ابریشم واژه‌ای است که شکوه و جلال و زیبایی را در ذهن تداعی می‌کند. بیش از 35 کشور جهان در تولید ابریشم مشارکت دارند و میزان نخ تولیدی آن‌ها در حال حاضر به حدود 50 هزار تن می‌رسد. این میزان در مقایسه با تولیدات جهانی پنبه و نخ‌های مصنوعی که به میلیون‌ها تن در سال می‌رسد بسیار جزئی و چیزی حدود 18/0 درصد است.
فعالیت‌های پرورش کرم ابریشم کارگرطلب بوده و در واقع یکی از دلایل عمده کاهش تولید آن در کشورهای صنعتی نظیر فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ژاپن و کره جنوبی که سالیان سال در این زمینه پیشتاز بوده‌اند محسوب می‌شود. لکن در برخی کشورهای دارای اقلیم گرم و مرطوب و یا معتدل، اشتغال‌زایی کار و ارزش‌آفرینی بالای این حرفه باعث تثبیت جمعیت روستایی و جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه شده است. بنابراین خصوصیات اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی همواره مناسب‌ترین شرایط را برای اشتغال کشورهای رو به توسعه در این زمینه فراهم می‌سازد.
از طرف دیگر اگر ابریشم را به‌عنوان یک کالای تجملی قلمداد کنیم، می‌توانیم بپذیریم که ارتقای سطح زندگی مردم منجر به افزایش تقاضای این محصول به‌عنوان مطلوب‌ترین نخ نساجی خواهد شد. بنابراین برای تقاضای محصول ابریشم همواره چشم‌انداز روشنی وجود دارد. علاوه بر این نوغانداری از طرح‌های زودبازده کشاورزی و مشاغل روستایی است و در مقیاس‌های کوچک و کوتاه‌مدت قابلیت بهره‌برداری دارد.
با توجه به اهمیت موضوع برای بررسی وضعیت موجود با یک نوغاندار و یک کارشناس کشاورزی به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
  به‌ناچار فعالیتی در حوزه نوغانداری ندارم
یک نوغاندار ملایری با بیان اینکه بیش از پنج سال در حوزه نوغانداری فعال بودم اما به‌دلیل عدم حمایت جهاد کشاورزی ورشکست شدم، عنوان کرد: هزینه‌های بسیار بالای این صنعت و نبود امکانات و زیرساخت‌های لازم باعث شد تصمیم به کنار گذاشتن این حرفه بگیرم.
سلیمانی با بیان اینکه بیش از پنج هزار متر زمین توتستان برای تغذیه کرم‌های ابریشم ایجاد کردم، گفت: پرورش کرم ابریشم صنعت بسیار پر سوددهی است اما نیاز به حمایت دارد که متأسفانه این امر در استان ما اتفاق نمی‌افتد.
وی با بیان اینکه سال گذشته به‌دلیل گرمای طاقت‌فرسا بخش زیادی از کرم‌ها از بین رفتند چراکه کرم ابریشم در دمای بالا نمی‌تواند پیله کند، گفت: با توجه به این موضوع اردیبهشت‌ماه سال گذشته برای خرید دستگاه خنک‌کننده درخواستی را مبنی بر دریافت تسهیلات به سازمان جهاد کشاورزی ارائه دادم اما تاکنون موافقت نشده و تصمیم گرفتم دیگر در این حرفه فعالیت نکنم.
   سابقه نوغدارای در کشور به قرون گذشته بازمی‌گردد
یک کارشناس اقتصاد کشاورزی نیز با بیان اینکه سابقه نوغدارای در کشور به قرون گذشته بازمی‌گردد؛ عنوان کرد: به‌دلیل اهمیت مبادلات این محصول با ارزش جاده‌ای به نام ابریشم که از چین تا اروپا امتداد داشته به‌وجود آمده است.
عبد‌المجید شیخی با بیان اینکه از صنعت نوغداری در صنایع مختلفی ازجمله فرش، پوشاک و غیره استفاده می‌شود، ابراز کرد: این صنعت در ایران شکل گرفته اما به‌دلیل عدم حمایت جهاد کشاورزی شاهد تنزل آن در کشور هستیم.
   استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم
وی با بیان اینکه در بیشتر مواقع پرورش کرم ابریشم به‌دلیل نیاز به آب و هوای مرطوب در شمال کشور انجام می‌شود، اذعان کرد: اگرچه 22 استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری دارای شرایط فعالیت هستند اما در این میان استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم و استان خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم تولید پیله تر با تولید 85 درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم کشی ایران به‌شمار می‌آید.
این کارشناس اقتصاد کشاورزی ضمن اشاره به دلایل بی‌توجهی به این صنعت پر سوددِه در کشور گفت: بعد از آنکه مواد و نخ‌هایی با منشأ پتروشیمی در صنایع بافت منسوجات گسترش و رواج یافت این مواد به‌دلیل قیمت پایین جایگزین محصولاتی مثل پشم و کرم شد.
شیخی با بیان اینکه کرم ابریشم و نوغانداری با تأمین مواد اولیه صنعت فرش و منسوجات ابریشمی علاوه بر ایجاد زنجیره ارزش افزوده و اشتغال مولد به معیشت روستاییان کمک می‌کند، تصریح کرد: این حرفه همواره یکی از مزیت‌های اقتصادی کشور بوده و در سه دوره ساسانیان، صفویان و بعد از انقلاب اسلامی در سال 1379 از اوج شکوفایی و رونق برخوردار بوده است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر تولیدات و منسوجات ابریشمی جزو کالاهای تجملاتی و تزئیناتی محسوب می‌شوند، ابراز کرد: اشتغال و معیشت اکثر مردم به سمت تأمین کالاهای اساسی رفته و کمتر کسی به این حوزه اشاره می‌کند و این امر سبب مرگ این صنعت در برخی از استان‌ها شده است.
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه این صنعت هم مانند سایر حوزه‌های کشاورزی نیاز به حمایت دارد اما متأسفانه تاکنون اقدام چشمگیری صورت نگرفته خاطرنشان کرد: افزایش بی‌رویه واردات پیله ابریشم، دلالی، عدم حمایت دولت از نوغان‌داران، نرخ تورم بالا، افزایش قیمت زمین‌های زراعی و مقرون به‌صرفه نبودن تولید، عواملی هستند که انگیزه تولید این محصول را در نوغان‌داران از بین برده است.
شیخی با بیان اینکه متأسفانه تاکنون برنامه منسجمی در خصوص حمایت از نوغانداران در کشور تدوین و اجرا نشده، یادآور شد: برای محصول چای یک سازمان تشکیل شده در حالی که برای نوغانداری که کهن‌ترین صنعت ایران محسوب می‌شود تاکنون سازمانی شکل نگرفته است.
وی با بیان اینکه متأسفانه سازمانی برای صنایع پرسوددِهی مثل نوغانداری که طبیعی، ارزشمند، نفیس و با کمترین ضایعات زیست‌محیطی با ارزش افزوده بسیار زیاد، هنوز سازمانی شکل نگرفته است، افزود: در این راستا برای رونق این صنعت نیاز به تشکیل تشکل خاص، نظام حمایتی قوی برای صادرات محصولات ابریشمی، و غیره داریم.
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه بی‌توجهی به این صنعت باعث شده که بسیاری از نوغانداران دست از کار و فعالیت بکشند، عنوان کرد: هزینه‌های بالا و عدم حمایت‌ها موضوعی است که باعث شده بسیاری از نوغداران باتجربه حرفه خود را تغییر دهند.
حال با توجه به آنچه گفته شد؛ پرداختن به تولید پیله کرم ابریشم ایرانی به‌عنوان یک محصول ناب ایرانی که اینک به‌دلیل واردات بی‌رویه نخ ابریشم کم‌کم در حال نابودی است و همچنین بررسی مشکلات تولید این محصول که اینک به دلایل فراوان در مراحل تولید نوغان پیله، نخ‌ریسی و رنگ‌ریزی گریبان گیر روستاییان است از اهمیت خاصی برخوردار است.
کاهش قیمت خرید پیله، نبود خرید تضمینی از طرف دولت، افزایش بی‌رویه واردات پیله ابریشم بدون در نظر گرفتن تعرفه گمرکی، دلالان و سودجویان و واردکنندگان پیله، نبود حمایت دولت از نوغان‌داران و نرخ تورم بالا، افزایش قیمت زمین‌های زراعی و مقرون به‌صرفه نبودن تولید، عواملی هستند که انگیزه تولید این محصول را در نوغان‌کاران و کشاورزان از بین برده است.
درختان توت را قطع کرده و زمین‌های را به فروش گذاشته‌اند. دیگر نسل جوان به کار نوغان‌داری که تاریخی بیش از 500 ساله در ایران دارد اشتیاق ندارد و این شغل روستایی به نابودی می‌رود. حال برای احیای این محصول که در سال‌های دور بیشترین سهم اقتصاد روستایی در کشور را داشته چه باید کرد؟ بررسی مشکلات کشاورزان در عرصه تولید پیله و نخ ابریشم، فروش و دریافت اجرت بهای ناچیز و کم و احیای آنان، واردات بی‌رویه ابریشم از کشور‌های دیگر، تعرفه کم گمرکی، خرید دلالان وسود جویان باعث شده انگیزه برای تولید این محصول ناب نسبت به سال‌های قبل کمتر شود.

عطیه صفی‌زاده