با توجه به رشد جمعیت، محدودیت منابع در بخش کشاورزی و نیاز مبرم به افزایش تولید محصولات کشاورزی، ضرورت انجام مبارزه منطقی و اصولی علیه آفات با تأکید بر رعایت حفظ سلامت کشاورزان و افراد جامعه مسائل زیست‌محیطی احساس می‌شود. از این‌رو شیوه‌های مختلف مبارزه با عوامل زیان‌بار و آفات، کاربرد سموم شیمیایی سهم عمده‌ای از این راهکار‌ها را به خود اختصاص می‌دهد.
از طرفی همان‌طور که می‌دانید کشاورزان و کاربران سموم، نقش تعیین‌کننده‌ای در تولید محصولات کشاورزی سالم دارند، بنابراین ارائه آموزش‌های لازم توسط مسئولان و متصدیان امر تولید، در ارتباط با نحوه صحیح و استفاده مناسب از آفت‌کش‌ها به کشاورزان از ضروریات این استان و کشور ما است.
عدم رعایت دوره کارنس آفت‌کش‌ها (مدت زمانی که سم می‌تواند پس از سم‌پاشی در مزارع سمیت و تأثیرات مخرب خود را حفظ نماید)، باعث باقی ماندن بقایای این سموم روی محصولاتی از قبیل میوه‌ها و سبزی‌ها‌ می‌شود و مردم نیز این سموم را همراه با محصولات کشاورزی و باغی مصرف می‌کنند که مصرف مداوم و مستمر این سموم همراه با محصولات کشاورزی باعث بروز انواع مختلف مشکلات و بیماری‌های مزمن، ازجمله ناراحتی‌های گوارشی- عصبی می‌شود و حتی افزایش ریسک بروز سرطان را نیز همراه دارد.
تأثیر نامطلوب و اثرات باقی‌مانده مصرف انواع کودهای شیمیایی، سموم، هورمون‌ها در تولیدات غذایی در کشورهای صنعتی پیشرفته موجب شده کشاورزی در جهتی کاملاً متضاد با روش مدرن تحول یابد و آن جلوگیری از مصرف هرگونه مواد شیمیایی یا نهاده مصنوع انسان در تولیدات و پخش محصولات زارعی و باغی و دامی است. این کشاورزی به کشاورزی ارگانیک موسوم بوده و در کشورهای مختلف به نام‌های گوناگون چون کشاورزی بیولوژیکی، کشاورزی پایدار و کشاورزی با مصرف کم مواد شیمیایی نامیده می‌شود.
از طرف دیگر همان‌طور که می‌دانید ما در بهره از زمان به سموم احتیاج داشتیم ولی الآن با فناوری که در دسترس است باید به سمت تولید محصولات ارگانیک حرکت کنیم، بنابراین برنامه کنترل استفاده از سموم در تولید محصولات کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی ارگانیک باید در اولویت برنامه تولید محصولات کشاورزی سالم و بدون عوارض مسئولان دست‌اندرکار کشور و استان قرار گیرد تا تولید غذای سالم برای جامعه رقم بخورد.
در همین راستا و با طرح این موضوع با محمدخانجانی، استاد تمام دانشگاه بوعلی سینا،یک‌کشاورز وشهرام پیشه ورمدیر حفظ نباتات جهاد کشاورزی همدان به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه نتیجه را باهم می‌خوانیم:
یک کشاورز ‌وباغدار نمونه بهاری با بیان اینکه کشاورزی حرفه‌ای است که نسل در نسل به صورت مستمر مشغول آن هستم،گفت:از بچگی به این حرفه علاقه داشته وآن را دنبال کردم.
وی با بیان اینکه در حال حاضر صاحب بیش از 42قطعه باغ آلو، به،گردو گیلاس و غیره هستم،عنوان کرد: در گذشته اصلا از سم استفاده چندانی نمی‌شد اما در حال حاضر بیش از هر اقدامی کشاورزان از سم برای باغات و زمین‌های خود استفاده می‌کردند.
حسین پاینده اکمل با بیان اینکه در گذشته با استفاده از چوب‌های مخصوصی با ترفند خاصی که داشتند کرم و آفات درخت و زمین‌ها را شکار می‌کردند،خاطر نشان کرد: کیفت میوه به نسبت امروز بهتر بود،درحال حاضر به دلیل استفاده بیش از حد از سموم و کود اکثر محصولات طعم سابق را ندارند
وی با بیان اینکه استفاده بی‌رویه از سموم باعث‌شده که درختان و زمین‌ها به آن عادت کنند،خاطر نشان کرد:در این شرایط اگر یکسال به درخت سم داده نشود آسیب خواهد دید در واقع درختان معتاد این سم وکودها شدند.
این کشاورز با بیان اینکه سموم اثر سوء خودشان را به دلیل استفاده بیش از اندازه روی محصول می‌گذارند،خاطرنشان کرد:این امر سبب می‌شود که کیفیت محصولات به طور قابل توجهی کاهش یابد و سلامتی انسان تحت تاثیر قرار بگیرد.
پاینده اکمل با بیان اینکه در حال حاضر کشاورزان بیش از اندازه و به کرات از سموم استفاده می‌کنند،عنوان کرد:در حوزه استفاده از سموم نیاز به آموزش و اطلاع‌رسانی داریم، هرچند چندین بار کلاس گذاشته شد لازمه تحقق این امر آموزش مستمر مورجین جهاد کشاورزی به کشاورزان است.
وی با بیان اینکه برخی از کشاورزان نمی‌دانند که چه میزان سم برای باغ و زمین‌ها لازم است و در این خصوص هر طور صلاح بدانند عمل می‌کنند،یادآور شد:لازم است به کشاورزان یاد دهند که به چه مقدار و چه زمان از سموم استفاده کنند البته کارهایی انجام شده اما کافی نیست.
این کشاورز نمونه با بیان اینکه کیفیت سموم هم به طور قابل‌توجهی کاهش‌یافته است،عنوان کرد:درحال حاضر با تراکتور برخی از زمین‌ها سم‌زدایی می‌شود، قدرت این اقدام به قدری است که سم به داخل پوسته درخت وگاهی اوقات میوه هم نفوذ می‌کنند.
  استفاده از سم باید در مرحله آخر باشد
استاد کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه نوع و میزان استفاده از کود شیمیایی بستگی به محصول دارد و نمی‌توان برای تمام اقلام کشاورزی از یک نوع کود و یا یک میزان استفاده کرد،گفت: استفاده بیش از اندازه از برخی کود‌های شیمیایی و بی‌کیفیت باعث طغیان آفات در مزارع می‌شود، در واقع کشاورزان باید در مرحله آخر به زمین خود سم دهند اما امروزه این موضوع تبدیل به اولویت کشاوزران شده است.
وی با بیان اینکه مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی باعث شوری خاک و آب می‌شود و این امر خاک را از حالت استاندارد برای کشت خارج می‌کند، ابراز کرد: لازم است در خصوص استفاده از کود‌های شیمیایی به کشاورزان آموزش دهیم چراکه این امر تأثیر به‌سزایی بر سلامت تغذیه انسان‌ها خواهد داشت.
استاد تمام دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه لازم است در خصوص استفاده از کود‌های شیمیایی به کشاورزان آموزش دهیم چراکه این امر تأثیر به سزایی بر سلامت تغذیه انسان‌ها خواهد داشت، خاطر نشان کرد: مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی به‌دلیل وجود نیترات در سموم، سرطان‌زا بوده و می‌تواند به جنین آسیب بزند.
خانجانی با بیان اینکه سموم موجود در کودهای شیمیایی به هیچ عنوان نباید وارد بدن انسان شوند، افزود: انتقال آن‌ها به‌دلیل طول عمر زیادشان ممکن است باعث ایجاد بیماری‌های گوناگون شود. به‌خصوص کودهای نیترات که موجب انهدام سلول‌های قرمز در انسان شده و سرطان خون را به‌وجود می‌آورد.
وی ابراز کرد: در واقع مواد غذایی که در تولید آن‌ها از کود استفاده شده سلامت جامعه را دچار مشکل می‌کند.
  استفاده از سموم غیر استاندارد و یا ترکیبی تهدیدکننده کشاورزی
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با بیان اینکه یکی از استاندارد‌هایی که کشاورزان باید به آن دقت کنند این است که هر سمی برای محصولات خود استفاده نکنند، اذعان کرد: استفاده از سموم غیر استاندارد باعث می‌شود اگر فردی مسموم شود نتوان پادزهری برای آن استفاده کرد، بنابراین لازم است کشاورزان از سموم مجاز و تأیید شده استفاده کنند. در‌حالی‌که متأسفانه برخی کشاورزان توجهی به تاریخ انقضای سموم نمی‌کنند و این امر می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد.
خانجانی با بیان اینکه کشاورزان باید از ترکیب چند آفت‌کش به‌عنوان آخرین حربه در مدیریت کنترل آفات استفاده کنند افزود: در روش تلفیقی هم باید دقت کنیم که از روش شیمیایی یا استفاده از آفت‌کش‌ها به‌عنوان آخرین مرحله بهره‌مند شویم.
وی با بیان اینکه تمام مراحل و روش‌های بیولوژیکی، رفتاری، زراعی و غیره باید قبل از استفاده سموم کشاورزی قرار گرفته باشند، اذعان کرد: در واقع اگر تمام مراحل نتیجه نداد باید از سموم استفاده کنیم و استفاده از سم در مرحله آخر قرار بگیرد.
استاد تمام گروه گیاه‌پزشکی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه متأسفانه در کشور ما کشاورزان در مرحله نخست برای از بین بردن آفات سم را به کار می‌گیرند، عنوان کرد: برخی از کشاورزان از هیچ روشی به غیر از سم برای از بین آفات خود استفاده نمی‌کنند.
خانجانی ادامه داد: برخی از سموم به دلیل کیفیت پایینی که دارند بسیار خطرناک بوده و ممکن است سلامت محیط زیست، آب‌های زیرزمینی و سطحی و مواد غذایی را تحت تأثیر خود قرار دهند.
وی ضمن تأکید بر لزوم آموزش کاربردی توسط مؤسسات تحقیقاتی، اذعان کرد: مروجان می‌توانند این هدف را تحقق بخشند؛ چراکه به‌طور مستقیم با کشاورزان در ارتباط هستند.
این پژوهشگر کشاورزی با بیان اینکه پیامد‌ها و تهدیدات بیش‌ازحد استفاده از سموم را باید به کشاورزان گوشزد کرد گفت: یکی از اهداف دولت کاهش استفاده از سموم کشاورزی توسط کشاورزان و روستاییان است.
خانجانی با بیان اینکه تجربه استفاده از سموم طبیعی و ارگانیک در شهرهای شمالی را داریم، ابراز کرد: به دلیل رطوبت موجود در این مناطق سموم و آفت‌های کشاورزی می‌توانند به‌راحتی منتقل شوند و حتی آب شرب شهری را هم آلوده کنند.
  شناسایی آفت هر منطقه به کشاورزی و مؤسسات تحقیقاتی، کمک می‌کند
خانجانی با بیان اینکه در زمان مناسب و به‌موقع باید از روش‌های بیولوژیکی استفاده کنیم، یادآوری کرد: استفاده از این روش‌ها نیاز به برنامه‌ریزی منسجم و مدون دارد، چراکه اگر نتوانیم به‌موقع از این روش‌ها استفاده کنیم محصول آسیب خواهید دید.
وی در پایان ضمن تأکید بر لزوم و اهمیت شناسایی آفت هر منطقه که کمک شایانی به کشاورزی و مؤسسات تحقیقاتی می‌کند تا نسبت به از بین بردن آفت و آسیب‌ها اقدام کنند، اظهار کرد: عدم ارتباط منسجم بین کشاورزان و مراکز تحقیقاتی ترویج مهم‌ترین ضعف جهاد کشاورزی است.
در ادامه مدیر حفظ نباتات سازمان جهادکشاورزی استان همدان با بیان اینکه عملیات مبارزه با سن مادر در مزارع استان از 14 فروردین ماه سال جاری از شهرستان اسدآباد شروع شده و در تاریخ 14 اردیبهشت 1402در شهرستان رزن خاتمه پیدا کرد، گفت: در این بازه زمانی از مجموع سطح 221 هزار 773 هکتار مبارزه صورت گرفته، 166737 هزار هکتار مربوط به مزارع گندم و 55036 هزارهکتار مربوط به مزارع جو بوده که این سطح مبارزه علیه سن مادر در تاریخ استان همدان بی‌نظیر است.
شهرام پیشه‌ور اعلام کرد: عملیات مبارزه در مرحله پوره سن غلات نیز از تاریخ یکم خرداد1402 از شهرستان کبودرآهنگ آغاز شده و تا تاریخ 6 خردادماه بیش از 7000 هکتار از مزارع استان سمپاشی صورت گرفته که تا پایان زمان عملیات مبارزه با دقت، قدرت و سرعت ادامه خواهد یافت.
وی با بیان اینکه در سال جاری مبارزه با پوره سن غلات از اهمیت و حساسیت به‌سزایی برخوردار است، یاد آور شد: شرایط خاص آب وهوایی، پراکنش نامناسب و... باعث شد که در برخی از نقاط استان بخشی از مزارع دیم دچار تنش‌های شدید رطوبتی و دمایی در مراحل رویشی و زایشی شوند.
مدیر حفظ نبات سازمان جهاد کشاورزی استان همدان اذعان کرد: با توجه به تنش‌های وارده به مزارع و تغییرات زیستی، آفت سن غلات با پایش مستمر مزارع گندم و جو در تمامی شهرستان‌های استان پیش‌بینی شده و نسبت به تعیین بهترین زمان مبارزه علیه پوره سن غلات، به تفکیک مناطق گرمسیری، معتدل و سردسیری استان اقدام شده است.
وی تأکید کرد: لازم است کشاورزان در اسرع وقت عملیات مبارزه علیه پوره سن غلات را در تاریخ‌های تعیین شده انجام دهند.
پیشه‌ور بهترین زمان مبارزه با پوره سن غلات به‌ویژه در مزارع دیم اکثر مناطق گرمسیری، معتدل و برخی از مناطق سردسیری استان را روز‌های 7 لغایت 15 خردادماه سالجاری اعلام کرد.
این مقام مسئول در پایان سخنان خود با بیان اینکه عملیات مبارزه علیه آفت سن غلات در سال جاری با مشارکت فعال کشاورزان و به‌کارگیری بیش از12 هزار دستگاه انواع ادوات سمپاشی و تحت نظارت بیش از 160 کارشناس شبکه مراقبت سن غلات مستقر در ستاد استان، مدیریت‌ها و مراکز جهاد کشاورزی در حال انجام است، گفت: با توجه به اینکه علاوه‌بر آفت سن غلات بیش 15نوع حشره و کنه زیان‌آور نظیر تریپس گندم، کنه قهوه‌ای گندم، سوسک برگخوار گندم، سوسک قهوه‌ای گندم، پروانه خوشه‌خوار گندم، زنجره گندم، شته معمولی و سبز گندم، مگس گندم، مگس زرد ساقه گندم و مگس مینوز برگ غلات در مزارع غلات استان همدان وجود دارند و با تغذیه از برگ، ساقه و سنبله موجب آسیب زدن به محصول می‌شوند، لذا انجام مبارزه دقیق، به‌موقع و هدفمند علیه پوره سن نه تنها موجب جلوگیری از سن‌زدگی دانه‌های گندم و جو می‌شود، بلکه با ایجاد تلفات در سایر آفات مذکور، سبب افزایش عملکرد و کیفیت محصول تولیدی کشاوزران خواهد شد.
حال با توجه به آنچه گفته شد در حال حاضر استفاده بیش از حد سموم باعث شده که کیفیت میوه‌ها به شدت کاهش یابد تا جایی که این موضوع بر دام‌ها هم تاثیر گذاشته علاوه بر کیفیت استفاده بیش از اندازه سموم تهدیدی بر سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود که در این راستا مورخین باید با آموزش به موقع خود از یک فاجعه که چندین سال دیگر رخ خواهد جلوگیری کنند

عطیه صفی‌زاده