

در خاتمه باید گفت؛ موسیقی اصیل ایرانی پیوندی ناگسستنی با فرهنگ و تاریخ ملت ما دارد و هنرمندان شهرستانی، ستون‌های اصلی حفظ و انتقال این گنجینه ارزشمند هستند. این هنرمندان با تکیه بر دانش، مهارت و خلاقیت خود، علاوه‌بر حفظ ریشه‌های موسیقی سنتی، در خلق آثاری فاخر نقش بسیار مؤثری ایفا می‌کنند که هم موسیقی ملی را غنی‌تر می‌کند و هم ظرفیت‌های موسیقایی نواحی مختلف را به نمایش می‌گذارد.

با این وجود، توجه کافی به هنرمندان شهرستانی و موسیقی نواحی هنوز به اندازه لازم نیست و این عرصه با مشکلاتی جدی مواجه است؛ از کمبود حمایت‌های مالی و ضعف زیرساخت‌های آموزشی تا نبود فضای مناسب برای اجرای آثار اصیل و کمبود مخاطب تخصصی. این چالش‌ها می‌توانند مسیر رشد استعدادهای ناب موسیقی اصیل را دچار مخاطره کنند و بسیاری از جوانان را به سمت موسیقی سطحی سوق دهند.

بنابراین ضروری است با برگزاری جشنواره‌های ملی و منطقه‌ای، تقویت آموزشگاه‌های تخصصی در شهرستان‌ها و فراهم آوردن فرصت‌های بیشتر برای حضور هنرمندان در فضای فرهنگی، زمینه‌ای پایدار برای حفظ و توسعه موسیقی اصیل فراهم کنیم. توجه و حمایت ویژه از موسیقی نواحی و هنرمندان شهرستان‌ها نه‌تنها به صیانت از اصالت موسیقی ایرانی کمک می‌کند، بلکه نقش کلیدی در رشد فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی این مناطق ایفا خواهد کرد و آینده‌ای روشن برای این هنر ارزشمند رقم خواهد زد.

سمیرا گمار