سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

خاستگاه هنر اسلیمی میناکاری بر روی سفال، شهر لالجین همدان است، جایی که هنرمندان آن این هنر را برای تزئین مکان‌های مذهبی مانند مساجد به‌کار می‌گرفتند. انواع مختلفی از ظروف مانند گلدان، شکلات‌خوری، کاسه، بشقاب، لیوان و یا ظروف دیگری نیز وجود دارد که توسط سفالگر ساخته شده و نقش آن توسط هنرمندان دیگر ایجاد می‌شود.

این هنر به‌قدری قابل توجه است که امروزه بسیاری از زنان خانه‌دار نه‌تنها در همدان بلکه در جای‌جای این استان به‌ویژه شهر همدان به آن مشغول هستند تا از مزایای آن به‌عنوان منبع درآمد خود بهره‌مند شوند.

می‌توان گفت میناکاری روی سفال یکی از صنایع دستی پرکاربرد و زیبا در استان‌های همدان است که به‌عنوان سوغاتی از آن استفاده می‌شود. هرچند میناکاری بر روی ظروف مسی اصفهان پیشتر فراوانی بیشتری داشت و علاقه‌مندان به صنایع دستی آن را ترجیح می‌دادند اما، با این حال میناکاری بر روی سفال نیز ازجمله هنرهای زیبا و چشم‌نواز است که با ابداع آقای خشوعی یکی از هنرمندان نامدار لالجینی پا به عرصه صنایع دستی گذاشت و بعد از گذشت بیش از یک دهه امروز در سطح ملی و بین‌المللی برای گفتن حرف بسیار دارد. به دیگر سخن گویی در این هنر کاملاً دست‌ساز رنگ آبی غالب در این هنر وظیفه دارد تا آرامش را به مخاطب خود هدیه کند.

با ترکیب دو هنر سفال و میناکاری با دستان ظریف و هنرمند زنان همدانی، گویی نقوش بال پرواز پیدا کرده و هرکدام حاوی پیغامی خاص است.

بر این اساس برآن شدیم تا پای صحبت دو تن از هنرمندان میناکار همدانی که کار طراحی روی سفال را انجام می‌دهند همکلام شویم که در ادامه می‌خوانید:

بانوی هنرمند همدانی با اشاره به اینکه 34 سال سن داشته و دانش‌آموخته رشته تاریخ در مقطع کارشناسی، گفت: گرچه تحصیلاتم ربطی به هنر ندارد اما از کودکی نقاشی کرده و در دوره‌های مختلف طراحی شرکت کرده‌ام به طوری که در سبک‌های نقاشی در مسابقات و دوره‌ها حائز رتبه استانی و کشوری هستم.

سمیرا ترابی‌مهوش با تأکید بر اینکه طبق این داشته درونی در عرصه هنر و نقاشی بعد از فارغ‌التحصیل شدن به‌صورت اتفاقی و از طریق یکی از بستگان با این هنر آشنا شدم، اظهار کرد: این امر درواقع جرقه‌ای شد که تا امروز در این عرصه اشتغال داشته باشم.

وی با اشاره به اینکه در بدو ورودم به این عرصه به همراه خواهرم از یک کارگاه کوچک خانگی فعالیتمان را آغاز کردیم اذعان کرد: پیشتر که رفتیم فعالیت‌مان را گسترش داده و از طریق دریافت پروانه اشتغال کارگاهی، نسبت به جذب نیرو اقدام کردیم.

وی با ابراز اینکه متأسفانه میزان دستمزد‌های پرداختی در مقایسه با زحمت و آسیبی که کار مستمر بر چشم، دست، گردن و پایمان می‌آورد قابل قیاس نیست، عنوان کرد: البته تا پیش از سال 97 شرایط بهتر بود، بعد از این تاریخ با کم شدن ارزش پول و بروز کرونا و اشباع شدن بازار نیروی کار وضعیت بغرنج‌تر شد.

این هنرمند با تأکید بر اینکه طی این اتفاق دیگر دستمزدهای پرداختی کفاف نیاز نیروی کار کارگاهی را نمی‌داد پس تصمیم گرفتم به‌صورت انفرادی کارم را ادامه دهم ابراز کرد: در واقع سیاه‌قلم و طراحی تنها یک بخش میناکاری و درواقع پایه کار است؛ بنابراین بیشترین سود عاید جیب لالجینی‌هایی می‌شود که سفال خام را در اختیار ما قرارداده و درنهایت پس از چند مرحله کار، سفال را در کوره گذاشته و محصول نهایی را در بازار به قیمت چند 10 برابری می‌فروشند.

ترابی‌مهوش درآمد روزانه خود را در بهترین شرایط 40 هزار تومان قلمداد کرد و گفت: در حال حاضر من بشقاب 30 سانتی‌متری را به قیمت 6 تا هشت هزار تومان طراحی می‌کنم حال آنکه در روز امکان طراحی بیش از پنج بشقاب وجود ندارد.

وی با تأکید بر اینکه مهارت طراحی ذهنی و در عین حال طراحی شابلون‌های خاص اسلیمی، ‌کار او را از دیگر هنرمندان این عرصه متمایز کرده عنوان کرد: آنچه مسلم است اینکه خلاقیت در کار باعث شده بخش اعظمی از محصولات و کارهایی که انجام می‌دهیم صادرات‌محور بوده و در بازارهای صادراتی همچون کشورهای حوزه خلیج فارس، عراق و آذربایجان به فروش برسد.

دیگر هنرمند میناکار همدانی که مادر دو فرزند است نیز با بیان اینکه کارم را از سال 91 با همراهی تنی چند از اقوام آغاز کردم گفت: در حال حاضر دارای مجوز فعالیت کارگاهی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هستم.

سمیه عباسی با اشاره به اشتغال‌زایی برای 20 تن از زنان جوان و سرپرست خانوار در محل زندگی خود اذعان کرد: آنچه امروز مرا به ادامه کار ترغیب می‌کند همین ایجاد شغل برای این عزیزان است زیرا دیگر فعالیت در این هنر صنعت صرفه اقتصادی ندارد.

وی با تأکید بر اینکه مواد اولیه مورد نیاز او از طریق سفالگران لالجینی تأمین و بعد از انجام کار طراحی بازهم این افراد نسبت به بردن کار از کارگاه اقدام می‌کنند اذعان کرد: مسئله این است که تعداد کارگاه‌های خانگی طی سال‌های اخیر به‌دلیل شرایط بد اقتصادی روز به فزونی رفته پس نمی‌توان سر دستمزدها چانه زد زیرا اگر من کار را با دستمزد کم انجام ندهم دیگری هست که با قیمتی کمتر آن کار را انجام دهد.

وی با ابراز اینکه بیشتر محصولاتی که طراحی می‌کند توسط تولیدکنندگان و سفالگران لالجینی به کشورهایی همچون عراق، عربستان و کویت ارسال می‌شوند اظهار کرد: طراحی شابلون‌های بکر در سیاه‌قلم مهم‌ترین مرحله میناکاری است که دیگر مراحل را مدیریت می‌کند پس می‌توان گفت این طراحی است که مرغوبیت و صادرات‌محور بودن کار را رقم می‌زند.

این بانوی هنرمند با اشاره به اینکه متأسفانه تا سال جاری هیچ‌گونه حمایتی از این هنرمندان نشده اظهار کرد: من طراحِ خانگی به‌دلیل هزینه بالای تأمین کوره و تجهیزات کارگاهی خاص، نمی‌توانم زنجیره تولید را به‌صورت کلی انجام دهم پس تنها امیدم به دستمزدها است.

عباسی هزینه خرید تنها یک کوره را 400 میلیون تومان دانست و افزود: مسئله این است که داشتن کوره نیازمند دیگر زیرساخت‌ها همچون برق، پمپ و غیره است که هزینه یک کارگاه را تا 800 میلیون تومان افزایش می‌دهد؛ سال جاری با گذر کردن از هفت‌خان رستم برای نخستین‌بار تا سقف 150 میلیون تومان تسهیلات به ما پرداخت شد که حتی امکان خرید تنها یک کوره را نیز نمی‌دهد چه برسد به اینکه بخواهیم نیروی کار جدید برای لعاب‌کاری گرفته و کارمان را توسعه دهیم.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد گرچه در حال حاضر بخش اعظمی از صنعت میناکاری توسط زنان در خانه‌ها انجام می‌شود اما این بخش به‌صورت کامل نادیده گرفته شده و آنچه از سوی مسئولان مورد حمایت قرار می‌گیرد محصول نهایی است.

در فرایند تبدیل این محصول به یک کالای لوکس صادراتی، نباید زحمات دستان زنانی که در سایه تولیدکنندگان لالجینی مورد غفلت قرار گرفته‌اند را نادیده انگاشت. زنانی که با دستان هنرمند خود هنرشان را تا آن سوی مرزها انتقال می‌دهند. متأسفانه نکته غم‌انگیز آنکه خودشان در خانه‌های اغلب محلات کم‌برخوردار همدان گم‌اند و دیده نمی‌شوند این در حالی است که طراحی سیاه‌قلم به‌عنوان رکن نخست میناکاری به‌عنوان پی و زیربنای کار از اهمیت بالایی برخوردار است.

درواقع کیفیت اصلی کار و بازارپسند بودن محصول به این امر وابسته است به طوری که اگر این کار به‌درستی انجام نشود یقیناً کار لعاب، کوره و غیره بی‌معنا خواهد بود چراکه با توجه نکردن به این مقوله کارهای تکراری شابلون‌کاری شده جای هنر دست واقعی را خواهد گرفت.